« پهره روتاک » « روزنامه پهره »
ادبیات بلوچ« پهره روتاک » « روزنامه پهره »
ادبیات بلوچداب دابیں گــَـلـــگــَـلاں
هست ات مزنیں درچکے ءِ بُنڈے و بنڈ ءِ سرا لوگکے .
اے لوگک ءِ تها - مَـشـّے ( مَکسکے ) ، پگلے ( پگٹے ) ، دجکے و کروسے گوں وتی تنگه و سُهریں تاج ءَ آبات انت.
یگ ( یک ) بَرے آواں جنگل ءَ په پُل ءِ سِندئگ ، شیلانچک ( کُٹومب ، کَٹومب ، کُٹینک، کُٹینکو ،کوٹیِنگ ، آرتکو ، کُٹونکو ، ﮐﭩیمبو ، اُشتری کُٹینگ ،
(،کمبی Katéñmb کٹیمب ،
موٹلک ءَ دابے که جاه ءَ یهت ، دیر ات که اودش هشتگ ات پرچا که کٹیمب و شیلانچکاں ، آئی ءِ چیرا رُستت انت .
مُشک ، پگل ، دجک و کروس په آئی ءِ چارگ ءَ اوشتات انت و هیران بوت انت ( بهمنت انت ). همے وهد هرگوشک هم ، چه کاهانی نیام ءَ درکپت و راه ءِ سرا ، موٹلک ءَ چاراں بوت و کنداِت ( هنداِت ) .
_ اے موٹلک تئیگ انت ؟ _ هرگوشک اش پول کرت .
_ نه ، اے مم ءِ موٹلک و دزگاڑی انت . ایشی ءَ همائی جوڑ کنان ات و جوڑ کرتی نکرت و ویلی کرت . همیش انت که همداں اوشتاته .
_ بیائیت که اے ماشینک ءَ ما زوریں و لوگی بریں ، مئی لوگ و باگ ءِ کاراں ، کار ءَ دنت . _ دَجک گوئشت .
آدگراں یک توار گوئشت :
_ هئو ، جوان انت .
پهک هور بوت انت و ماشینک ءَ تهلانک ( مهلانک ) دَیان بوت انت ، بلے موٹلک نه روگ ات . پرچا : آئی ءِ گلگل داب دابیں اتنت .
دزگاڑی ءَ مهلانک دیان بوت انت ، بلے آوانی جهد بے کار ات ! ماشینک ءِ راستیں نیمگ ءَ بگر ئے ، چپیں نیمگ کپیت .
راه هم هراب ات ، جاهے کــَـلّ و جاهے برز ات .
هرگوشک چه هندگاں پاد ءِ سرا بند نبوتگ ات :
_ کیا چشیں بیکاریں دزگاڑی یـے پکار انت !
پهک دَمبُرت ، بلے ویلی کن انت هم ، دل اش نه مَنّ اِت ._ لوگ و سراد ءِ کاراں کار دنت .
دجک آواں گوئشت :
_ بیا ایت که آئی ءِ گلگلاں یک یک زوراں و براں .
_ جی جوان انت .بیا ایت که هَنچ ءَ کنیں .
دزگاڑی ءِ گلگلانش یک - یک کرت و دیم په لوگ ءَ لیٹ دیاں ( ڈیل دَیاں ) رواں بوت انت : مش ءَ ، کسانکیں گلگل گون ات ، دجک ءَ کمکے مَستریں ، پگلءَ چه آهاں مستریں ...
و کروس ، چه پهکاں مستریں گلگلءِ سرا پورّ کرت و نست . پادانی گون ءَ گلگلءَ لیٹیناں وبالانی گون ءَ چاپ جناں بوت و بانگی دات :
_ کو-کوڑی کوووو !
هرگوشک هند ات :
_ بچار شیـلـڑان ءَ ( نه گنوک و نه سار)، داب دابیں گلگلان ءَ لوگ ءَ بر انت !
مکسک ( مَش ) ، دجک ، پگل و کروس گلگلان ءَ لیٹ دیاں تاں لوگ ءَ یائورت . نوں آهان ءَ چئے بکن انت ؟
_ من زاناں ، _ مَش گو و هورت تریں پرّگی زرت و چهری په پژم ءِ ریسگ جوان کرت .
دجک پگر کرت : وتی گلگل ءِ دوئیں نیمگی دو دراجیں دار لچینت و برزگی دو تهتگک جت ، _ دزگاڑی یـے جوڑ بوت .
_ من هم پگرے کرته ، - پگل گوئشت و وتی آرتگیں ( یارته ئیں ) پَرّگی لهتے دسته جت و پدا چاه ءِ آپکش ءِ سرا لچینت تاں آیی ءِ تـُرّ دیگ و آپ کشـّگ آسودگ تر ببیت .
کروس وتی مزنیں گلگل ءِ سرا چنت تهته ییں بال لچینت و مزنیں داری مان دات و هَش ءِ دستگ ءِ گونی برابر کرت و پدا گلگی گوں آئی بالاں ، جوگ ءِ جگرکانک چیرا ایر کرت .جگرکانک ءِ آپ ، گلگل ءِ بالانی سرا رچاں و گلگل ءَ تریناں و گلگل هش ءَ تُرّ دیاں بوت . و چو آوانی هش ، آپی هشّے بوت .
سرجمین پَرّگ و گلگلاں ، په لوگ و دوار ءِ کارانی جوانتر کنئگ ءَ کار دات : مَش ( مکسک ) گوں وتی چهر ءَ دَسگ و بندیکانی ریسگ ءَ گلائیش بوت ، پگل چه چاه ءَ آپ کشاں و باگ ءَ میناں بوت .دجک چه جنگل ( لـَـد ) ءَ ، شیلانچک ، بر دانگاں و داراں مُچ کناں و گوں وتی دزگاڑی ءَ یاراں بوت و کروس گوں وتی آپی هـَـش ءَ ، داناں درشاں و آرت کناں بوت .
یگ روزے هرگوشک په آوانی گندک ءَ یهت تاں آهانی زندمان ءَ بچاریت .
آئی اش مزنیں مهمانے ءِ داب ءَ ازت دات :
مکسک پرآئیا دستپوشے ( دزکشے ) گوئپت .
پگل پر آئیا چه باگ ءَ گـَزرک گوهت و یائورت .
دجک گوں شیلانچک و بر دانگاں آئیا مهمان کنائینت .
کروس پر آئیا کیک وپنیری نان پهت .
هرگوشک آوانی دیما سرجهل و شـُهره بوت .
هرگوشک آوان ءَ گوئشت :
- منا پَهـِـلّ کنیت و بشکیت . من شمئی سرا هندت و شما را ملنڈ کرت ؛ بلے هنوں من گندگ اوں که شمئی پر واکیں دستانی گون ءَ ، داب دابیں گلگلاں هم کار دینت .
کــُـٹــِــت !
ناکو دلوش و نیوٹن ءِ نیاد و دیوان
کاه واریں هرگوشک و آئی ءِ لوگ ءِ مردماں
کاه واریں هرگوشک و آئی ءِ لوگ ءِ مردماں
مزنیں پراه و آبادیں جنگلے ءَ هست ات هرگوشکے گوں وتی لوگی و چککاں . آواں سک نیزگار و وار اتنت . آهاں گیشتر وهداں کاهان ءَ رووت و په هُبّ ءَ وارت . ادناییں سبزیں کاهان ءَ . هرچنت آهان ءَ ژِرک ژِرک کـَنـوکیں کــَرم و گـَزرکانی ورگ گیشتر دوست بوت . بلے په همے کاهانی رُنگ و ورگ ءِ هاتر ءَ ، آهان ءَ « کاه وریں » ءِ نوسنگ و نام بندگ بوت . آئی ءِ چکان اش هم جنگل ءِ تها گوں « کاه وار » ءِ نام توار ءَ کرت.
بلے یگبرے چُشیں گپے بوت که هرگوشک ( سیهڑ ) ءِ زیند مَٹ و بدل بوت .
