لال شــهــیــداں

لال شــهــیــداں 

( ڈاکٹر منان و آئی ءِ همراه ءَ شهید بیتگیں سنگتاں ساجد بلوچ ، اشرف بلوچ ، حنیف بلوچ اور بابو نوروزبلوچ ءِ نام ءَ )

زانگانی زه ، رُژن ءِ بنگیج انت 

رُژن ءِ ارمانی

زند ءِ براه و رنگ ؛

ما دراه روچاں چُش هدا زانتگ .

وتی دل ءِ مئیل ءِ هم هُدایان ءَ ،

آجویی مستاگ و کلکشان زانتگ .

روچ دل ءِ هُلاں ، مئی کتگ باهند

شپ تهاریاں ، چاڑکه هوش ءِ 

ایرمِرایت جُهلیں هم دل ءِ درداں

رُژن ءِ تیجاراں ، واهگ و امیت 

بُرز گرئند ٹوپ و توپک و هتیار

اِیربَر انت زند و ، ساه و هستیاں

چنڈگ انت ورنا چادر و لنگاں 

جهجتگ راج ءِ په گلیں مراداں 

رُمب رُمب هپتاراں لپاشاں هم 

نئے که داشت اش کنت  مَؤت و جیل و بند

نئے که سَه سِندیں - سَه ازاب گـُورگند ...

ما زرابانی آچش ءَ ڈڈاں

هم رُداں بمبانی سُهتگیں کــَـڈاں

کــَـڈ مئی هنکین و سُهتگیں ملک انت 

دپتراں گنجیں مئی بلوچستان 

بیرکی هون انت ، لال شهیدانی

تلوسوک زند ءِ په مرادان ءَ ...

پَچ کنیت چماں راجاں دنیای ءِ 

راج منی هون ءِ ماں زراں نار انت ...

کریم بلوچ _ تــَـهــل

2016 ءِ اپریل

هارکپ - یو.

داب دابیں گــَـلـــگــَـلاں

داب دابیں گــَـلـــگــَـلاں

ولادیمیر گریگوریچ سوتیوا

کریم بلوچ - تــَـهـــل

هست ات مزنیں  درچکے ءِ بُنڈے  و بنڈ ءِ سرا لوگکے .

اے لوگک ءِ تها - مَـشـّے ( مَکسکے ) ، پگلے ( پگٹے ) ، دجکے و کروسے گوں وتی تنگه و سُهریں تاج ءَ  آبات انت.

یگ ( یک ) بَرے آواں جنگل ءَ په پُل ءِ سِندئگ ، شیلانچک ( کُٹومب ، کَٹومب ، کُٹینک، کُٹینکو ،کوٹیِنگ ، آرتکو ، کُٹونکو ، ﮐﭩیمبو ، اُشتری کُٹینگ ، 

    (،کمبی Katéñmb کٹیمب ، 

ءِ مُچ کنئگ و بر دانگانی چنئگ و نزآرئگ ءَ شت انت .

جنگل ءَ شت انت و شت انت تاں که پراهیں ڈگارے ءَ  رست انت . چارت اش ، دیست اش  که اوداں هالیگیں چار گلگلیں ماشینکے ( موٹلکے ) اوشتاته . موٹلک نه ادنایینے ، بلکیں آئی ءِ سرجمیں گلگلاں داب دابیں ( راز رازیں ) اتنت . یکے وا پهک هورت و کسانگینے ات . دگرے ، چه آئیا کمے مَستر ات ، سیمی چه دوئیناں مستر ات و چارمی مزن و چه پهکاں سک مَستر ات  .

موٹلک ءَ دابے که جاه ءَ یهت ، دیر ات که اودش هشتگ ات پرچا که کٹیمب و شیلانچکاں ، آئی ءِ چیرا رُستت انت .

 مُشک ، پگل ، دجک و کروس په آئی ءِ چارگ ءَ اوشتات انت و هیران بوت انت ( بهمنت انت ). همے وهد هرگوشک هم ، چه کاهانی نیام ءَ درکپت و راه ءِ سرا ، موٹلک ءَ چاراں بوت و کنداِت ( هنداِت ) .

