« پهره روتاک » « روزنامه پهره »
ادبیات بلوچ« پهره روتاک » « روزنامه پهره »
ادبیات بلوچ! جـــنــــگ انت
! جـــنــــگ انت
منی وتن ترا سلام !
چــــــــاربـــــنـــــــد
اوّلی جھانی جنگ ءُ بلوچ ۔۔۔ اولی بھر
عزیز بُگٹی ءِ اے نبشتانک مُجیب ولی ءَ بلوچی ءَ ترَینتگ۔ ما جہد کُتگ کہ رجانکار ءِ نبشتہ رہبند ءَ مَٹ مہ کنیں چیا کہ مجیب ولی اے درگت ءَ وتی جتاہیں لیکہے داریت۔ ما لوٹیں کہ بلوچستان ٹائمز ءَ ما انچیں جاگہے جوڑ بہ کنیں کہ بلوچ وتی لیکہ ءُ ہیالانی ہمرائی ءَ وتی نبشتہ رہبند ءِ پدگیری ءَ ہم آزات بہ بنت۔ دگہ ہبرے گیشّینگ ہم لوٹیت کہ ایڈیٹنگ ءِ وہدا مارا عزیز بُگٹی ءِ اسل نبشتانک دیم ءَ نہ بوتگ۔
جالاوان دمگ ءِ آشوب
جھانی جنگ ءَ بلوچستان ءِ تہ ءَ انگریز ھاکم ءِ بگیر ءَ سلاہ بندیں جھد ءِ دومی بنزہ جالاوان اَت کہ اود ءَ رو ایرشتی بلوچستان ءِ بلوچانی سوَب ءَ ترکانی جھاد ءِ جار ءِ ھال سر بیتگ اَت۔ اِد ءِ بلوچ چہ پیسرءَ انگریز ھاکمی ءِ ساد ءَ چہ وتی گُٹ ءَ در کنگ ءِ جھد ءَ اِت اَنت۔ بلوچانی توکل ءِ تہ ءَ جھاد ءِ جوزگ ھم ھوار بوت ءُ انگریز ھاکم ءِ بگیر ءَ آشوب شنگ اِت۔ آ تھنا یک ٹکّے ءِ یا دمگے ءِ تہ ءَ نہ اَت بلکیں بازیں ٹکّ ھوار اَت۔ انگریز لشکر اے آشوب ءِ ھلاس کنگ ءِ ھاترءَ داں سرجمیں سالےءَ لشکر کشّی ءَ ماں گیشّیت۔ اے آشوب ءِ تہ ءَ نواب مھمد زھری ءُ نوردین مینگل ءَ ابید نورا مینگل ءَ ھم وتی سرمچاری پیش داشت۔
جالاوان ءِ تہ ءَ جھد ءِ بنگیج گوں آگا نواب مھمد زھری ءِ آشوب ءَ بوت۔ آئی ءَ وتی دمگ ءِ تہ ءَ انگریز رہبند ھلاس کت ءُ آجوئیں رَوَشے زُرت۔ وتی دمگ ءِ تہ ءَ سلاہ ءُ ٹوپانی بلاھیں انبار ے مُچ کنگ ءَ گُلائیش بوت ءُ سلاھانی یک مزنیں کارجاھے ھم جوڑ ئےِ کُت۔ انگریز ھاکم چہ آئی ءِ اے کاراں باز تکانسُر بوت انت ءُ اے آشوب ءِ چِست ءُ ایراں ءَ چہ بُن ءَ ھلاس کنگ ءِ واست ءَ ترْندیں رھبند اڑ دیگ بوت۔ نزور کنگ ءِ پندل سازگ بیت۔ بلے جالاوان ءِ بلوچاں اے آشوب ءَ گوں دلی ھمدردی ھست اَت۔ آ ھان مھمد ءِ ھمراھی ءَ جھاد ءَ ھوار بوت اَنت۔ نی انگریز ءِ سیاسی جھگیراں لشکریانی ھمراھی زرت ءُ ھان مھمد ءِ ھلاس کنگ ءَ سرْین بند بوت انت۔
ھمے میان ءَ ھان مھمد ءِ سرداری اِش ھلاس کت۔ بلے ھان مھمد ءِ پلّہ مرزی کنوکانی تہ ءَ گیشی پیداک اَت۔ ءُ آ بلوچانی مزنیں مُچّی یے ءِ ھمراھی ءَ کلات ءَ رھادگ بوت انت۔ بلے راہ ءِ نیمگ ءَ یک جاہے کہ مِنزِل اش کُت ہود ءَ یک انچیں وَیلے بوت کہ ھما آشوب ءَ وتی بندات ءَ سکّیں مزنیں تاوانے رس اِت۔ انگریز ھاکم ءَ پہ تھی پندل سازی ءَ ھان مھمد ءِ نمیران کنگ ءُ بلوچانی آشوب ءِ ھلاس کنگ ءِ واستا ہیلہ یے ساز اِت۔ اے ھبکّھی ھبرے کہ اے وڑیں مزنیں مردمے ءِ ھلاسی آئی ءِ وتی ھکّیگیں برْات میرنوروزھان ءِ دست ءَ بوت۔ شپ ءَ وھدے دوئیں برات یکیں تمبو ءَ وپتگ اِت اَنت۔ نوروزھان ءَ وتی وپتگیں برات ءِ سرءَ تیر ے جت ءُ بلوچ گیرت ءِ یک دروازگے بند کُت۔ رھشون ءِ نمیرانی ءَ پد آشوب ءِ ادارُکی سرد بیگ ابرمی گپّے اَت۔
بلے آ آشوب یکپارگی چتور ھلاس بیتگ ات کہ گوں بلوچ ءِ گیرت ءُ جھاد ءِ جوزگ ءَ انگریزانی بگیرءَ بیگ ءَ اَت۔ پد ءَ اے جنز ءِ رھشونی سردار نوردین مینگل ءَ وتی ھمبلانی ھمراھی ءَ زُرت ءُ ھر جاگہ ءَ انگریز ءِ کارجاھانی سرا اُرش بندات بوت۔ یک برے پد ءَ انگریز لشکرکشی ءِ واستا دیم دیگ بوت اَنت۔ وڈّ ءِ نزّیک ءَ انگریز ءُ بلوچ لشکر ءِ میان ءَ جنگ بوت کہ اے جنگ ءِ تہ ءَ دو انگریز کیپٹن ءُ دگہ بازیں سپاھیگے کشگ بوت۔ بازیں بلوچ ھم اے جنگ ءِ تہ ءَ نمیران بوت۔ اے جنگ ءِ رھشونی ءَ نوردین مینگل کنگ ءَ اَت بلے وتی اُرشانی برجاہ دارگ ءِ واست ءَ آ اودءَ چہ درآتک۔