سارتیں تاکریچے ( تاکچنڈے ) ءِ پگاه ءَ هرگوشک ءِ چکانی مات ، گوں هرگوشک گِله کرت :
_ جنگل ءَ سرجمیں سهداراں ، دیر انت زمستان ءِ بند و بست ءَ کرته ، وتی لوگ و دواران اش مُهر و گرم کرته ، تهنا مئی لوگ انت که چه چار نیمگ ، گوریچ مان پُترگ انت . چه گوهر و سارتی ءَ چکاں درهگ انت و دنتان اش ، دنتان ءِ گوں برابر نکپیت !
_ نوں ، نوں ! بس انت ! _ وتی زالی لباس کرت و تسله دات ، _ مرچی مئی لوگ هم چو دگه لوگانی داب ءَ وَش و گرم ءَ بیت . تو جوانیں چاشت و سبارگے بگراد ، من بان ءِ پشت ءَ جوان کناں و دیوال ءِ ٹنک و کڈک ءَ هم تهتگے جناں .
_ چه کجا تو چُشیں مزنیں تهتگے یارئے ؟_ زال ءَ پول کرت .
_ تهتگ ءِ گپ ءَ مکن ! تهنا کسانکیں تهتگکے پکار انت . یک چشیں تهتگکے من جاهے دیستگ ... هموداں که ما وتی ئیداں کرم زور ایں . تو هچ پرواه ءَ مکن ، پهک ءَ من جوڑ کناں !
هرگوشک مستریں هرگوشکک ءَ وتی گوں زرت و چیرکایی هما ڈگار ءِ نیمگ ءَ شت انت که اوداں کـَرَم اش کشتت . آهاں گوں هزار ترس و لرز وتا رسینت ! چونکا ؟ آهانی پشت ءَ آهاں مار ات که کسے جنگل ءَ شپراں و پیداک انت ، آهانی ساه بند بوت ، پدا سرپد بوت انت که گوات انت که درچکانی ٹال و شاهلاں سُرینگ انت و درچکانی تاکاں شپران انت . هما داب که آئی ءِ پت زانتت و گـُپـتت : هئو ، هما ڈگار ءِ پـَـلّ ءِ کش ءَ هنچشیں تهتگے ایر ات .
هرگوشک دیر مهتل نبوت انت ، تهتگ اش زرت و لوگ ءَ سرکت و دیوال ءِ ٹنگ اش بست و مُهر کرت . پدا سرجمیں هرگوشکاں چنت گام پُشت ءَ شت انت و دیوال ءِ نوکیں لـَـبـّـَه اش ، گوں بچکنداں چارت .
تهنا همے وهد ات که هرگوشکانی پت دیست که تهتگ ءِ سرا مزنیں بوٹے ءِ اکس اش کشته ! اولی دمان آئیا اے اکس وَش نبوت و وتی میاریگ کرت که پرچا ( پرچئے ) اے اکسی پیشا ندیستت . اگں پیسری بدیستیں تهتگی چپکا جتت که آیی ءِ بوٹ جَه مه یهتیں ! بلے پدا هم گوں بے پرواهی وتی چکانی گو ( گوئشت ) :
_ هئو ! چو هنگت گهتر انت . بـِـلّ که جنگل ءَ پهک هیال و پگر بکن انت که کـَه واریں هرگوشک ، وتی لوگ ءَ گوں ندارگ و اکساں سینگار کرته !
تهنا همے وهد ات که هرگوشک زانت و مارت که چون ژند و ژکل بوته . آئی ءِ لوگی پر آئیا باز وشتامیں کـَـرَم ءِ بَز و گرمیں مؤش یاورت ات که دستان به لیس ئے !
_ تئی منتوار اوں منی دلبند چه تئی بے دروریں چاشت ءَ ! _ هرگوشک وتی چاشت ءَ وارت و وتی لوگی ئی منتواری گوئشت و تچکی کشِّت تاں کمے آرام بکنت .
_ من هم تئی کار و جهدانی منتوار اوں ! _ آئی ءِ لوگی پسو دات ._ هنوں سرجمیں جنگل ءَ هچ کس ءَ چشیں گرمیں لوگے نیست که ما را هست !
آئیا وتی جود _ شوّ _ ءَ چادرے پردات و چکانی گوئشت که آرام ببئیت که شمئی پت وپته ! ...
جوانیں دمانے ءَ رند ، دروازگ ءِ ٹــُـکّــُگ ءِ توار بوت ، دگه ٹکّـگے ...
چکانی مات وتی لوگ ءِ چبواں ( کوشاں ) پاد کرت و آرام آرام - پادانی لنککانی سرا دروازگ ءِ پشت ءَ شت و آرامی ءَ جستی کرت :
_ کئے تو ؟
_ اے مناں ، پیریں مم ءِ کستریں بچ .
_ ترا چیزے پکار انت ؟ _ هرگوشکانی مات گوں ترس پول کرت .
_ منا گوں بوٹ دوچ ءَ کارے هست انت .
هرگوشکانی مات گوں هیرانی ، چه دروازگ درا چارست و گوں شیرکنیں بچکندے پسوی دات :
_ تئو رَد کپتگ ئے . اے مئی جاه انت ، ما ادنائیں هرگوشکیں ...
_ چو بوت ءَ نکنت ! _ مملک گوئشت . _ سئے شپ و سئے روچ انت که من گردگاں تاں هما لوگ ءَ ودی بکناں که اوداں چبو و کَـئوش ءِ اکس کشته . اوداں پیکه بوٹ دوچ ءِ لوگ ببیت . بل تاں آئی منی چپیں بوٹ ءَ بدوچیت . اے کار ءِ بدل ءَ منی مات پر شما شیشگے شهد ( بینـَـگ ) راه دنت .
_ جوان انت ؛ بلے اداں تو کجه چشیں کشتگیں بوٹے دیست ؟
_ گــُـڑاں اے چئے یـے ؟ _ مملک تهتگ ءِ بوٹ ءِ اکس ءَ پیشداشت .
هرگوشکانی مات لوٹت که مملک ءَ سرپد بکنت که گپ چئے انت ، بلے همے وهد لوگ ءِ کش ءَ دراج پادیں کانگشکے نست و گوئشتی :
_ گـُج انت بوٹ دوچ ؟ من لوٹاں که پر من هنچیں بوٹے بدوچیت که آپ ءَ لیچک مه بیت . جوانین ببنت . من مدام پر آئی ماهیگ ءَ یاراں . چه پُگلانی یارگ هم چک و پد نباں ! تان دلی بلوٹیت !
لوگبانک لوٹت که آهاں جواب بکنت ، بلے هما دمان رجگوکانی سیاد - کاکم ( горностай - ermine ) یهت و رست و گوئشتی :
_ لوگبانک ! بلّ که تئی شوّ ( جود - مرد ) پر من هنچین بوٹے بدوچیت که نوکیں برپانی سرا ، آهانی پَد ودی مه بیت . بلے هرچی زوتر که زمستان سک نزیک انت !
همے وهد هرگوشک ءِ جند چه لوگ درکپت و دیستی که مُچی یـے آئی ءِ لوگ ءِ کش ءَ هست .
_ بوٹ دوچ ءَ ما را پیشدار ، بوٹ دوچ ءَ ما را پیشدار !
هرگوشک گوں وتی دست ، وتی گوشی هارینت و گوں دلجمیں توارے ءَ گوئشتی :
_ مڑاهداریں ساهداراں و مُرگاں ! اے راستیں گپے که یک وهدے مئی پیرکانی کار بوٹ ءِ دوچگ و لـَبـّه کنئگ بوته . من وت هم چیزے نه چیزے بلداں ، بلے ...
_ بلے چئے ؟ زوت بگوئش !
_ منا کار ءِ سامان پکار انت .
کار ءِ سامان اش یاؤرت و کاه واریں هرگوشک کار ءَ گـُلاییش بوت .
کمے وهد گوئست و جنگلءَ هگم بوت که هچ سهدارے ءَ هک نیست که په بوٹ دوچیں هرگوشک ءَ بدی بکنت .