_ اے موٹلک تئیگ انت ؟ _ هرگوشک اش پول کرت .

_ نه ، اے مم ءِ موٹلک و دزگاڑی انت . ایشی ءَ همائی جوڑ کنان ات و جوڑ کرتی نکرت و ویلی کرت . همیش انت که همداں اوشتاته .

_ بیائیت که اے ماشینک ءَ ما زوریں و لوگی بریں ، مئی لوگ و باگ ءِ کاراں ، کار ءَ دنت . _ دَجک گوئشت .

آدگراں یک توار گوئشت :

_ هئو ، جوان انت .

پهک هور بوت انت و ماشینک ءَ تهلانک ( مهلانک ) دَیان بوت انت ، بلے موٹلک نه روگ ات . پرچا : آئی ءِ گلگل داب دابیں اتنت .

دزگاڑی ءَ مهلانک دیان بوت انت ، بلے  آوانی جهد بے کار ات  ! ماشینک ءِ راستیں نیمگ ءَ بگر ئے ، چپیں نیمگ کپیت .  

راه هم هراب ات ، جاهے کــَـلّ و جاهے برز ات .

هرگوشک چه هندگاں پاد ءِ سرا بند نبوتگ ات :

_ کیا چشیں بیکاریں دزگاڑی یـے پکار انت !

پهک دَمبُرت ، بلے ویلی کن انت هم ، دل اش نه مَنّ اِت ._ لوگ و سراد ءِ کاراں کار دنت .

 دجک آواں گوئشت :

_ بیا ایت که آئی ءِ گلگلاں یک یک زوراں و براں .

_ جی جوان انت .بیا ایت که هَنچ ءَ کنیں .

دزگاڑی ءِ گلگلانش یک - یک کرت و دیم په لوگ ءَ لیٹ دیاں ( ڈیل دَیاں ) رواں بوت انت : مش ءَ ، کسانکیں گلگل گون ات ، دجک ءَ کمکے مَستریں ، پگلءَ چه آهاں مستریں ... 

و کروس ، چه پهکاں مستریں گلگلءِ سرا پورّ کرت و نست . پادانی گون ءَ گلگلءَ لیٹیناں وبالانی گون ءَ چاپ جناں بوت و بانگی دات :

_  کو-کوڑی کوووو !

هرگوشک هند ات :

_ بچار شیـلـڑان ءَ ( نه گنوک و نه سار)، داب دابیں گلگلان ءَ لوگ ءَ بر انت !

مکسک ( مَش ) ، دجک ، پگل و کروس گلگلان ءَ لیٹ دیاں تاں لوگ ءَ یائورت . نوں آهان ءَ چئے بکن انت ؟

_  من زاناں ، _ مَش گو و هورت تریں پرّگی زرت و چهری په پژم ءِ ریسگ جوان کرت .

دجک پگر کرت : وتی گلگل ءِ دوئیں نیمگی دو دراجیں دار لچینت و برزگی دو تهتگک جت ، _ دزگاڑی یـے جوڑ بوت .

_ من هم پگرے کرته ، - پگل گوئشت و وتی آرتگیں ( یارته ئیں ) پَرّگی لهتے دسته جت و پدا چاه ءِ آپکش ءِ سرا لچینت تاں آیی ءِ تـُرّ دیگ و آپ کشـّگ آسودگ تر ببیت .

کروس وتی مزنیں گلگل ءِ سرا چنت تهته ییں بال لچینت و مزنیں داری مان دات و هَش ءِ دستگ ءِ گونی برابر کرت و پدا گلگی گوں آئی بالاں ، جوگ ءِ جگرکانک چیرا ایر کرت .جگرکانک ءِ آپ ، گلگل ءِ بالانی سرا رچاں و گلگل ءَ تریناں و گلگل هش ءَ تُرّ دیاں بوت . و چو آوانی هش ، آپی هشّے بوت . 