چہ ایشی ءَ پد سردار نوردین مینگل وتی ھمبل سردار شھباز ھان گرگناڑی ءِ ھمراھی ءَ لشکری کمک ءُ ساز ءُ سامان ءِ آرگ ءِ واست ءَ روایرشُتی بلوچستان ءَ شت۔ بلے اود ءَ آھاں ھچ وڑیں کمک نہ رس اِت۔ چے ءَ کہ آ وھد ءَ تُرک وتی سرزمین ءِ سرءَ بلاھیں جنگے ءِ تہ ءَ اِت اَنت ءُ روایرشتی بلوچستان ءِ تہ ءَ بلوچانی آشوب ءِ ھلاس کنگ ءَ برتانیا سوبین بیتگ اَت۔ بلوچانی جنگ ءِ ھلاس کنگ ءِ ڈُبّہ جلیانوالہ ءِ وانندھیں کساب جنرل ڈائر ءَ گون اَت۔ گُڈ سرءَ آ وتی کار ءَ سوبین بوت۔ روایرشتی بلوچستان ءِ تہ ءَ بلوچانی آشوب ءُ جھاد ءِ مَستری ءَ سردار جیئند ھان ءُ سردار ھلیل ھان بلوچ کنگ ءَ اِت اَنت۔ جنرل ڈائر ءُ بلوچانی میان ءَ داں شش ماہ ءَ جنگانی رِد برجاہ بوت۔ آ وھد ءِ میان استمانی زورمند برتانیا ءِ لشکر نوکتریں سلاھانی واھند اَت۔ ناتپاکیں ءُ پہ نام سلاہ بندیں بلوچ ءَ ایوک ءَ توکل ءُ جوزگانی ایمانداری گون ات۔ چوناہا لشکری ھساب ءَ اے ٹوپ ءُ بمبانی جنگ اَت۔ کارانی گیشینوک ءُ آشوب ءِ یک سرے ھلیل ھان بلوچ جنگ ءِ پِڑ ءَ نمیران بوت۔ ءُ سردار جیئند ھان ءَ وتی ناتوانی کہ دیست وت ءَ انگریزانی دست ءَ دات۔
اے جاورانی تہ ءَ زاھر اِنت کہ سردارنوردین مینگل ءَ چہ روایرشُتی بلوچستان ءِ بلوچاں چے کمک رس اِت کنت؟ ھمے واستا آھاں پدءَ وتی ڈیھ ءَ آھگ ءِ شؤر کُت۔ انگریز ھاکم ءَ آھانی واتر بیگ ءِ ھال رس اِت گڑا آھانی بگیر ءَ لشکر دیم دیگ بوت۔ وڈّ ءِ نزیک گوْراں آھانی پش کپتگیں لشکر انگریز لشکر ءِ انگِرّ ءِ تہ ءَ آتک کہ چہ اود ءَ درآیگ ءِ ھچ وڑیں راہ نیست اَت۔ اے جاورھال ءَ انگریز لشکر ءَ چہ آھاں سلاھانی دور دیگ ءِ لوٹ کُت۔ نورا مینگل ءَ وتی سردار ءُ ھمبل سلاھانی دور دیگ ءِ بدل ءَ مزن مردی ءِ گوما جنگ کنگ ءُ وتی سرزمین ءِ سرءَ نمیران بیگ ءِ سوج دات اَنت۔
بلے سردارنوردین مسیبت ءُ بے سوبیاں دلپروش کتگ اَت پمیشکا آئی ءَ وتی جھد ھلاس کُت وت ءَ گوں سردار شھباز ھان گرگناڑی ءِ ھمراھی ءَ انگریز ھاکم ءِ دست ءَ دات۔ ھمے وڑءَ آشوب ءِ یک دگہ دروازگے بے سر ءُ سامانی ءِ سوَب ءَ ھلاس بوت۔ بلے مینگل سردار ءِ سلاہ ءِ دور دیگ ءَ ابید آئی ءِ ٹکّ ءِ یک لس ورنایے، نورامینگل، ءَ اے رُزوائیں کار ءَ وتی سردارانی ھمراھداری ءَ چہ چٹ انکار کُت۔ آئی ءَ ھما مزنیں مکسد ءِ واست ءَ کہ تُپنگ چست کتگ اَت نی انگریز ھاکم ءِ دیم ءَ سلاہ ءِ دوردیگ ءِ متلب اے مکسد ءِ کم شرپ کنگ اَت، سرمچاری ءُ جھاد ءَ چہ دست کشگ ءُ پرنگی ھاکم ءِ سلام کنگ نورامینگل ءَ نہ منّ اِت۔
وھدے کہ تکلیپ، مسیبت ءُ بے سوبیاں چہ دلپروش بوت اَنت گڑا آشوب ءِ درستیں رھشوناں وت ءَ انگریز ھاکم ءِ دست ءَ دات۔ اے سرْپ ءَ نورامینگل ھما یکیں مردم اَت کہ ڈیھ ءُ راج ءِ اِزّت ءُ پجّار ءِ ھاترءَ ایوک ءَ اے جنز ءِ برجاہ دارگ ءِ کول ئےِ کُت۔ انگریزاں آئی ءِ گِرگ ءِ بازیں کوشست کُت بلے بے سوب بوت اَنت۔