هنوں وهدے که زردبهار و تاکریچ ءَ بیت ؛ هرگوشک ءِ کار سک باز بنت . آئی ءِ لوگی و چکان هم آئیا مَدَت کن انت . آهانی لوگ ءَ رو-آ سک باز ءَ بیت و لوگ پُرّ و گـَسی انت .
وهدے وهدے زردبهار ءِ تهار و گـُـوَهریں ( سارتیں ) شپاں ، پیریں مَمّ ، آهانی لوگ ءَ ییت . لوگبانک آئیا گرمیں کــَـرَم بَٹ ءَ وارینیت . دروازگ ءَ چه در ، گوریچ شیکک ءَ کشگ انت ؛ بلے لوگ ءِ تها گرم-گرم انت .
مم وهدے که گوں وتی پر پژمیں پشت ،بوٹ دوچ ءِ گرمیں نند جاه ءَ نندیت ،کمے واب کپیت و آرام کنت . هرگوشک ءِ لوگی هم آئی ءِ دیمپدیم نندیت، گوں دستاں کار کنت ، بلے پر آئی بلکیں سدمی بر چه بوٹ ءِ اکس ءِ تهتگ ءِ گپ ءَ گـُـؤت ( گوئشیت ) ، که چون و چونکا هرگوشک گوں اے کار وتی چکانی و نواسگانی زیند ءِ گهبودی ءِ مانزمان بوته .
نداره کش : سوتیوا
آزاتی ءِ ره ءَ نیں
آزاتی ءِ ره ءَ نیں ، زرتگ بلوچ سگار !
حق لـوٹـی ءِ تـوار کَـد ، بمباں نه بـیـت گار
مردم کشی ءِ راه ءَ ، هچ وهد نه رَؤت هُژار
چیر و سر انت راجے ، چیر و سر انت مُلک
قاتل ءَ نه مـَنـّگ انت چو، ٹوپانی بیت توار !
مـادن بـلـوچ ءِ مُـلک انت ، مـادن بـلـوچ ءِ زر
تو ٹیل و نپت و گیس په،راجے کنئے شکار
پـنـڈوگـر انت پـنـڈگ بـمــب ءِ زراب ءَ گوں !
جرنیل که هـست وت چو ، ڈنّــی ءِ پـــازوار
ویٹنام ءَ داشت نکت زور،کیوبای ءَ یا کویتءَ
نین داشت کدیں و چون بیت بلوچ ءِ ملگزار
آس ءِ زراب روک انــت ، ڈیــوا هــــزار دلاں
زاناں که رژن شـانـتـگ ، اسـتـار ءَ بامـسـار
کیت انت هزار«نصیر»و کیت انت هزار«نواب»
یوسف عزیز انت زندگ ، بلوچ ءِ گین و سار
«تَهل»انت بَد ءِ دَپ و دیم رُژن ءِ بلیت چراگ
آزاتــــی ءِ ره ءَ نیں ، زُرتـگ بـلـوچ ســــگار !
کریم بلوچ _ تَهل 23/10/10
آزات
آزات
کریم بلوچ _ تـَهـل
آزات من هما روچ که آزات بیت وطن
سُهل بیت و ترانے ، و مه بیت درد و مهن
سر بـُرز ءِ ستا بیت و نگاراں و سَمن
سر سبز بهار بیت و دلاں سبز دَمَن
بَشّاں به گوار انت و به شاننت دَمگاں
گانژوک و سیر لاپ دراهیں رَمگاں
بـَر نوک و په هر روچ مراداں شـَمـَـگاں
مـَلـّـوک و کهیب گوں کاڑ ءِ چـَمـَـگاں
دل بود به زور انت و زراں بود ءِ هیال
واهگ چو به مـَلّ انت که مَه کـُٹـّنت مَـَه و سال
چَنگ بیت و رباب بیت و کوهانی چنال
مردانی زرابانی ستا بیت و همال
کوچگ و مه پَٹـّاں به ترڈ انت لـَدیگ
آهوگ و کرگوشک ،گـُوَرانڈاں نه شُدیگ
کوهانی مزار بنت و پلنگاں وَدیگ
کوکو و کپوتانی و سیسوگ پـَدیگ
چـُرّاں به چـُرّ انت و رَوان کـَؤرانی آپ
ماهیگ کِر و لـَنشاں ترپان بنت مه پیتاپ
دریا و زراں مَؤج گوں گـُوَرمانی زرآپ
وَشّی ءِ بیت جوهاں و به بیت وَشّی ءِ گواپ
شهدانی مدام چـَمّـَگ و زِه بنت زهاں
کـَندوک هزار لـُنـٹ و هزار چـَم ماں جهان
استار ماں دلاں بنت و دلاں مَؤج کناں
دلبر په ودار بنت و ودار بنت گـلاں
کارانی بـَراں بنت گریبان ءَ په ورد
رنجور مَبات کس ،و کسءَ هچ مَبیت درد
راجانی مدام دود دِرَپش انت و بامرد
آباتی و کار بنت په دُرُستاں نه جـَگـَرد
آزات هما روچ که به بیت نوبت ءِ دَؤر
یک بنت مسلمان و نه مَنّوک هم گـَؤر
کـَڈّ بنت و دوا بنت پما تهلی و جـَؤر
آپانی تَچـَگ بیت و به رُمبنت مئی کـَؤر
روشن به بنت استار و بــِرَکش انت مدام
ماتانی پدا پهر بیت و روشن به بنت نام
سر برز بلوچ بنت و به جَلـّنت نه شگام
وَشّی ءِ رگام بیت و پما زانت ءِ رَگام
آزات هما روچ که مئی بیرک بیت دل ءَ
گواڑگ چه دلءِ هون نه-به سبزانت چه گِلءَ
مهرانی رواداری به بیت هر هَلک ، مِزل ءَ
آبات و جهان جـَلّ و براهدار سِجل ءَ
دَســـــــــــــتـــــــــــونـــــک
بـُــڈیت چــو روچ زُلم ءِ ، رِیـــز انت بــَــد ءِ سـَـــگاراں
ســاجــــو په راج دوستاں ، آجــــو ءَ بیت بـَــهــــاراں
بیا بیا اُمــیــت ءِ نــُــوْداں کاینت په شِـــــنــزَگ ءَ دِل
ڈکــّال ءِ دَؤر ءَ کــُٹــیــت ، سـَبـز انت دِرَچک و داراں
بـَرکـَـت ترا مراد انت ، بـَرکـَــت پـــه مـــــن وا دادے
بیا بیا که مِـهــر ءِ دِروشُم ، پـُلیں جهان انت چاراں
بالاد په شـَتـْـکِین تو بـُرت ، سَرجـم جهان ءِ زندے
بیا بیا تــا مــا را دور انت دَرد و گــَــمــانی هـــاراں
تِنگ اِت شَرابی چَم مئے،نـُزهَند ءَ تئیگ ءَ جامے
سار ءَ سَر ءِ من کـُت گار ،راهان ءَ چون به ماراں
گِـیـدی ءِ چــَــــمّ هــَـیــران ، نـازیں تـرا په رَکـّــاں
تـَئی چـَمّ ءِ ٹــَهل ءِ کنجل ، لـْوپ کـُرتگنت مَزاراں
شَهرانی سوز و ساز ءَ ، گـَم کُرتگ و دل ءَ ژَنـــد
ڈکـّی ءِ « تَهل » تر روچ ، بـُرتگ چه ما وا ساراں
کریم بلوچ _ تـَـهل
پشلک که شموشتی چون پیکه ورد به لوٹیت
پگاه پشلک چه واب پاد یهت و لوٹستی ( پایستی ) که چیزے به وارت .
جست و رپت وتی لوگبانک ءِ کِرّ ءَ ، بلے اناگت شموشتی که چون په پـِشـُکی ورد به لوٹیت و بگوئشیت که آئی گُژنه ( شدیگ - هَـڈی ) انت . لوگبانک هم نزانت که پرچا ( پرچے ) آیی یهته . پشلک گریواں چه کت ( بان ) درکپت و سراد ءَ شت . اوداں سُهرگ و ورناییں اپسی دیست .