سرجمین پَرّگ و گلگلاں ، په لوگ و دوار ءِ کارانی جوانتر کنئگ ءَ کار دات : مَش ( مکسک ) گوں وتی چهر ءَ دَسگ و بندیکانی ریسگ ءَ گلائیش بوت ، پگل چه چاه ءَ آپ کشاں و باگ ءَ میناں بوت .دجک چه جنگل ( لـَـد ) ءَ ، شیلانچک ، بر دانگاں و داراں مُچ کناں و گوں وتی دزگاڑی ءَ یاراں بوت و کروس گوں وتی آپی هـَـش ءَ ، داناں درشاں و آرت کناں بوت .

یگ روزے هرگوشک په آوانی گندک ءَ یهت تاں آهانی زندمان ءَ بچاریت .

آئی اش مزنیں مهمانے ءِ داب ءَ ازت دات :

مکسک پرآئیا دستپوشے ( دزکشے ) گوئپت .

پگل پر آئیا چه باگ ءَ گـَزرک گوهت و یائورت .

دجک گوں شیلانچک و بر دانگاں آئیا مهمان کنائینت .

کروس پر آئیا کیک وپنیری نان پهت .

هرگوشک آوانی دیما سرجهل و شـُهره بوت . 

هرگوشک آوان ءَ گوئشت :

- منا پَهـِـلّ کنیت و بشکیت . من شمئی سرا هندت و شما را ملنڈ کرت  ؛ بلے هنوں من گندگ اوں که شمئی پر واکیں دستانی گون ءَ ، داب دابیں گلگلاں هم کار دینت .

کــُـٹــِــت !

ناکو دلوش و نیوٹن ءِ نیاد و دیوان

ناکو دلوش و نیوٹن ءِ نیاد و دیوان 

کریم بلوچ _ تهل

ناکو دلوش : دروت و دراه بات ئے واجه نیوٹن !

نیوٹن : یا که بیایات ئے میریں کماش دلوش جان ! ترا دروت و دراهی بات . بیا هال کن که چون ئے واجه ؟

ناکو دلوش : من وَش و دراهاں . پیری وتی جاه ءَ !

نیوٹن : هئو پیری ءِ هبر دگر انت .

ناکو دلوش : تو مرچاں باز پگر کناں و منجائے واجه نیوٹن ! بارین هیر انت ! ؟

نیوٹن : جی واجه ، پیشی هپتگ ءَ من باگ ءَ شتاں . ترا باور نبیت که من چئے دیست !

ناکو دلوش : هیر انت بگوئش باریں ! منا چون باور مه بیت .

نیوٹن : من دیست که سوپے ڈگار ءَ کپت ...

ناکو دلوش : هئو واجه ، هنوں سوپانی موسم انت ، سوپ رستگ انت ، شپ انت و کپ انت اگں مه چنانش .

نیوٹن : من هیران بوتاں که سوپ پرچا ڈگار ءَ کپت و آزمان ءَ نه شت ! ...

ناکو دلوش : نگبهت سر تو چونیں هبر کن ئے ! شیتان ءَ هم سر پر نبیت ! سوپ زاناں ( دَنا ) مُرگے و بالی پر انت که آزمان ءَ بال کنت ؟ تئی پادانی چیرا کپتگ که تو آئیا به چن ئے و به وَرئے !

منی واجه منا سئے گیست و چار( 3 بیست و 4 ) سال انت ، من کدیں ندیستگ یا نه اشکتگ که سوپے آزمان ءَ بال کنت . گوئش انت سوپ وتی درچک ءِ چیرا کپیت . منی هیال ءَ ترا ملا پیشّ بُرّ ءِ کِرّا روگی انت  تاں ترا تائیتے بدنت .

نگبهت اگں سوپاں آزمان ءَ بال کتیں ما هاک وارتگ ات ؟...

نیوٹن : ناکو دلوش تو بس کن که منی سر گــَژّ اِت ...