ھاران ءِ سردار ھبیب اللہ ھان نوشیروانی ءَ جالاوان ءِ مستریں رھشونانی گوما نزیکیں سنگتی یے ھست اَت۔ چے ءَ کہ آئی ءَ ھاران ءِ سردار جوڑ کنگ ءَ جالاوان ءِ سرداراں آ سرجمی ءَ کمک کتگ اَت دانکہ آ سردار نوشیروانی ءَ چہ یک ءُ دو تپنگ ءُ تیر پچ بگراَنت۔ نی آ نورا مینگل ءَ اوگانستان ءِ دمگ ءَ سر کنگ ءِ کار ءَ بہ کنت چے ءَ کہ آ (نورامینگل) راھاں بلد نہ اَت۔ سردار ھبیب اللہ ھان ءَ آئی ءِ رسینگ ءِ باوری دات ءُ وتی گوْر ءَ مھمان کت۔ نورا مینگل ءَ ایشی ءِ سرءَ باور کُت ءُ ایمن بوت۔ بلے یک روچے گرم ءِ وھد ءَ وھدے نورا مینگل آئی ءِ مھمان جاہ ءَ واب اَت سردار نوشیروانی ءِ ھکم ءِ پد ءَ ھارانی لشکر ءِ سلاہ بندیں سپاھیگاں آ واب ءِ تہ ءَ پاد کُت، آئی ءَ سانکل دست ءَ دات اَنت۔ ھمے وڑ ءَ آہاں بے انانیں نورا مینگل ریپینت ءُ دزگیر کُت۔
بلے نورامینگل ءَ وتی ریپینوکیں سردار ءِ ھچ وڑیں گِلگ نہ کُت پرچا کہ آ ایشی ءِ لائک نہ اَت۔ نورامینگل گوں مزنیں گاٹ یے ءِ ہمرائی ءَ انگریز ھاکم ءِ دست ءَ دیگ بوت۔ آئی ءِ سرءَ شال ءَ کیس کنگ بوت ءُ سردارانی جرگہ ءَ وتی راج ءِ یک مزنیں پُسّگے ءَ را اُمر بندی شؤر کُت۔ بلے بندی جاہ ءِ سزا ءَ پد بلوچ راجدپتر ءِ اے نمیرانیں کارست نومبر1921ءَ ھیدرآباد سند ءِ بندی جاہ ءِ تہ ءَ زندان ءُ زندگی ءَ چہ دائمی آجو بوت ءُ بلوچ راجدپترءِ تہ ءَ وتی گار نہ بیوکیں نکش ئےِ ایر کت اَنت۔
ہمے وڑءَ بلوچانی اے آشوب کہ اولی مزنیں جنگ ءِ میان ءَ پرنگی ھاکمانی بگیرءَ بندات بیتگ اَت ایشی ءَ بلوچانی مزنیں ٹکّے وتی آس ءَ سوتک۔ میر گُل ھان نسیر تاریخِ بلوچستان تاکدیم 377 ءِ سرءَ نبشتہ کنت: ’’1914 ءَ مزنیں جنگ ءِ تہ ءَ جرمنی ءِ ھمراھی ءَ ترکی ءِ ھواری ءَ اسلام ءِ ھمدردی جرمنی ءِ نیمگ ءَ ترّینت انت۔ تُرک مسلماناں برتانیا ءِ ھاکم ءِ بگیر ءَ مزھبی جھاد ءِ ھما جار کہ جتگ اَت آئی ءَ داں بلوچستان ءِ گیرت مندیں بلوچ راج تاوان بار کُت۔ یک نیمگے ایران ءُ ایرانی بلوچستان ءِ راہ، جرمن ءُ ترک ءِ چست ءُ ایر کہ آئی ءِ تہ ءَ انگریزانی بگیرءَ جھاد کنگ ءِ شریں وڑے ءَ تبلیگ بیتگ اَت آ تھی بلوچستان ءَ داں رس اِت۔ دومی نیمگ ءَ ھندوستان ءِ ’’تحریکِ خلاف‘‘ ءَ جہد کاراں سیمسر گوْاز کُتگ ات ءُ بلوچستان ءَ پہ تبلیگ پُترتگ اتنت۔ اے مزنیں جنگ ءَ بلوچ گیشتر تاوانبار بیگ ءَ اَت‘‘۔
ھمے وڑءَ کرنل ڈیو ءَ بلوچانی آشوب ءِ گپ کتگ ءُ نبشتہ کتگ کہ ’’ترکی ءِ جنگ ءَ چہ دمگ ءِ تہ ءَ مزھبی چست ءُ ایرانی راھے کہ ایران ءِ سیمسر ءَ چہ مکران ءَ دومی نیمگ ءَ سندھ ءَ بھر بیگ ءَ اَت۔آ انگریز ھاکم ءِ بگیر ءَ کارمرد بوت اَنت۔ برھال بلوچانی وتی ڈیھ ءِ سرءَ انگریز ھاکم ءِ ھاکمی ءِ بگیرءَ باز نپرت ءُ ’’خلافتِ عثمانیہ‘‘ ءِ جھاد ءِ جار ءَ انگریزانی بگیر ءَ سلاہ بندیں آشوب ءِ سکین دات ءُ جنگ ءِ میان ءَ آ گیشتر وھد ءَ انگریز لشکر ءِ بگیر ءَ جھاد ءَ دلگوش بوت اَنت۔ بلّے کہ بلوچانی اے آشوب انگریز ھاکم ءَ ھر وڑءَ ھلاس کُت بلے برتانیا ءَ گیشتر میان استمانی مال ءُ ُ مڈّی ءِ واجہ بیگ ءِ سوَب ءَ جرمنی ءُ ترکی ءِ وڑیں مزنیں ملک کہ پروش دات اَنت گڑا ناتپاکیں ءُ بگیر سلاہ بندیں بلوچ ءِ چے بستار۔ بلے اے راستی ءِ سرءَ بلوچ بے شک پھربند اِیت کہ برسگیر ءِ تہ ءَ بلوچ ھما یکیں راج بیتگ کہ آئی ءِ ھچ پُسّگ ءِ تپنگ برتانیا ءِ ھاکمی ءِ پھازگءِ ھاترءَ ءُ وتی ھم مزھب تُرکانی بگیر ءَ چست نہ بیتگ۔ بلکیں آ ھر وھد ءَ پرنگی ھاکم ءِ راہ ءِ دیم ءَ کنٹگ جوڑ بیتگ اَنت۔ بلوچانی اے کردار ءَ اے دمگ ءِ راجدپتر ھچبر بے ھیال نہ کنت‘‘
اوّلی جھانی جنگ ءُ بلوچ ۔۔۔ اولی بھر