_ تئو پرچا گریوگ ئے ( گریبئے ) ؟ _ اپس آئیا چُست کرت .
_ من پرشی گِریباں که گژنه اوں ، و ورگ لوٹاں ، بلے شموشته اوں که پشکاں چون ورگ لوٹنت . _ پشلک جواب دات .
_ مَه گِرے ( مه گریب ) من ترا پیش داراں که چون بگوئش ئے . بگوئش : « هیننں-هیننں-هیننں...» . ترا هما دمان ءَ ورگ دینت ._ اپس گوئشت .
_ تئو چون چئے گوئشئے ! پشکاں نه شد انت . _ پشک هنگت گیشتر گریواں بوت و جست و چه اوداں رپت .
کهچر ءَ سیاه و کـَـلـَگیں گوکی دیست . گوک پول ( جُست ) کرت :
_ تئو پرچه گریبگ ئے ؟
_ من پرشی گریباں که شموشتگ و بهیال اوں کرته که چون ورد به لوٹاں و من سک گژنه اوں .
_ منی هیال ءَ نیرزیت که اے گپ ءِ سرا تئو بگریب ئے . بگوئش : « مؤ-ؤ-ؤ-ں !» _ و ترا هما دمان ورگ دینت .
_ اُه ، نه ! پشکاں کدیں نه گهاس انت . آهاں دگه دابے گوئش انت . _ و تتک و دیمتر ءَ ڈگارانی نیمگ ءَ رپت .
میش دیست که پشلک گریبگ انت ، جستی کرت :
_ پشلک تئو پرچا گریبگ ئے ؟
_ من شموشتگ که چون پشکاں ورگ لوٹنت . _ پشلک هک-هک کناں گوئشت .
_ بیا منی کِرّ ءَ ، من ترا پیش داراں . بگوئش : « بااااا » و هما دمان ترا ورگ دینت . _ میش گوئشت .
_ نه ، نه ! تهنا میشاں چش گوئش انت . پشکاں دگه دابے گوئش انت . _ پشلک آئیا پسو دات و گریواں پدا تتک و لوگ ءِ نیمگ ءَ شت .
دیوال ءِ بن ءَ اسپیتیں مُرگی دیست . مُرگ جست کرت :
_ پر چا تئو گریوگ ئے ؟ _ وهدے که پشلک وتی هبراں گوئشت انت ، مرگ آئیا لباس کرت و گوئشتی :
_ هنوں ترا ورگ دینت . تو تهنا بگوئش : « کـُـڈاسک-کک-کک » .
_ نه ، تئو چئے گوئش ئے ! پشکاں ککڑاسک ءَ نگوئش انت ، _ ارسی گیش بیت انت . _ بلے چئے گوئش انت شموشتگ اوں ...
و تتک و دیما شت .
همے وهد سیاهیں پشک چه لوگ درکپت و گوئشتی :
_ تهنا من ترا گوئشاں که چون شدیگیں و گژنئیں پشک ورگ لوٹ انت . هنوں برو کنورجاه ءَ ، لوگبانک ءِ کرّ ءَ که هنوں شیراں پالایگ انت ، و بگوئشی : « میاوو ! »
_ هئو راستیں هبر همیش انت ! _ پشلک وَش و گـَل بوت . _ هنچش و تهنا هنچش انت که ورگ لوٹنت !
پشلک تتک و شت کنورجاه ءَ و گوں بزگیں توارے گوئشتی : _ میاااااووو !
جنکوییں لوگبانکی سرپد بوت که بیچارگیں پشلک سک باز گُژنه و شدیگ انت .
_ بیوسیں پشلک ! پرچا تو منا سرجمیں روچ هچ چی نگوئشت که تو ورگ لوٹ ئے ؟
کسانکیں جنکو هیرانے { گلاسے ) ءَ شیر مان کرت و پر آیی نات . پشلک شیران ءَ چلپگ ( چلپ-چلپ ) وران بوت و رندا نشموشتی که وهدے که ورگ لوٹیت بگوئش ایت « میاووو » و وت گوئشگ ات : « میاااااووو ! »
نداره کش : سوتیوا
بلوچی لبزانک
شرگداری ''
""بلوچی آزمانک ماں نوکیں دؤراں""
بلوچی آزمانک ءِ بندات نوزدہ سدءُ پنجاہءِ دہ یکّ ءَ ماہتاک ,,اومان,, کراچی ءُ ماہتاک,, بلوچی,, کراچیءِ درآھگا رند بوت. ایشی ءِ بنگیجکار لس سورتءَ شیر محمد مری زانگ بیت. کہ آئیءِ اولی آزمانک,, گنوک,, اولی رندا ماہتاک,, بلوچی,, کراچیءِ افسر 1952ء ءَ تاکءَ شنگ بوت.
چہ شیرمحمد مریءَ ابید, اے دہ یکءِ دیماتریں آزمانک نویس مراد ساحر زانگ بیت, کہ ائیءِ آزمانک ,,گرند,, ءُ,, گرمیں ساھگ,, باز نامدارانت.
نوزدہ سدءُ ششت ءِ دہ یکءَ نحمت گچگی, صورت خان مری ءُ نسیم دشتی جوانیں آزمانک نویسانی بستارءَ دیما اتک انت کہ چرآہان شرتریں آزمانکاں نحمت گچگی ءِ,, استالے ِسست,, ,,اے زندے,, ءُ,, زندے پہ ھزار جنجال,, صورت مری ءِ,, کپے ُپل,, ,,پروشءِ َسوب,, ءُ,, بندی خانہءِ باہوٹ,, ءُ نسیم دشتی ءِ,, ناکو,, ءُ,, سور,, ھوار کنئگ بنت. کہ پد منتگ ءُ ُپل وُھل کپتگیں بلوچءِ چاگردءِ پشدرءَ چاگردی, رومانی, جنینی, سیاسی, ءُ آشوبی بنگپانی سرءَ بیانی, چاگردی ھکیکت پسند, رومانی ھکیکت پسند, ُھسنی ھکیکت پسند ءُ آشوبی ھکیکت پسند تکنیکاں نبشتہ کنگ بوتگ انت.
نوزدہ سدءُ ھپتادءِ دہ یکءَ بلوچی آزمانکءِ دیمرویءِ رپتار تیزتر بوت. باز نوکیں آزمانک نویس ودی بوت. نوکیں بنگپ ءُ تکنیک دیما اتک. آزمانکءَ پہ بازی ءُ شری دوئیں ھساباں دیمروی کت. ھاسیں سورتءَ غوث بخش صابر ءِ,, دروگ ءِ درمان,, ءُ مبارک علی بلوچءِ,, مبات گنجے کہ دلءَ رنجے,, ءُ غلام فاروق بلوچ ءِ,, شگان,,, پہ بلوچی آزمانکءِ بانداتءَ نوکیں مستاگ اتنت.
نوزدہ سدءُ ھشتادءِ دہ یک پہ بلوچی آزمانک ءِ راجدپترءَ مزنیں بستارے داریت. چیا کہ ھمے نیامءَ بلوچی آزمانکءَ باتنءِ جھلانکیاں ُپترگ بنا کت. ءُ چہ ڈنی دنیاءَابید, تہی دنیاءِ سیل و سوادءَ گیشتر دلگوش بوت. ھاسیں سورتءَ چاگردی, سیاسی, نفسیاتی, جنسی ءُ راجی بنگپانی ءُ چیدگی تکنیک ءِ کارمردی گیشتر بوت. ءُ مابحد جدید تکنیک ھم بنگیج بوت. باز نوکیں آزمانک نویس ودی بوت. بازینےءَ شر نبشتہ کت, بلئے چرآیاں لہتیں دیما تر گندگ بوت, کہ آہانی توکا عزیز پیشکانی, غوث بہارءُ عباس علی زیمی ھم ھوار اتنت.