ناکو دلوش : تئی سر چه منی هبراں گژ اِت ؟ اناں ؛ منی پت ، تو هنچیں هبر کن ئے که شیتان ءَ هم ، هندگ گِر ایت . نگبهت تئی سر سار انت ؟

                                                                 ٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

کاه واریں هرگوشک و آئی ءِ لوگ ءِ مردماں

کاه واریں هرگوشک و آئی ءِ لوگ ءِ مردماں 

ایتسیک کیپنس

کریم بلوچ _ تــهــل

 مزنیں پراه و آبادیں جنگلے ءَ هست ات هرگوشکے گوں وتی لوگی و چککاں . آواں سک نیزگار و وار اتنت . آهاں گیشتر وهداں کاهان ءَ رووت و په هُبّ ءَ وارت  . ادناییں سبزیں کاهان ءَ . هرچنت آهان ءَ ژِرک ژِرک کـَنـوکیں کــَرم و گـَزرکانی ورگ گیشتر دوست بوت . بلے په همے کاهانی رُنگ و ورگ ءِ هاتر ءَ ، آهان ءَ « کاه وریں » ءِ نوسنگ و نام بندگ بوت . آئی ءِ چکان اش هم جنگل ءِ تها گوں « کاه وار » ءِ نام  توار ءَ کرت.

بلے یگبرے چُشیں گپے بوت که هرگوشک ( سیهڑ ) ءِ زیند مَٹ و بدل بوت .

سارتیں تاکریچے ( تاکچنڈے ) ءِ پگاه ءَ هرگوشک ءِ چکانی مات ، گوں هرگوشک گِله کرت :

_ جنگل ءَ سرجمیں سهداراں ، دیر انت زمستان ءِ بند و بست ءَ کرته ، وتی لوگ و دواران اش مُهر و گرم کرته ، تهنا مئی لوگ انت که چه چار نیمگ ، گوریچ مان پُترگ انت . چه گوهر و سارتی ءَ چکاں درهگ انت و دنتان اش ، دنتان ءِ گوں برابر نکپیت !

_ نوں ، نوں ! بس انت ! _ وتی زالی لباس کرت و تسله دات ، _ مرچی مئی لوگ هم چو دگه لوگانی داب ءَ وَش و گرم ءَ بیت . تو جوانیں چاشت و سبارگے بگراد ، من بان ءِ پشت ءَ جوان کناں و دیوال ءِ ٹنک و کڈک ءَ هم تهتگے جناں . 

_ چه کجا تو چُشیں مزنیں تهتگے یارئے ؟_ زال ءَ پول کرت .

_  تهتگ ءِ گپ ءَ مکن ! تهنا کسانکیں تهتگکے پکار انت . یک چشیں تهتگکے من جاهے دیستگ ... هموداں که ما وتی ئیداں کرم زور ایں . تو هچ پرواه ءَ مکن ، پهک ءَ من جوڑ کناں ! 

هرگوشک مستریں هرگوشکک ءَ وتی گوں زرت و چیرکایی هما ڈگار ءِ نیمگ ءَ شت انت که اوداں کـَرَم اش کشتت . آهاں گوں هزار ترس و لرز وتا رسینت ! چونکا ؟ آهانی پشت ءَ آهاں مار ات که کسے جنگل ءَ شپراں و پیداک انت ، آهانی ساه بند بوت ، پدا سرپد بوت انت که گوات انت که درچکانی ٹال و شاهلاں سُرینگ انت و درچکانی تاکاں شپران انت . هما داب که آئی ءِ پت زانتت و گـُپـتت : هئو ، هما ڈگار ءِ پـَـلّ ءِ کش ءَ هنچشیں تهتگے ایر ات .

هرگوشک دیر مهتل نبوت انت ، تهتگ اش زرت و لوگ ءَ سرکت و  دیوال ءِ ٹنگ اش بست و مُهر کرت . پدا سرجمیں هرگوشکاں چنت گام پُشت ءَ شت انت و دیوال ءِ نوکیں لـَـبـّـَه اش ، گوں بچکنداں چارت .