عزیز بُگٹی ءِ اے نبشتانک مُجیب ولی ءَ بلوچی ءَ ترَینتگ۔ ما جہد کُتگ کہ رجانکار ءِ نبشتہ رہبند ءَ مَٹ مہ کنیں چیا کہ مجیب ولی اے درگت ءَ وتی جتاہیں لیکہے داریت۔ ما لوٹیں کہ بلوچستان ٹائمز ءَ ما انچیں جاگہے جوڑ بہ کنیں کہ بلوچ وتی لیکہ ءُ ہیالانی ہمرائی ءَ وتی نبشتہ رہبند ءِ پدگیری ءَ ہم آزات بہ بنت۔ دگہ ہبرے گیشّینگ ہم لوٹیت کہ ایڈیٹنگ ءِ وہدا مارا عزیز بُگٹی ءِ اسل نبشتانک دیم ءَ نہ بوتگ۔
دگنیا ءِ سرءَ یورپی زورآورانی سرجمیں زورگیری ءَ پد آھانی وتی میان ءَ ردوم زیروکیں سیاسی ءُ مالی اڑ ءُ جنجالاں وھدے 1914 ءَ سرجمی ءَ جنگ ءِ دروشمے زُرت گڑا اے جنگ ءَ درْاھیں دگنیا وتی دامن ءَ پتات۔ اے جھانی جنگ ھمے واستا گْوشگ بیت کہ دگنیا ءِ سرءَ لھتیں زورگیریں ملکاں دگنیا ءِ ھر وڑیں گوْاجن ۔۔۔ آ تُری مردمی بہ بنت یا مالی ۔۔۔ وتی سوبین بیگ ءِ واستا کارمرز کت اَنت۔ بلے گُڈ سرءَ ھما ملک سوبین بیت کہ آ گیشتر مڈیانی واھُند اَت۔ اے سرْپ ءَ دگنیا ءِ گیشتریں آبادی ءُ آہانی مڈّیانی سرءَ دست زورگیریں برتانیا ئیگ اَت۔
برسگیر اے وھد ءَ سرجمی ءَ انگریز ءِ ھاکمی ءِ چیرءَ اَت۔ دگہ ھچ اے وڑیں زور(طاقت ) نیست اَت کہ انگریز ھاکمانی ھکم ءِ بِگِیر بہ بیت۔ برسگیر ءِ سیاسی پارٹی کانگریس ءُ مسلم لیگ ھم اے جنگ ءِ تہ ءَ برتانیہ ءِ ھاکمی ءِ برجاہ دارگ ءِ واستا برتانیا ءَ سرجمی ءَ کمک کنگ ءَ اِت اَنت۔ انگریز ھاکماں برسگیر ءِ تہ ءَ چہ درستاں گیش تر مردمی توان پکار اَت دانکہ آ اود ءِ اُلس ءَ وتی ملک ءِ ازّت ءِ برجاہ دارگ ءِ واستا پگارواریں سپاھیگ ءِ بستار ءَ کار بہ بند انت۔ اے کار ءِ تہ ءَ انگریز ھاکم سوبین ھم بیت۔ برما ءَ بہ گِر چترال ءَ، برتانیا ءِ واستا سپاھیگ برتی بیگ ءَ اِت اَنت۔ ءُ آھاں مسلمانانی آجوئی ءِ گُڈی چیدگ سلطنتِ عثمانیہ ءِ گار کنگ ءِ واستا کارمرد بوگی ات۔
اگں برسگیر ءِ سپاھیگ اَملی دروشم ءَ سَلیبی سپاھیگ اِت اَنت بلے اوگانستان ءُ ایران ءِ مسلمانیں ھاکم ھم بے توار اِت اَنت ءُ برتانیا ءِ پُرزور بیگ ءِ واستا آئی ءِ ھمکوپگ اِت اَنت۔ اے میان ءَ اے دمگ ءِ تہ ءَ مستریں زور(قوت) بلوچانیگ اَت کہ وتی درستیں بے سرءُ سامانیاں ابید برتانیا ءِ دزدراجی (توسیع پسندی) ءِ واھگ ءَ دیم ءَ برگ ءَ آئی ءِ مزن کار جوڑ بیگ ءَ ساڑی نہ بوت انت ءُ آئی ءِ راہ ءِ دیم ءَ کنٹگ جوڑ بوت اَنت۔
اے وھد ءَ بلوچستان ءِ سر ءَ انگریز ءِ ھاکمی اَت۔ کلات ءَ ھان مھمد ھان ءِ ھاکمی پہ نام ات ءُ اسل ءَ انگریز ءِ جوڑ کتگیں مزن وزیر سرشمس شاہ ءِ ھاکمی اَت۔ ھمے وڑ ءَ بلوچستان ءِ اے دگہ دمگاں ھم ھمے وڑ ءَ اَت۔ بلے ایشاں چہ ابید بلوچانی دل ءِ تہ ءَ انگریز ھاکمانی واستا ابید نپرت ءَ دگہ ھچ نیست اَت۔ کجام ھم گپّے ءِ سر ءَ یا کجام نیمگ ءَ کہ انگریز ھاکمانی بگیر ءَ سرکشّی یے بوت گڑا بلوچاں آئی ءِ تہ ءَ بھر زورگ وتی واستا بلوچی ننگ ءُ نیکراھی پرز زانت۔ اوّلی جھانی جنگ ءِ تہ ءَ ھم بلوچاں انگریز ھاکم ءِ بادشاھی ءِ ھاترءَ جنگ ءَ چہ ابید آئی ءِ بگیر ءَ سلاہ ءِ چست کنگ گیشتر ارزشت دات۔ جھانی جنگ ءِ بندات بیگ ءِ گوما پہ گورنر جنرل ءَ بلوچستان ءِ جھگیر ءَ درستیں سردار شال ءَ لوٹائینت اَنت ءُ چہ آھاں انگریز لشکر ءِ واست ءَ سپاھیگ دیگ ءِ لوٹ کُت۔ بلے سردار کہ وتی راج ءِ تب ءَ شرّی ءَ سرپد اِت اَنت آھاں وت ماں وتا شَور ءُ سلاہ کنگ ءَ پد ھواری ءَ انگریز ھاکم ءَ لشکر ءِ برتی نہ دیگ ءِ شؤر(فیصلہ) کُت۔ چہ وتی اے شؤر ءَ چہ مسٹر ریمز اے جیؔ سرپد کت اِش۔ وتی مکسد ءِ گِرگ ءِ واستا وھدے انگریز ھاکم ءَ زور پِردیگ بندات کُت گڑا بلوچستان ءِ ھر ھما دمگاں کہ اود ءَ خلافتِ عثمانیہ ءِ نیمگ ءَ چہ پرنگی ھاکم ءِ بگیرءَ جہاد ءِ گپ پیسر ءَ سر بیتگ ات اود ءَ انگریز ھاکم ءِ بگیر ءَ آشوب ءُ سلاہ بندیں جُھد بُنگیج بوت۔