عزیز پیشکانی,, انساپ,, ءِ بنگپءَ وتی چاگردی ھکیکت پسندءُ سیاسی ھکیکت پسند تکنیکانی آزمانک,, انساپءِ وزیر,, ءِ ھمراہیءَ دیماتر گندگ بوت. چیا کہ آئیءِ اے آزمانک, کوھنیں تکنیکانی وسیلہءَ گوں نوکیں رنگےءَ دیمءَ اتک, وانوکاں دیست کہ,, انساپ,, مرچاں,,, انساپءِ وزیرءُ عدلیہءِ دستءَ نہ انت بلکیں ایس ایچ او ءُ پولیس ءِ دستءَانت ءُ ملک یک پولیس اسٹیٹے جوڑ بوتگ. غوث بہار بلوچانی راجی نفسیاتءِ ُبنگپ ءَ ,وتی چیدگی آزمانک,, مھشر,, ءِ ھمراہیءَ دیما تر گندگ بوت. چیا کہ اے آزمانک بلوچی آزمانکی دنیاءَ, دلدلءَ چہ مھشرےءَ پداتر نہ َات. چریشی وسیلہ ءَ آزمانک نویس ءُ وتی عزتمندیں راجءِ مردمانی, یکے دومیءِ پادانی دارگ ءُ ژپگ, ءُ دیمءِ روگا نیئلگءَ ,ءِ نفسیات, یکے جتائیں رنگےءَ دیمءَ آرتگ ات. وھدے کہ عباس علی زیمی بنی آدمءِ نفسیاتءِ بنگپءَ, وتی مابحدجدید آزمانک, ,, ہرجاہ منءَ برئے بر,, ہمراہیءَ, دیما تر گندگ بوت. چیا کہ اے آزمانک کم چہ کم بلوچی لبزانک ءَ یک باز نوکتریں تجربہے ات. گوں سادگیں زبان ءُ گرانیں پکرءَ سیادی داروکیں اے آزمانک ءَ, پہ وتی پہمگ ءُ سرجم کنئگا, وانوک گوں وتءَ ھمینچو ھوار ءُ ھمراہ انت.گشئے آئی ءِ کارست اتنت.
نوزدہ سدءُنودءِ دہ یکءَ, بلوچی آزمانک ءِ دیمروی ءِ رپتار, چہ پیسریءَ ھم, تیزتر بوت. نوزدہءُ ھشتادءِ دہ یکءِ گڈسرءُ نوزدہ سدءُ نودءِ دہ یکءِ ُبنگیجءَ, سیاسی, مالی ءُ چاگردی پڑاں میاں ُاستمانی بدلی سدلی ودی بوت. سوشلٹ کیمپ زوالءَ ُشت. سوویت یونین ُپرشت. ءُ امریکہ یکیں جھانی تاکت ءِ بستارءَ پشکپت, کہ آئی ءِ سامراج دوستیں زانتکار فوکویا ءُ ھنٹگٹن ءِ پکرءُ لیکہاں پائدہ چست کتءُ وتی نیوورلڈ آرڈر ءُ گلوبلائزیشن ءِ وسیلہءَ پورھیں دنیاءِ سرءَ وتی بالادستی جوڑ کنئگ ءِ جھد بنا کت انت. چریشیءَ نودءِ دہ یکءَ, بلوچی آزمانک ءَ باز نوکیں بنگپ ءُ تکنیک دست کپت. باز نوکیں آزمانک نویس ھم ودی بوت. کہ آہاں کوھنیں آزمانک نویسانی ھمراہیءَ ,وتی ِازمی جھد برجاہ داشت. اے ِردا ناگمانءِ چیدگی آزمانک,, دارءِ اسپ,, یونس حسین ءِ چیدگی آزمانک,, ِزریں چمانی آلاڈ,, گوھر ملکءِ تژنی آزمانک,, بلوچءَ منءَ دھکا دات,, محمد بیگ بلوچءِ تژنی آزمانک,,, انام,, ءُ صبادشتیاری ءِ چاگردی آزمانک,, دولک کلدارءِ ڈی ایس پی,, اے دہ یک ءِ شرتریں آزمانکاں ھوار کنئگ بنت. چیا کہ اے آزمانک وتی دؤرءِ جاور ءُ جیڑھانی ِازمی عکاسیءَ شریں وڑےءَ کن انت. پدا ھم ڈاکٹر نحمت گچکیءِ آزمانک,, کئورءِ پتار,, اے دہ یکءِ شرترءُ دیماتریں آزمانک گندگا کئیت, کہ روایرُشتءِ ھاندانی بندءُ بوج ءِ ُبنگپءَ, تیز,شعری, ربیدگی ءُ چاگردی ھکیکت پسند تکنیکاں نبشتہ کنئگ بوتگ. ایشیءِ وسیلہءَ کواسیں آزمانک نویس ءَ پہ باز شیواریءُ ڈولداریءَ روایرُشتی ُملکانی کواپگیں دیمرویءِ تازہ پاشک کتگ. کہ روایرُشتی ُملکانی دیمروی, ھشکیں زاھریں دیمروی یے, چیا کہ اودا ھاندانی بندءُ بوج ُپرشتگ. پتءُ مات گوں وتی ُچکاں ءُ ُچک گوں وتی پتءُ ماتاں ھچ کار نہ دارانت. ءُ اے جاورانی آسر----- ھمے بوتگ, کہ ایوکیءِ ہڑکی ئیں َبلا, بنی آدمءَ بےجاھگءَ ایر برگا َانت. ءُ اگں ----- منءَ اجازت دئیگ بہ بیت, ُگڑا ادا من وتی جندءِ آزمانک,, وت دلءَ بادشاہ,, ءِ مسالءَ ھم پیش کناں.اے ُبنکی سورتءَ امریکی سامراج ءِ جھانی بالادستی ءِ بنگپءَ, چیدگی ءُ تجریدی تکنیکانی آزمانکے. امریکی سامراج سجہیں دنیاءِ ھاکمی ءُ ُپل و پانچ ءِ ھترءَ, بنداتءَ تانیدارے جوڑ بیت, پدا مستیں لیڑہے جوڑ بیت ءُ ُگڈسرءَ مستیں ِپیلے جوڑ بیت. وھدے کہ دنیاءِ مھلوک, پیسرا وتی چیر دئیگءُ رکینئگ ءِ ھاترءَ, مور جوڑ بنت, ءُ پدا وارءَ وش کن َانت. ءُ چہ بازیں ازگاریءُ سیریءَ تاھیر گپتگءُ آرام ءَ وپتگیں پیلءِ سرءَ ارش کن انت, ءُ آئیءِ لونس ءُ گوشاں ُپترانت, ءُ آئیءِ مرگءَ پد, پدا مھلوک جوڑ بنت. نوزدہ سد نودءِ دہ یکءَ نبشتہ بوتگیں ----- چرے آزمانکءِ پیشگوئیءَ, اگں امریکی سامراج ءِ انوگیں جاور ءُ جیڑہ چارگ ءُ مارگ بہ بنت, کہ سیاسی ءُ مالی پڑاں آ پہ تیزی زوالءِ نیمگا روگاانت, گڑا اے آزمانک بلکیں وتی کساسءَ ارزشت دئیگ بہ بیت.
بیستءُ یکمی عیسوی کرنءِ اولی دہ یکءَ, بلوچی آزمانک ءِدیمروی حقءَ, انگتءَ نوکتریں جھانی ءُ ملکی جاور ودی بوت. 2001 ء ءَ نائن الیون ءِ واکیہءَ رند, امریکہ ءَ نوکیں سامراج ءِ بستارءَ, سجہیں دنیاءَ مانشانت. عراق ءُ افغانستان ئےِ گپت انت. دگہ بازیں ملکے بیمءُ پاتراپے کت. سجہیں دنیا چرائیءَ لرزگا لگت.