تهنا همے وهد ات که هرگوشکانی پت دیست که تهتگ ءِ سرا مزنیں بوٹے ءِ اکس اش کشته ! اولی دمان آئیا اے اکس وَش نبوت و وتی میاریگ کرت که پرچا ( پرچئے ) اے اکسی پیشا ندیستت . اگں پیسری بدیستیں تهتگی چپکا جتت که آیی ءِ بوٹ جَه مه یهتیں ! بلے پدا هم گوں بے پرواهی وتی چکانی گو ( گوئشت ) :

_ هئو ! چو هنگت گهتر انت . بـِـلّ که جنگل ءَ پهک هیال و پگر بکن انت که کـَه واریں هرگوشک ، وتی لوگ ءَ گوں ندارگ و اکساں سینگار کرته !

تهنا همے وهد ات که هرگوشک زانت و مارت که چون ژند و ژکل بوته . آئی ءِ لوگی پر آئیا باز وشتامیں کـَـرَم ءِ بَز و گرمیں مؤش یاورت ات که دستان به لیس ئے !

_ تئی منتوار اوں منی دلبند چه تئی بے دروریں چاشت ءَ ! _ هرگوشک وتی چاشت ءَ وارت و وتی لوگی ئی منتواری گوئشت و تچکی کشِّت تاں کمے آرام بکنت .

_ من هم تئی کار و جهدانی منتوار اوں ! _ آئی ءِ لوگی پسو دات ._ هنوں سرجمیں جنگل ءَ هچ کس ءَ چشیں گرمیں لوگے نیست که ما را هست !

آئیا وتی جود _ شوّ _ ءَ چادرے پردات و چکانی گوئشت که آرام ببئیت که شمئی پت وپته ! ...

 جوانیں دمانے ءَ رند ، دروازگ ءِ ٹــُـکّــُگ ءِ توار بوت ، دگه ٹکّـگے ... 

چکانی مات وتی لوگ ءِ چبواں ( کوشاں ) پاد کرت  و آرام آرام - پادانی لنککانی سرا دروازگ ءِ پشت ءَ شت و آرامی ءَ جستی کرت :

_ کئے تو ؟

_ اے مناں ، پیریں مم ءِ کستریں بچ .

_ ترا چیزے پکار انت ؟ _ هرگوشکانی مات گوں ترس پول کرت .

_ منا گوں بوٹ دوچ ءَ کارے هست انت .

هرگوشکانی مات گوں هیرانی ، چه دروازگ درا چارست و گوں شیرکنیں بچکندے پسوی دات :

_ تئو رَد کپتگ ئے . اے مئی جاه انت ، ما ادنائیں هرگوشکیں ...

_ چو بوت ءَ نکنت ! _ مملک گوئشت . _ سئے شپ و سئے روچ انت که من گردگاں تاں هما لوگ ءَ ودی بکناں که اوداں چبو  و کَـئوش ءِ اکس کشته . اوداں پیکه بوٹ دوچ ءِ لوگ ببیت . بل تاں آئی منی چپیں بوٹ ءَ بدوچیت . اے کار ءِ بدل ءَ منی مات پر شما شیشگے شهد ( بینـَـگ ) راه دنت .

_ جوان انت ؛ بلے اداں تو کجه چشیں کشتگیں بوٹے دیست ؟ 

_ گــُـڑاں اے چئے یـے ؟ _ مملک تهتگ ءِ بوٹ ءِ اکس ءَ پیشداشت .

هرگوشکانی مات لوٹت که مملک ءَ سرپد بکنت که گپ چئے انت ، بلے همے وهد لوگ ءِ کش ءَ دراج پادیں کانگشکے نست و گوئشتی :

_ گـُج انت بوٹ دوچ ؟ من لوٹاں که پر من هنچیں بوٹے بدوچیت که آپ ءَ لیچک مه بیت . جوانین ببنت . من مدام پر آئی ماهیگ ءَ یاراں . چه پُگلانی یارگ هم چک و پد نباں ! تان دلی بلوٹیت !