آیانی تہ ءَ گیشتریں ارزشت سردارھَیر بکش ھان مری ءَ رس اِتگ اَت۔ آئی ءَ چہ ابید سردار نوردین مینگل ءُ آئی مستریں دوزواہ نورا مینگل ءُ نواب ھان مھمد زھری ءَ ھم وتی وتی دمگانی تہ ءَ آشوب ءِ رھشونی کُت۔ ایشاں چہ ابید روایرشتی بلوچستان ءِ بلوچاں ھم سردار جیئند ھان یارمھمد زئی ءِ چیردستی ءَ ترکی ءِ جھاد ءِ جار ءِ رد ءَ پرنگی ھاکم ءِ بگیر ءَ سلاہ چست کُت۔ ھمے وڑ ءَ ایشیا ءِ تہ ءَ بلوچستان یکیں سرزمین اَت ءُ بلوچ یکیں راج اَت کہ آھاں انگریز ءِ سامراجی جنگ ءِ تہ ءَ آئی ءِ کمک کنگ ءَ چہ ا]نکار کُت ءُ آئی ءِ بگیر ءَ یاگی بوت انت۔ ءُ انگریز لشکر ءِ یک بھرے بلوچانی آشوب ءِ ھلاس کنگ ءَ دلگوش بوت۔ انگریز جنرل ڈائر ءِ رد ءَ ’’بلوچانی اے آشوب ءِ سبب تُرک جاسوسانی کارپد ءُ ترکانی پلّہ مرزی اَت‘‘۔ نی اے میان ءَ بلوچانی بیتگیں آشوب ءِ سر ءَ گونڈیں گپ ءُ ترانے بیت کنت۔
مری دمگ ءِ آشوب
بلوچستان ءِ اے۔جی ءَ اوّلی مزنیں جنگ ءَ انگریز لشکر ءِ واستا بلوچانی برتی کنگ ءِ شؤر کُت گڑا بلوچ سرداراں گوں ھواری ءَ برتی ءِ ہبر نہ منّ اِت۔ نہ منّگ ءَ چہ پد وھدے کہ برتی ءِ واست ءَ ھاکمانی زورانسری گیش بوت مری ٹکّ ءِ سردار ھَیر بکش ھان مری ءِ ترْندی ءِ تہ ءَ ھم گیشی آیان بوت۔ پہ ہمے واستا مری ٹکّ ءَ سردار ھَیر بکش ھان مری بلوچانی انگریز لشکر ءِ تہ ءَ پگارواریں سپاھیگ ءِ بستار ءَ برتی نہ بیگ ءِ جنز ءِ مستر ءُ رھشون جوڑ کُت۔ آ دگہ سرداراں ھم برتی ءِ ھبر ءِ سر ءَ نواب ھَیر بکش ھان مری ءِ درور دات ءُ برتی دیگ ءِ واست ءَ شرت ایر کُت۔ ھمے وڑ ءَ ایشاں وت ہم جیڑہ ءِ تہ ءَ بنُکّی بستارے رس اِت۔
ھمے پَیم ءَ انگریز ھاکم ءِ واستا نواب ھَیر بکش ھان مری ءِ راستیں راہ ءَ آرگ سک الّمی اَت۔ اے واستا آئی ءِ سرءَ لبّ منّگ، زور پِر دیگ ءُ تُرسینگ ءِ ھر وڑیں ہیلہ کارمرز کنگ بوت۔ بلے آئی ءِ گپّ ءِ تہ ءَ ھچ کمی نیاتک۔ تنیگا زروپِردیگ ءُ لبّ منّگ ءِ ہبر بوگا ات انت کہ مری ٹکّ ءِ لھتیں مردماں وتی جزبگانی املی درشان کُت ءُ انگریز ھاکم ءِ بِگِیر ءَ بلوچی جنگے ءِ بندات کُت ءُ کوہلو تانہ ءِ سر ءَ اُرش کُت، سرجمیں چوکی تباہ ءُ برباد کُت۔ ھمے وڑ ءَ پرنگی ھاکم ءِ بِگیر ءَ جھاد ءِ رنگیں چیزے بندات بیت۔ آئی ءَ چہ پد مری ٹکّ یکجاہ بیت گُمبَد کلہ ءِ سر ءَ (کہ اود ءَ انگریز لشکر ءَ جاگہ کتگ اَت) پروری 1916 ءَ اُرش کُت۔ کلہ ءِ گِرگ ءِ واست ءَ بلوچ لشکر وتی جانانی دیم ھونی دیگ ءَ ھچ چکّ ءُ پد نہ بیت۔ بلے انگریز لشکر ءِ ٹوپ ءُ نوکیں سلاھانی کارمرد کنگ ءِ کارپد ءَ بازیں مری یے نمیران (شھید) بوت ءُ مری لشکر پدکِنزگ ءَ لاچار بوت۔ اے جنگ ءَ پد مریاں انگریز ھاکم ءِ بگیرءَ چیر جنگی بنگیج کُت۔ چہ ایشی انگریز لشکر ءَ مزنیں تاوانے رس اِت۔