چریشیءَ پاکستانءُ بلوچستان ءَ ھم زندءِ ھرپڑءَ بدلی اتک. آزمانکءِ واستا نوکیں بنگپ ودی بوت. کہ آہانی توکا قوم دستی, وتن دوستی, سامراج دژمنی, آزاتی پسندی, جنین آدمانی حقءُ و حقوق, چکانی حق حقوق, دھشت گردی, ُکشتءُ کوش, ایوکی,ترس, بےھپازتی, گم و گرست, جسمانی تکلیپ, باتنی درد ءُ دگہ بازینے ھوار بوت. ءُ لھتیں نوکیں تکنیک ھم درگیجگ بوت. ءُ آزمانک نویساں نوک ءُ نوکتریں چیزانی نبشتہ سکین رسئت. نوک ءُ نوکتریں تجربھانی ُجنزے بنا بوت. مسالءِ ھبرءَ غنی پھوالءِ ربیدگی آزمانک,, َدمبیگ,, باز ساڑاھگ بوت. چیا کہ ایشیءِ توکا بلوچی ربیدگءِ نوکیں زند ءِ سکین دئیگ بوتگ ءُ اولی رندا سکیں پہکیں بلوچی زبان کارمرز بوتگ.
پدا ھم ----- ُمنیراحمد بادینیءِ,, ھزاراں پاسانی شپ,, ءُ ڈاکٹر علی دوست بلوچءِ,, کاپر,, اے دہ یکءِ دیما تریں آزمانک گندگ بنت. چرے دوئیناں اولی ایوکی, ترس ءُ بےھپازتی ءِ بنگپاں, وجودی, پلسپہ ئی ھکیکت پسند ءُ نفسیاتی ھکیکت پسند تکنیکاں نبشتہ بوتگیں یک ڈولداریں آزمانکے ---- دومی سیاسی, ربیدگیءُ راجی ُبنگپان, چاگردی ھکیکت پسند تکنیکاں نبشتہ بوتگیں یک مانا داریں آزنانکے. ھردک وتی نبشتہ کارانی شاہکار َانت, ھر دکانی ُبنجاہی کارستانی روحانی درد یک َانت. اولی وتی جندءِ باتنی ِشنگ ءُ شانگیءِ دردءَ تلوسگا انت. وھدے کہ دومی وتی راجی, ربیدگی ءُ چاگردی زوالءِ دردءَ بےتاھیر کتگ. ھردک یکیں ترسءَ گارانت آ ترس انت --- بےھپازتیءِ ترس! -----کہ مرچیگیں دؤرءِ مستریں ٹریجڈی ِانت.
چرے ھبراں پدر بیت کہ بلوچی آزمانکءَ وتی گونڈیں راجدپترءِ توکا ھم وتارا منارینتگ, اے روچ پہ روچ دیمروی کنان انت. ھر نوکیں دؤرءِ لوٹاں پورہ کت کنت. چیا کہ ایشیءِ توکا جاورانی بدلی سدلیءِ ھمراہیءَ, بدل بوھگءُ دیما روگءُ گوں ھرنوکیں دؤرءَ ھمگرنچ بوگءُ آئیءِ لوٹانی پورہ کنئگءِ ---تاکت ---- شریءِ سرءَ استءُ ایشیءِ باندات ----- باز رژنا ِانت------!
تربت 28 جولائی 2011
نبشتہ کار : غنی پرواز
دَســــــــتـــــــــــــــــــونک
دَ
مـَهگـُـلانی چَــمّ شـکاری ، دل شــکار انت بـــے وَسیں
مهر ءِ راه ءَ پیر کـُمپ انت ، سُرین چَنگ انت بے کسیں
گـوئشت مـلا هـرچـی لــوٹ ئے چه هـُدا تو لوٹ و بـَس
چـَنــگـیـں دَؤر و چـوٹـیـں دُنـیـا ، ملا جـُهـد ءِ گوں رَسیں
هــون ءِ دریا بیت ماں دوسـتی، یا که کـُشت و هون گِیش
پَـهــر مـدام په زندگان انت ، مَؤت وا آسے بیت جَسیں
تــرس بـهـای انت زنــد ءِ بیلی ، مَؤت نترسی ءِ مَـیـار
زنــد ءِ گـنـج ءَ کــرتــگ سَـؤدا ، میر و بیلاں بَد کـَسیں
چَــمّ کـُٹ انت نــنــد انـت بے جُهد دَر نَگیب ءِ هاتر ءَ
دَؤر ءِ دل مان ، راه ءَ بــارت نــه نـاز و رِپکاں تـُلـُسیں
چــــــــار بــَــنــــــــــد
کریم بلوچ _ تـَهـل
چــــــــار بــَــنــــــــــد
اِیــرکــپ ءِ دَؤر ءَ سَـر کـپـے بیت انت
گاریں مئـے موچاں کَد دَپے بیت انت
تــو وتـی وَشـّی وَش بـنـاز واجه
پـَدجَـنـَگ لوٹ ءِ ، ترا تـپـے بیت انت
٭ ٭ ٭
وت نزانت ئے داد ،منا گوئش ئے بے داد
کــَـلــَـڑ ءِ تـام ءَ تو گوئش ئــے بــے واد
وادکــیــں کار انـت بــے هـُنـَر نِـنـدَگ
لـــــوپ بـَیــَگ گـُـٹ ءَ مــردم ءِ چو ساد
٭ ٭ ٭
چــــــــار بــَــنــــــــــد
کریم بلوچ _ تـَهـل
چــــــــار بــَــنــــــــــد
زه انت آباتی چه ، دنیا زهان انت
هَیال و پگر ءِ زه چه ، شهد جهان انت
کسے ملا چو بیت پگراں په دیمگر
چشیں هوڈانی دنیا سک کسان انت
٭ ٭ ٭
گـَمــانی کـس کِشار ءَ نه درؤ کنت
نه کس بَژن ءِ جهان ءَ مَٹ و جـَؤ کنت
سر ءَ وَش دار و وشیں زندمان په
جهانـے منوگر تئی بیت و هـَؤ کنت
٭ ٭ ٭
زرد شلواریں کروس و ٹک ٹک جامگیں ماکیاں
زرد شلواریں کروس
و
ٹک ٹک جامگیں ماکیاں
یک واهندے ءَ یک کروس و یک ماکیانے هست ات .
کروس ءَ زردیں شلوارے پاد ات و ماکیان ءَ ٹک ٹکیں پیرام و جامگے گورا ات .
آهاں باز وَش و وَش تبین اتنت . کروس دگرانی سراد و جاهاں په نیم چمے هم نچارتگ ات ، بلکیں سرجمیں روچ ءَ گوں ماکیان ءَ تـَـرّ و گرد کنان ات . وهدے که دان و چینکی ودی کرت ، هما دمانی گوانک ءَ جت : « کو - کو - کو ! ودی اوں کرت ، کو - کو - کو ! ودی اوں کرت ! » _ تاں هما دمان که ماکیان مه اشکتیں و تچاں مه یهتیں بسی نکرت .
بهارءَ ماکیان هر روچ یک اِسپیده ( هیک - هامرگ )ے نات و ایر ءَ کرت و واهندی آهاں زرت و برت .
یگبرے ماکیان پگر کنان بیت که چون چیپل بکنت . همے وهد زرد شلواریں کروس بال کت و برزگے ءَ نشت و وتی تنگهیں بالانی شانت و بانگی دات :
_ کوکوڑی کووو ! گوش کنیت مردماں !
جمبرے آزمان انت - هئور ءَ بیت !
کوکوڑی کووو ! بــِـرگرد ایت کار ءَ
هئور بس کرت و روچ درآتکگ !
آئی ءِ کار بس همیکر ات .
همے وهد ماکیان وتا چنڈینت .پاد اهت، هوش کناں ، اے نیمگ و آ نیمگ ءَ روان بیت .
روگ ات و وتا گوئشان ات :
_ من چون وتی اسپیده و هیکان ءَ مُچ بکناں ، چون اش مُچ بکناں ...
چون من آهانی هیالداری ءَ بکناں ، هیالداری ءَ بکناں ...
لوگ و دوار ءِ یک کــَشے ءَ کوهنین توس ( Birch ) ءِ درچکے هست ات .