لوگبانک لوٹت که آهاں جواب بکنت ، بلے هما دمان رجگوکانی سیاد - کاکم (  горностай - ermine ) یهت و رست و گوئشتی :

_ لوگبانک ! بلّ که تئی شوّ ( جود - مرد ) پر من هنچین بوٹے بدوچیت که نوکیں برپانی سرا ، آهانی پَد ودی مه بیت . بلے هرچی زوتر که زمستان سک نزیک انت !

همے وهد هرگوشک ءِ جند چه لوگ درکپت و دیستی که مُچی یـے آئی ءِ لوگ ءِ کش ءَ هست .

_ بوٹ دوچ ءَ ما را پیشدار ، بوٹ دوچ ءَ ما را پیشدار !

هرگوشک گوں وتی دست ، وتی گوشی هارینت و گوں دلجمیں توارے ءَ گوئشتی :

_ مڑاهداریں ساهداراں و مُرگاں ! اے راستیں گپے که یک وهدے مئی پیرکانی کار بوٹ ءِ دوچگ و لـَبـّه کنئگ بوته . من وت هم چیزے نه چیزے بلداں ، بلے ...

_ بلے چئے ؟ زوت بگوئش !

_ منا کار ءِ سامان پکار انت .

کار ءِ سامان اش یاؤرت و کاه واریں هرگوشک کار ءَ گـُلاییش بوت .

کمے وهد گوئست و جنگلءَ هگم بوت که هچ سهدارے ءَ هک نیست که په بوٹ دوچیں هرگوشک ءَ بدی بکنت .

هنوں وهدے که زردبهار و تاکریچ ءَ بیت ؛ هرگوشک ءِ کار سک باز بنت . آئی ءِ لوگی و چکان هم آئیا مَدَت کن انت . آهانی لوگ ءَ رو-آ سک باز ءَ بیت و لوگ پُرّ و گـَسی انت . 

وهدے وهدے زردبهار ءِ تهار و گـُـوَهریں ( سارتیں ) شپاں ، پیریں مَمّ ، آهانی لوگ ءَ ییت . لوگبانک آئیا گرمیں کــَـرَم بَٹ ءَ وارینیت . دروازگ ءَ چه در ، گوریچ شیکک ءَ کشگ انت ؛ بلے لوگ ءِ تها گرم-گرم انت . 

 مم وهدے که گوں وتی پر پژمیں پشت ،بوٹ دوچ ءِ گرمیں  نند جاه ءَ نندیت ،کمے واب کپیت و آرام کنت . هرگوشک ءِ لوگی هم آئی ءِ دیمپدیم نندیت، گوں دستاں کار کنت ، بلے پر آئی بلکیں سدمی بر چه بوٹ ءِ اکس ءِ تهتگ ءِ گپ ءَ گـُـؤت ( گوئشیت ) ، که چون و چونکا هرگوشک گوں اے کار وتی چکانی و نواسگانی زیند ءِ گهبودی ءِ مانزمان بوته . 

نداره کش : سوتیوا

موسم بهار انت ، دل بے کرار انت !

موسم بهار انت ، دل بے کرار انت !

https://www.youtube.com/watch?v=dVnZuX1_yVs&nohtml5=False

آزاتی ءِ ره ءَ نیں

آزاتی ءِ ره ءَ نیں ، زرتگ بلوچ سگار ! 
  حق لـوٹـی ءِ تـوار کَـد ، بمباں نه بـیـت گار
 
  مردم کشی ءِ راه ءَ ، هچ وهد نه رَؤت هُژار
 
  چیر و سر انت راجے ، چیر و سر انت مُلک
 
  قاتل ءَ نه مـَنـّگ انت چو، ٹوپانی بیت توار !
 
  مـادن بـلـوچ ءِ مُـلک انت ، مـادن بـلـوچ ءِ زر
 
  تو ٹیل و نپت و گیس په،راجے کنئے شکار
 
  پـنـڈوگـر انت پـنـڈگ بـمــب ءِ زراب ءَ گوں !
 