اگاں بلوچ لشکر ءَ جنگ ءِ وتی اے روایتی دروشم برجاہ بہ داشتیں گڑا بلکیں یک سالے ءِ تہ ءَ اے جنگ ءَ انگریز لشکر سک تکانسر کتگ اَت۔ بلے ھمیشانی وتی لھتیں نزانتکاریں سروکیں مردمانی ردیں شؤر ءُ سلاہ (مشورہ) ءِ سر ءَ آھاں انگریز لشکر ءِ بگیر ءَ دیم پہ دیمی جنگ کُت۔ ھڑب ءَ مری لشکر ءَ انگریز لشکر ءِ راہ بست ءُ جنگ بُنگیج کُت۔ درْاھیں روچ ءَ جنگ بیت۔ انگریزانی وتی لوٹ ھمیش اَت کہ بلوچ لشکر گوں آئی ءَ دیم پہ دیمی جنگ بہ کنت دانکہ آ وتی نوکیں سلاھانی سر ءَ بلوچانی زور ءَ یکّیں جاگہ ءَ ھلاس بہ کنت۔ ءُ مریاں وت اے سوب انگریزاں دات۔ مریاں گوں بامردی ءَ جنگ کُت بلے ھمے جنگ ءِ نیام ءَ سے سد ءَ گیش سرمچارانی نمیران بیگ ءُ ھپت سد ءَ گیشتر مردم ءِ ٹپّی بیگ ءَ پد آھانی زور انچوش بھر ءُ بانگ بوت کہ ایشی ءَ پد ھچ جنگ نہ بوت ءُ سردار ھَیر بکش ھان مری ءَ وتی ماملہ انگریز ھاکم ءِ سر ءَ یل دات ءُ آئی ءِ ھر گپ ءِ منّگ ءَ تیار بوت۔
جون 1918 ءَ یک مزنیں جرگہ یے ءَ کہ انگریزانی پلہ مرز ات، سردار ھَیر بکش ھان مری ءُ مری ٹکّ ءِ بگیر ءَ سکّیں مزنیں گامگیج چست کُت۔ جنگ کنوکیں مجرم گپت ءُ سکّیں سزا اِش دات۔ بلے سالے ءَ پد درستیں سزا کم کنگ ءُ سردار ھَیر بکش ھان مری ءُ آئی ءِ ٹکّ ءَ را شاہ بکشی (عام معافی) دیگ بوت، چے ءَ کہ آ وھد ءَ جھانی جنگ ھلاس بیتگ اَت ءُ نی پرنگی لشکر ءِ واست ءَ سپاھیگ برتی کنگ ءِ زلورت نیست اَت۔
سردار ھَیر بکش ھان مری بلوچ راجدپتر ءِ انچیں مردمے کہ آئی ءِ دیمونیانی نکش کدی گار نہ بنت۔ آئی ءَ پرنگی ھاکمی ءِ برجاہ دارگ ءِ واست ءَ بلوچ راج ءِ ھمکاری گوں ترْندی ایر جَت ءُ ایشی ءِ راہ ءِ دیم ءَ کنٹگ جوڑ بیت۔ بلے یک راستی یے پدّر کنگ ھژدری اِنت۔ آ ایش اِنت کہ انگریز لشکر ءِ بگیر ءَ جنگ ءِ تہ ءَ مری ٹکّ ءِ لھتیں بجّارانی مُتبرانی کردار بیھال کنگ نہ بیت۔ آھاں جنگ ءِ پڑ ءَ بلوچ ءِ گیرت ءُ ننگ ءُ نام ءِ ھاتر ءَ وتی جان ھم کربان کت۔ میر ھُداداد بجّارانی مری ءَ گوں وتی دو سرمچاریں براتانی ھواری ءَ ھڑب ءِ جنگ ءَ گوں بامردی جنگ کت ءُ نمیران بوت اَنت۔ ھمے وڑ ءَ میر شربت ھان بجّارانی مری جَزم ءُ توکل ءِ چیدگ اِنت۔
گْوش اَنت وھدے انگریز ھاکم ءَ سردار ھَیر بکش ھان مری بکش اِت ءُ آئی ءِ سرداری یک برے پدا برجاہ کُت گڑا دربار ءِ تہ ءَ انگریز ھاکم ءَ جار جت ءُ گْوشت کہ من ءَ ستک اِنت کہ دیمتر ءَ سردار ھَیر بکش ھان مری برتانیا ءِ ھاکم ءِ وپادار بیت ءُ کدی آئی ءِ زور ءِ دیم ءَ اوشتگ ءِ کوشست نہ کنت۔ ایشی ءِ سر ءَ سردار ھَیر بکش ھان مری ءَ گْوشت کہ من ءَ ھم ستک اِنت کہ دیمتر ءَ برتانیا ءِ ھاکم کدی بلوچانی برتی کنگ ءِ لوٹ ءَ نہ کنت۔
سردار ھَیر بکش ھان مری 1925 ءَ سیوی ءَ بیران بوت۔
روان اِنت
شئیرے چه جلال ملکشا ( کرد )
ترجمهء فارسی :خالدبایزیدی(دلیر)
شعرهایم
گل درآوردند
دختران این شهر
دسته دسته شان کردندو
هدیه ی دلدارنمودند
اماهرگز!
دختری نیامد
که بگوید:جلال
توخودت ازچه اینهمه
اندوهگین وغمباری؟؟!!
اصغر زهیر ءِ چارده آزمانکک
اصغر زهیر
.1شیتان
رمضان ءِ ماہ ءَ جمعہءِ نمازءَ پیش، امامءَ نمازیانءَ سرپد کنانءَ گشت کہ "نزیک نزیکءَ بہ اوشت ات،وتی سرپانی تہءَ شمگ یلہ مہ دئے ات.پرچاکہ شیتانءَ شمئے شمگاں پترگءُ اوشتگءِ موہ رس ایت".
"گہار کو! زانا شیتانے نہ انت کہ شما وت گش ات کہ رمزانءَ شیتان جیل کنگءُ دریاءَ چگل دئیگ بیت،ءُ اے انگہ مئے سرا نہ کپیت؟"
پُشت پُشتءَ اوشتاتگیں دہکان شمبئےءَ نماز یلہ داتءُ نرنڈانءَ چہ مسیتءَ درکپت.
.2بیر
آ ماں ورنائیءَ دگرانی پَلُّکاں سر کشگءُ آہانی آرتانی تہءَ دست مان کنگءَ آدت بوتگ.