آ سرجمین گپاں اشکناں و گوشداران ات . ماکیان روان و هبر کنان ات و کوهنیں توس ءِ درچک آئیا گوئشت :
_ ماکیانلک من ترا سوجے دیاں . منی ٹال و شاهڑانی نیام ءَ هالیگیں کدوگے هست . کنگ ( Kang ) آئیا ٹهینتگ و پدا چه ادان رپتگ . تو همے کدوگ ءَ وتی هامرگاں ایرکت کن ئے .
ماکیان کوهنیں توس ءِ درچک ( دِرَهچ ) ءِ منتوار بیت . چپ و چاگردی چارست که باریں کسے آوانی هبران اشکتگ یاں نه و وهدے که دلجم بیت که کس اوداں نهنت ، درچک ءِ سرا سرکپت . هموداں که تاکی باز بز اتنت . کدوگ همودان ات ، چارتی ، جوان ات ، اسپیده یے هموداں ایرکرت .
_ کک- کک - کک ! هامرگ اون ایر کرته ! کک-کک-کک ! هامرگ !هامرگک! ...
_ چو تئو وتی سِرّ و رازا چیر دیئے ! _ کوهنیں توس ءِ درچک وتی شاه ( شاهڑ و ٹال ) ءَ شـَپـِـرّ شـَپـِـرّ کناں چنڈینت و گوئشتی .
ماکیان چه اے گپ شـُهره بوت . چه اود و رَند هچ وهدی پدائی چو نکرت .
هر روچ ماکیان درچک ءِ برزگ ءَ چیریں کدوگ ءَ هامرگے ایر ءَ کرت . چو آئیا بازیں اسپیدهے ایر کرت ...
پدا ماکیان وتی هامرگانی ( آمرگانی ) سرا وپت و پگر کناں بیت : هـئـو - هـئـو کروس الم ءَ وَش بیت وهدے که آئیا گوں چیپلاں بگندیت .
پگاه مهلا ماکیان چه وتی اسپیدهانی کدوگ ءَ درا درکپت تاں چنت دانگ چینک و دانگے به چنت و بوارت یا وتی کدوگ ءَ ببارت تاں وتی شُد ءَ بپروشیت ، همودی چه تاکانی وَش و نوکیں شپ نمباں آپ وارت و اپدا وتی هیکانی سرا وپت .
کروس هچ دابے سرپد نبوت که ماکیان کُجه گار بوتگ . سراد ءِ یک پهناتے ( کـُـنـڈے )هیران و پگر کنان یک پادے ءِ سرا اوشتات و یکین چمی بست .
_ مئی ماکیان گوئش ئے مرته که پهک گار انت . _ لوگبانک گوں بژن گوئشان ات .
_ باز اپسوز انت منا پر آئیا ! ._ لوگواجه گوئشان ات .
ماکیان وَش ات که هچ کس نزانت که آئی کجا انت .روچ گوئزان اتنت . توس ءِ درچک ،پر آئیا کسهان گوئشان ات . ماکیان گوش کنان ات و پر وت هوش کنان ات : هـَئـو ، کروس وهدے که منا گوں گلگے چیپل بگندیت ( بگینت )وَش بیت !
یکبرے که آئی ءِ چیرا پیسکگ و چریکگے بوت ! ...
ماکیانلک چه گـَل ءَ بال بوت .
دگر و دگه نوکینں پیسکگے هم بوت _ سری ( اول ) چه یکیں بال ءِ چیر ءَ و پدا چه دومی بال ءِ چیرا کسے په آرامی آئیا سُنٹ جناں بیت و اپدا پیسکگ ءِ توارے بوت .
شپ ات . تاں پگاه ءَ سرجمیں چیپلاں وتی هیکانی پوجک ءَ تراکینت و چه وتی اسپیدهاں در کپت انت . پیریں توس ءِ درچک هم اے شپ نوپت و آرام نکرت . آئی دیست که چون ماکیان گوں وتی سُنٹ ءَ اسپیدهانی پوچکان ءَ چه کدوگ ءَ رُپت و درا رِهت . چونی اسپیدهاں لیٹینت و چه پرشتگیں اسپیدهانی پوچکاں ، کسان ، تَـرّ و زردکیں چیپلاں در کناں و وتی بانزلانی چیرا چیر دات و گرم کرت .
پگاه ءَ چیپلاں ورگ لوٹست : » پی-پی !»
هنوں بزان هما وهد انت که سرجم چه کدوگ در بکپ انت و وتا پیش بدار انت .
ماکیان چه کدوگ ، ٹالے ءِ سرا پورّ کرت .
_ کوو-کوو-کوو ، چیپلاں . _ توار کناں بیت هنچو که گوئش ئے چیزی ودی کرته .
لوگبانک دِهدے ( گوں اِشتاپ ) داری پدکانک ( پدیانک ) و سپتے زرت و تچاں توس ءِ درچگ ءِ نیمگ ءَ شت . و سرکپت . آئی هساب و اشمار کرت انت : بیست و چار زردکیں ، سیه چکیں یاں اسپیتیں و پرپٹیں چیپلک اتنت !
چیپلکاں سراں چنڈیناں ، و بالاں سُریناں و پی پی کنان اتنت . ماتیں وت ، چه درچک ءِ برزگ ءَ جهل پورّ کرت و نست ( نشت ). چیپلکاں هنگت درچک ءِ برزگ ءَ و داری پدکانک ءِ سرا ، بالک شاناں و نـُکـُک کناں اتنت . کروس چه دلتپرکهی لوٹتی که گوں وتی سُنٹان لوگبانک ءِ چماں بکشیت .
پدا سرجمیناں هوری ءَ شت انت لوگ ءِ تها . وهدے که لوگبانک چیپلاں چه سَپت در کرت و ویل کرت ، آهاں گوں وتی یکین پیرامُک چه لوگ تتک و درکپت انت . آهاں چون پیسکگ اتنت !
لوگبانک پر آهان نانے تـُروسِت و بُرینت و رِهت و تلشتیں هیران ( گلاس )ے ءَ آپ مان کرت و ایر کرت : نوں آپ ورگ و چینک چنئگ ءَ در ببریت .
ماکیان گردگ ات وآئی ءِ چک و چیپلان آئی ءِ همراه اتنت .
زرد شلواریں کروس ءِ شلوار ترپگ ات و کروس ءِ جند وشیانی مَؤج ات .
نداره کش : سوتیوا !
پیر مرد و مَوْت
لیو ٹالستوی
---------------
کریم بلوچ _ تهل
پیر مرد و مَوْت
پیر مردے یک بَرے ، دار گـُڈ ات ، تَنگ ئی کت و بَڈ و برگ ات . آئی
ءِ راه سک دور ات . ژند بیت . دار ءِ تنگ ئی ایر کت و ، وگوئشت ئی :
_ هـَــے ، دریگتین و دریچ که موت به یهتیں _ آتکیں _ !
مرک و موت آتک و گوئشت ئی :
_ ایش انت ، من اتکگاں ، ترا چے لوٹ ایت ( پَیْت )؟
پیرمرد ، ترس ءَ گـُـڑات و گوئشت ئی : _ من ءَ منی دار ءِ تنگ ، بَـڈ به دنت
دو سَنگت
چکانی دیوان
لیو ٹالستوی--------------
کریم بلوچ _ تهل
دو سَنگت
دو سنگت ءَ ، لد و جنگل ءَ روان اتنت . ممے ، آهانی دیما ودی بیت و
در کپت ، یکیں تتک و چه درچکے ءَ سرکپت و وتی چیر دات ، و دومی راه ءَ
سرا پَشت کپت. آئی ءِ دستا چیزے و کارے نه بیتگ ات __ آ وت ءَ ڈگار ءَ
سَٹ ات و ساه ءِ کشگ ئی بند کت ؛ که مرتگ .
مم ، آئی ءِ وَٹ و کش ءَ آتک ، و بو کشاں بیت ؛ آ ساه ءِ کشگ ءَ بند کتگ ات .
مم آئی ءِ دیم هم ، بو کت ، پگر ئی کت که مرتگ و ویل ئی کت .