  جرنیل که هـست وت چو ، ڈنّــی ءِ پـــازوار
 
  ویٹنام ءَ داشت نکت زور،کیوبای ءَ یا کویتءَ
 
  نین داشت کدیں و چون بیت بلوچ ءِ ملگزار
 
  آس ءِ زراب روک انــت ، ڈیــوا هــــزار  دلاں
 
  زاناں که رژن شـانـتـگ ، اسـتـار ءَ بامـسـار
 
  کیت انت هزار«نصیر»و کیت انت هزار«نواب»
 
  یوسف عزیز انت زندگ ، بلوچ ءِ گین و سار
 
  «تَهل»انت بَد ءِ دَپ و دیم رُژن ءِ بلیت چراگ
 
  آزاتــــی ءِ ره ءَ نیں ، زُرتـگ بـلـوچ ســــگار !
 
                                 کریم بلوچ _ تَهل                                     23/10/10

آزات

آزات
 
 کریم بلوچ _ تـَهـل
 
 آزات من هما روچ که آزات بیت وطن
 
 سُهل بیت و ترانے ، و مه بیت درد و مهن
 
 سر بـُرز ءِ ستا بیت و نگاراں و سَمن
 
 سر سبز بهار بیت و دلاں سبز دَمَن
 
                                بَشّاں به گوار انت و به شاننت دَمگاں
 
                                گانژوک  و  سیر  لاپ  دراهیں  رَمگاں
 
                                بـَر نوک و په هر روچ مراداں شـَمـَـگاں
 
                                مـَلـّـوک  و  کهیب گوں کاڑ ءِ  چـَمـَـگاں
 
 دل بود به زور انت و زراں بود ءِ هیال
 
 واهگ چو به مـَلّ انت که مَه کـُٹـّنت مَـَه و سال
 
 چَنگ بیت و رباب بیت و کوهانی چنال
 
 مردانی زرابانی ستا بیت و همال
 
                                کوچگ و مه پَٹـّاں به ترڈ انت لـَدیگ
 
                                آهوگ و کرگوشک ،گـُوَرانڈاں نه شُدیگ
 
                                کوهانی مزار بنت و پلنگاں وَدیگ
 
                                کوکو و کپوتانی و سیسوگ پـَدیگ
 
 چـُرّاں به چـُرّ انت و رَوان کـَؤرانی آپ
 
 ماهیگ کِر و لـَنشاں ترپان بنت مه پیتاپ
 
 دریا و زراں مَؤج گوں گـُوَرمانی زرآپ
 
 وَشّی ءِ بیت جوهاں و به بیت وَشّی ءِ گواپ
 
                              شهدانی مدام چـَمّـَگ و زِه بنت زهاں
 
                              کـَندوک هزار لـُنـٹ و هزار چـَم ماں جهان
 
                              استار ماں دلاں بنت و دلاں مَؤج کناں
 
                              دلبر په ودار بنت و ودار بنت گـلاں
 
 کارانی بـَراں بنت گریبان ءَ په ورد
 
 رنجور مَبات کس ،و کسءَ هچ مَبیت درد
 
 راجانی مدام دود دِرَپش انت و بامرد
 
 آباتی و کار بنت په دُرُستاں نه جـَگـَرد
 
                                آزات هما روچ که به بیت نوبت ءِ دَؤر
 
                                یک بنت مسلمان و نه مَنّوک هم گـَؤر
 
                                کـَڈّ بنت و دوا بنت پما تهلی و جـَؤر
 
                               آپانی تَچـَگ بیت و به رُمبنت مئی کـَؤر
 
 روشن به بنت استار و بــِرَکش انت مدام
 