سورءَ پد یک روچے آ چہ وتی لوگانی پشتی نیمگا پہ کارےءَ مان ترگءَ ات تہ دیست ئِے کہ چہ ہما جنکاں ،یکےءِ برات آئیءِ پَلُّکءَ سر کشگءَ انت.
.3وش منّی
ماہ گلین آدینکءِ دیما نشتگ اتءُ وتی لنٹاں سُرکی مالگءَ ات،یک اناگت ءَ آئیءَ را وتی چُکءِ شترگءُ کپگءِ ہما ندارگ یات اتک تہ پدا ٹہک دات ئِے.
بل ئے ٹہک دئیگ ءِ ساہتءَ آدینکءَ را بدءُ رِد ءَ لگ اِت..
"آڈال گوں آدینکیءَ، تو منی دپءِ دنتاناں چیر دئیگءَ ئے،تئی ہیالءَ من پیراں؟ ؟
.4وت پرستی
بازارءِ چار راہءَ مردم یک جاہے چپءُ چاگردءَ مُچ اتنت،چہ دورءَ بشام ءِ چم پراہاں کپت انت تہ دمانءَمیدان بوت کہ بلکن ہیرات انتءُ من پشت کپت آں.
نزیک رس اِتءُ مچیءِ تہءَ راہ کنانءَ پتراِت تہ دل ئِے ایر نشتءُ نرنڈانءَ چہ مُچیءَ درکپت کہ من بزانتیں لاشے کپت،وتی پاد درد نہ داتگ اتنت.
.5چم کُٹ
دہکان ھدادات ئی گٹگ ہشک بوتگ اتنتءُ پہ وامداریءُ بزگی مرت،آئیءِ جنازہءِ سرا متبر علیءَ جار جت کہ اگں دہکان ءَ را کسےءِ وام پِر بوتگ،گڑا پہل ئِے بہ کنئے کہ ایشیءِ مُزّ ءَ ھدا شمارا دومی جہانءَ دنت.
بل ئے چہ کبرستانءَ درآہگءَ پد، آئی ءَ وتی دہکانءَ را الوت کنانءَ گشت کہ منی دوسیر اسپستءُ سیرے جَوءِ زر پرئِے بوتگ آں،آئیءِ چُکءِ گوشانی جنئگءَ بے ہیال مہ بو.
.6پرّامشت
آئیءَ ہمک سہب چہ لوگءَ درآہگءَ پیسر، کجام نہ کجام نامگےءَ گوں وتی جنینءَ مان اتکءُ ماتءُ گہاری زاہءُ بدءَ اوں چکءُ پد نہ بوت.چکانی دیم پہ دیم بہ بیت یاکہ باپشت،آئیءَ پُشتءُ دیم نہ چاراِت.
یکروچے آئیءَ چہ کارءَ واتر کتگ ءُ لوگءَ پہ بے تواری سر بوتگ ات،تہ دیست ئِے کہ آئیءِ پنچ سالگیں بچکءَ دیم گوں دیوالءَ کتگءُ جنگءَ انتءُ آئیءِ داتگیں زاہاں گوں چچ ایں زبانءَ پرّامگءَ انت.
.7بئی مان
"او،واجہ! منءَ کمے دیمترا بر گوں"آئیءَ منی پاد
برمش اش کت انت تہ منءَ توار کت ئِے.
من کور دستءَ گپتءُ رہادگ بوتاں،کمے دیما شتاں تہ آئیءَ منی دست ژپ اتءُ کوکارءُ بدءُ بُلءَ شرو بوت.
"منی زراں دُزگ لوٹ ئے،منءَ کجا برگءَ ئے ؟ بئی مان"۔
.8بری الزمہ
"بس!نوں من بری الزمہ آں"مزنیں شاعرےءَ نوکباہندےءِ دو شئر شرکنانءَ دست چست کت انتءُ چرائیءَ چہ وتی جان چُڑائینگ لوٹ اِت.
"من زانتگ کہ چہ منی شاگرداں تو چہ درستاں گیشتر نام درکارئے"
چیزے وھدءِ گوزگءَ پد وھدے نوک باہند ءَ پہ وت مزنیں نام یے درآؤرت.تہ یک روچے گوں آئیءَ دچار کپان ءَ ہما مزنیں شاعرءَ گوں آئیءَ ہمے گپ درشان کت انت.
.9کور
دواءِ ورگءِ لہتیں دمانءَ پد آئیءِ تیوگیں جان در رِچانءُ لپّڑ لپّڑ بوان بوت.
ماھ گنج، ہیبتان ءَ گوں دواہاں سوزکیءَ کتءُ ڈاکٹر دلشادءِ گورءَ برت.
ڈاکٹر ءَ چارِاِتءُ جست کت کہ چے بوتگ ئِے.
ہبتانءَ گشت جانءِ درد کتگ اے دوا وارتگ ئِے.
ڈاکٹرءَ دوا چاراِتءُ دست سرا کت انت ءُ گشت ”کور!اے دوا جان دردءِ نہ انت، ایشیءِ میاد اوں ھلاس بوتگ...
.10دلوت
آ دیوالءِ دیما نبشتہ ات:"ادءَ مِس مہ کن". منی چماں روک مان ات، بل ئے دلءَ توکل نیست ات کہ آئیءَ کور بہ کناں کہ اے مسیتءِ دیوال انتءُ مِس پلیت ئیں چیزے.
من ابیدءِ وٹّ گرگءَ وتی آنجگ بستءُ راہ گپتاں.