وهدے که ممّ شُت ، آئی ءِ سنگت چه درچک ءَ ایر کَپت و کندت ئی :
_ نوں ، چون باریں _ گوئشت ئی _ مم تئی گوش ءَ چے گوئشت ؟
_ آ ، من ءَ گوئشت که ، بَرّیں و گندگیں مردماں هما انت که ، ڈُکّ و
سَکی ءِ وهد ءَ، چه سنگتاں تَچ انت و پُشت کن انت.
***********
**********
*********
کور و شیر
یک پیدایشتی کورے ، بینایینے ءَ جست کت : « شیر ءِ رنگ کجام انت ؟»
بینا گوئشت : « شیر ءِ رنگ ، کاگد ءِ رنگ ءِ داب ءَ اسپیت انت. »
کورءَ جست کت : « چون ، اے رنگ هنچو شپیت و آواز دنت وهدے که دست ئی
پرکن ئے ، چو کاگد ءِ داب ءَ ؟»
بینا گوئشت : « نه ، آ ، اسپیت انت هنچو آرت ءِ وڑ ءَ . »
کور ءَ جست کت : « چون ، باریں ، اسپیت هنچو آرت ءِ داب ءَ نرم انت
و آرت ءِ داب ءَ شَپ ایت و رچ ایت ؟»
بینا گوئشت : « نه ، آ تهنا اسپیت انت ، هنچو زمستان ءِ سیهڑ ("
Seehar) و کرگوشک ءِ داب ءَ .»
کور ءَ گوئشت : « چون اسپیت ، نرم و نرم مودیں و نرم پُٹـینے چو
کرگوشک و سیهڑ ءَ . »
بینا گوئشت : « نه ، اسپیتیں رنگ ، دلجم و پَـکّ ، بَـرپ ( برف ) ءِ رنگ انت .»
کور ءَ گوئشت : « چون آ ، برپ ءِ داب ءَ گـُوَهر و سارت انت ؟ »
هـَو ، بینای ءَ چینچو دَروَر و مَـٹّ گوئشت انت ، بلے کور سَر پَد
نه بیت که شیر ءِ اسپیتیں رنگ ، کجام انت .
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
٭٭٭٭٭٭
چکانی دیوان
لیو ٹالستوی---------------
کریم بلوچ _ تهل
مار ءِ سر و دُمب
یک روچے ، مار ءِ دمب گوں مار ءِ سر ءَ اڑاں بیت که ، کے انت که
دیما روان انت. سرگ گوئشت :
_ تو دیما شت نه کن ئے ؛ پرچا که ترا نه گوش و نه چم پـِـر انت .
دمب گوئشت :
_ بلے منا واک و زور هست انت . من ترا دیما بران اوں ؛ اگں من به
لوٹاں وتا را درچکے ءَ پیچاں ، و تو چه وتی جاه ءَ سرات نه کن ئے !
سرگ گوئشت :
_ بیا گڑاں سداں و جتای بیاں !
و چوش سرگ چه دمب ءَ سست و گستا بیت و دمب ، دیما وتا را کشاں بیت .
بلے هنچوَ که راه گپت ، دیما جـُهلیں تــِـرَک و کـَـڈے هست ات ، و همے
جهلیں کڈ ءَ کپت ، گار و بیگواه بیت
*************
*********
******
گرک و پیرزال
چکانی دیوان
لیو ٹالستوی
------------------
گرک و پیرزال
کریم بلوچ _ تهل
شدیگیں گرکے ، ورگ و دپ بوجے ءِ شوهاز ات . کـَـلـَــّــگے ءِ یک
کـُـنڈے ءَ ، یک داری و لـَٹی لوگے ءَ ، آ _ اشکت که بـَـچـَـلـُـکے
گریوگ انت و پیرزال ئی گوئشیت :
_ اگں تو گریوگ ءَ بس مه کن ئے ترا گرک ءَ دیاں.
گرک دگه جاهے نه شت و همودانی داشت ، که کدیں بچلک ئی دینت .
هـَو ، شپ بیت ؛ آ ، انگت نشتگ و ودار ات که اشکت ئی ؛ که پیر زال گوئشگ انت :
_ زَهگــَـلــُـک مه گرے ، ترا گرک ءَ نه دیاں . گرک اداں به ییت انت
، ما آیرا کـُشاں .
گرک پگر ءَ شت : « اداں گندگ بیت ، که یک چیزے گوئشنت ، دگه کارے کن
انت » ، _ و چه کلگ ءَ دیر (دور) بیت .
*****
وَش تبیں هردُک Herdok
هردک وَش تَب و گـَل ات و چه درچک ءِ یک ٹالے ءَ ، دگه ٹالاں سٹ
کنان ات و یکبرے وپتگیں گرکے ءِ چـَـک ءَ کپت . گرک چه وتی جاه ءَ جه
سِرات و گـُـڑات و لوٹت ئی که هردک ءَ به وارت.
هردک منت کناں بیت :
_ من ءَ وَیل و یله کن .
گرک گوئشت :
_ جوان انت ، من ترا ویل کناں ، بـَـلے تو من ءَ به گوئش که شما
هردکاں ، چونکا و پرچا چو وش تب ات. من مدام زهیریگ و بور اوں، و هر وهد
که شما را چاراں ، شما بـُرزَگ ءَ ، لیب کناں و سٹ کنان ات .
هردک گوئشت :
_ اول تو من ءَ درچک ءَ یله کن ، من چه همودان ترا گوئشاں ، من ترا
چه ترسگ اوں .
گرک ، هردک ءَ اَلـَس کـُت ، و هردک درچک ءَ سٹ کت ، و چه همودان ئی گوئشت :
_ تو زهیریگ و بورئے ، پرچا که تو زلم کنوکے ئے ، تئی دل ءَ زلم ءِ
آُس بلان و روک انت . ما وش تب ایں پرچا که ما نیکین ایں و په کـَس ءَ
بـَدی نه کنگ ایں .
چکانی دیوان
لیو ٹالستوی
-----------------
کریم بلوچ _ تهل
گـوک و پاچن
پیرزالے ءَ ، یک گوک و یک پاچنے هست ات . گوک و پاچن هوری ءَ ، په
چـََرَگ ءَ شت انت. گوک ءَ ، وهدے که دُشت اش ، هر چیز ءَ دات اش ،
پیرزال ءَ نان و واد ءِ گون ءَ آتک و گوک ئی دات و منت ءَ کت ئی :
_ هو ، بوشت دگه ، منی ماسی جان ، به زور ، به زور ؛ دگه هم کاراں ،
بلے تو کمے آرام ءَ به اوشت.
یک بیگاهے ءَ پاچن چه گوک ءَ پیسر ات و چه ڈگار ءَ برگشت انت ،
پیرزال ءِ دیما اوشتات و پادان ئی پچ کت انت . پیرزال ءَ دست پهک ءَ پر
آئی چنڈینت که به رؤت، بلے پاچن اوشتاتگ ات و چه جاه ءَ نه سر ات،
پاچن ءَ جوانی ءَ گیر و یات ات که چونکا پیرزال ءَ ، گوک ءَ نان لبز
داتگ ات ،اگں آ ، کمے و دَمے ، جوان و آرام به اوشت ایت.
پیر زال ءَ دیست که پاچن سرپد نه بیت ، گڑاں لٹ ئی زرت و پاچن ئی جت .
وهدے که پاچن تتک ، پیرزال ءَ اپدا گوک ءَ نان دیان و جی و جان کناں بیت .
« مردمان ، په راستی ءَ ایمان نیست ! __ پاچن ءَ پگر کنان ات __من
پر آئیا آرام ءَ اوشتاتگ اتوں ، بلے منی جی و جان ءِ بدل ءَ لٹ دات ».
آ ، شت یک نیمگے ، گـِـرّئی کرت ، و تتک ، دوشتگیں شیران ءِ دیگ ئی
جت و چپی کت و شیرانی رتک انت. پیرزال ئی هم کانٹے جت .
******