.11نشان
من آئیءِ راہءِ سرا اوشتاتگءُ آئیءَ را چارگءَ اتاں۔ داں دور دورءَ چماں کار کت، آ روان ءُ وشبواں پشت گیجان ات۔ چماں اندیمیءَ پد من ارادگ کت کہ واتر آں۔ منی سرئے زرمبشءَ گوں چم زمینءَ کپت اَنت داں چاراں منی پادانی دیما آئی ءِ پادءِ تراولیں نشان پشت کپتگ اَنت۔
.12یات
مرگءَ چہ پد دوستریں مردماں منا ھاکانی باہوٹ کتگ اتءُ گریوگی چمان لوگءَ واتر کنگءَ اتنت۔بل ئے منءَ آہانی سرا سک کندگ پیداک اَت۔پرچاکہ چراہانی سربوھگءَ پیسر من لوگءَ ساڑی اتاں۔
.13کوٹِک
آئیءِ مرد چہ دوریں مساپتءَ واتر لوگءَ اتک ۔ تہ کمپانءِ پُتِرگءَ گوں دیست ئِے کہ دوئیں چکانی ہمراہیءَ دگہ چُک یے اوں گوں آہاں گوازیءَ اِنت۔
”منی چک اے نُنّو کئی اِنت“؟چکانی گلاشءُ دروتءَ پد پتءَ وتی مستریں جنک کہ نوکی ہپتمی سالءِ تہءَ ات،جست کت ۔
”ابّا! اے منی ماتءَ بہا زرتگ“آئیءِ جنکءَ وتی لنککانءَ ترکینان ءَ گشت۔ءُ پت ھشک ء ھدا ات۔پرچاکہ آئیءَ نُنکءِ چمانی تہءَ وتی جنکءِ شبینگ دیستگ ات۔
.14پنچ سرمچار
تیرانی توار گیشتر ترند بوان اتنت۔آہاں چہ مرگءِ ترسءَوتی پس یلہ دات انتءُگیڑءُ پیشانی تہاچیرٹپگءِجہداِش کت۔
سہبءَ ھالتاکاں ہمےھال تالان بوت کہ جوانمردیں لشکرءَپنچ سرمچار سَکِٹ کتگ۔
چہ شنگ بوتگیں عکساں پنچ کسانکیں سرمچارکہ آہانی تہا دو جنلکءُ سےبچلک اتنت، پاداں شپادءُ لیگاریں گُد اِش گورا ات۔گیڑءِ کشءُ گوراں تنّگیں ماتءَ را ھون وارینگءُ سجدہ کنگءَ اتنت۔
اصغرزہیر
ما پَرچا چو بَرباد اِیں؟
آبِد آسکانی -------------
ما پَرچا چو بَرباد اِیں؟
⇩!⇩؟⇩!⇩؟⇩!⇩؟⇩!⇩؟⇩
مَنی بیلاں
مَنی بْراتاں
گُهاراں
دُتّگاں ءُ مکّهیں ماتاں
شُما سسّا کُتَگ هِجبَر
شُما هِجبَر هَیال کُرتَگ
کِه ما پَرچا چو بَرباد اِیں؟
چی ءَ پَشتکَپتَگ اِیں پُشت ءَ ؟!
رویں ءُ مِنزل ءَ نَه رَس اِیں
وَتی جِند ءِ گُلیں زِید ءَ
چَه کَرناں زور ءِ چَمدار اِیں؟!
جِهان ءِ زِندَگیں ءُ آگَهیں راجاں
زُمین ءُ آزمان ءُ زِر وَتی کُرتگ
زُمین اِش پوّت ءَ
باگیں بَهشتے جوڈ کُتَگ مَرچی !
زر ءَ مانشانتَگ اِش لُنجیں
دِل ءَ ئِے دِرّان ءُ بُرّان اَنت
ماں آزمان اِش پَدَگ بَستَگ !
اِے هور ءُ گوات
اِے ماه ءُ روچ
اِے اِستار نیلّیں آزمان ءِ
پَه اِیشاں چُکی لیبُو اَنت
نی بیا کِه مَن تَرا بِہ گُوش آں !
اِے راز ءَ چیر ءُ پِهنامیں
بِه کَشّ گوشانی پُکّیاں
ءُ گوشدار گوں دل ءِ گوشاں
ما زانت ءُ زانگ ءُ رُژن ءَ چِه ناسَرپَد !
هُنر مَئے مُلکی مُرگے نَه اِنت
اِے وانگجاه
اِے دانِشجاه
اِداره رُژن زانتانی
هُنر جاه سائینس ءُ کَمپیوٹَر
اِے اِنٹرنِیٹ جهانگِیریں
اِے مئیگی چیز نَه اَنت بِیه ءَ
گوں ما سیادی اِش نیست دوُر ءَ !
اِے گون اَنت آگهیں راجاں
کِه ما آیانی چَمدار اِیں
ءُ مارا
رُژن ءُ زانت ءِ اِے وَڈیں چیزانی جاگاه ءَ
چِلِیم ءُ چَرس ءُ چَنڈوُ گوں !
جَگر شِنگین ءُ پُپ ساڈیں
شراب ءُ بَنگ ءُ تَریاک گوں !
تباهیّانی بُن ءُ بُنیاد
ءُ هِیروِن گوں !
نپَسگیرین ءُ بے پِیریں
پمِشکا ؟!
اَے مَنی هَمبَل
جِهان ءَ مارا رَمبینتَگ
گُشاد گامیں
پَه آیاں اِے جِهاں جنّت
ءُ پمّا اِے جِهاں جُهَندُم
گُڈا
کَلام ءَ دئے اِے تَریاک ءَ
بُسوچ هَپت آس ءَ اِے هِیروین ءَ
چِلیّم ءُ چَرس ءُ چَنڈوُاں
بُکُورّا هَپت زر ءِ لُنج ءَ
شراب ءُ بَنگاں جُهُندُم کَن
اَگاں لوٹ ئے کِه هَمگام بَئے
گوں دُنیا ءَ وَکاب بالیں
مُراد ءِ مِنزل ءَ سَر بَئے
مَه بَئے مُهتاج هِچ کسّی
گُڈا
یَلدئے اِے کورکِشکاں ءُ بِہ گِر تو مادنیں راه ءَ
َمَنی بیلاں
مَنی براتاں
گوهاراں
دُتّگاں ءُ مکّهیں ماتاں
شُما سَسّا کُتَگ هِجبَر
شُما هِجبَر هَیال کُرتَگ
کِه ما پَرچا چو بَرباد اِیں؟
چی ءَ پَشتکپتگ اِیں پُشت ءَ
رَویں ءُ مِنزل ءَ نَه رَس اِیں
وَتی جَند ءِ گُلیں زِید ءَ
چَه کَرناں زور ءِ چَمدار اِیں؟
چــاربــنـــد
مــرادانی کــوش ( سمین )
زاناں که داد ، آزاتی انت