 ماتانی پدا پهر بیت و روشن به بنت نام
 
 سر برز بلوچ بنت و به جَلـّنت نه شگام
 
 وَشّی ءِ رگام بیت و پما زانت ءِ رَگام
 
                                آزات هما روچ که مئی بیرک بیت دل ءَ
 
                                گواڑگ چه دلءِ هون نه-به سبزانت چه گِلءَ
 
                                مهرانی رواداری به بیت هر هَلک ، مِزل ءَ
 
                                آبات و جهان جـَلّ و براهدار سِجل ءَ

دَســـــــــــــتـــــــــــونـــــک

دَســـــــــــــتـــــــــــونـــــک

بـُــڈیت چــو روچ زُلم ءِ ، رِیـــز انت بــَــد ءِ سـَـــگاراں

ســاجــــو په راج دوستاں ، آجــــو ءَ بیت بـَــهــــاراں

بیا بیا اُمــیــت ءِ نــُــوْداں کاینت په شِـــــنــزَگ ءَ دِل

ڈکــّال ءِ دَؤر ءَ کــُٹــیــت ، سـَبـز انت دِرَچک و داراں

بـَرکـَـت ترا مراد انت ، بـَرکـَــت پـــه مـــــن وا دادے

بیا بیا که مِـهــر ءِ دِروشُم ، پـُلیں جهان انت چاراں

بالاد په شـَتـْـکِین تو بـُرت ، سَرجـم جهان ءِ زندے

بیا بیا تــا مــا را دور انت دَرد و گــَــمــانی هـــاراں

تِنگ اِت شَرابی چَم مئے،نـُزهَند ءَ تئیگ ءَ جامے

سار ءَ سَر ءِ من کـُت گار ،راهان ءَ چون به ماراں

گِـیـدی ءِ چــَــــمّ هــَـیــران ، نـازیں تـرا په رَکـّــاں

تـَئی چـَمّ ءِ ٹــَهل ءِ کنجل ، لـْوپ کـُرتگنت مَزاراں

شَهرانی سوز و ساز ءَ ، گـَم کُرتگ و دل ءَ ژَنـــد

ڈکـّی ءِ « تَهل » تر روچ ، بـُرتگ چه ما وا ساراں

کریم بلوچ _ تـَـهل

ماسکو- اُرُس

05/10/09

پشلک که شموشتی چون پیکه ورد به لوٹیت

پشلک که شموشتی چون پیکه ورد به لوٹیت  

ایتسیک کیپنس

کریم بلوچ _ تــهــل

 

پگاه پشلک چه واب پاد یهت و لوٹستی ( پایستی ) که چیزے به وارت .

جست و رپت وتی لوگبانک ءِ کِرّ ءَ ، بلے اناگت شموشتی که چون په پـِشـُکی ورد به لوٹیت و بگوئشیت که آئی گُژنه ( شدیگ - هَـڈی ) انت . لوگبانک هم نزانت که پرچا ( پرچے ) آیی یهته . پشلک گریواں چه کت ( بان ) درکپت و سراد ءَ شت . اوداں سُهرگ و ورناییں اپسی دیست .

_ تئو پرچا گریوگ ئے ( گریبئے ) ؟ _ اپس آئیا چُست کرت .

 _ من پرشی گِریباں که گژنه اوں ، و ورگ لوٹاں ، بلے شموشته اوں که پشکاں چون ورگ لوٹنت . _ پشلک جواب دات .

_ مَه گِرے ( مه گریب ) من ترا پیش داراں که چون بگوئش ئے . بگوئش : « هیننں-هیننں-هیننں...» . ترا هما دمان ءَ ورگ دینت ._  اپس گوئشت .

_ تئو چون چئے گوئشئے ! پشکاں نه شد انت . _ پشک هنگت گیشتر گریواں بوت و جست و چه اوداں رپت .

کهچر ءَ سیاه و کـَـلـَگیں گوکی دیست . گوک پول ( جُست ) کرت :

_ تئو پرچه گریبگ ئے ؟

_ من پرشی گریباں که شموشتگ و بهیال اوں کرته که چون ورد به لوٹاں و من سک گژنه اوں .

_ منی هیال ءَ نیرزیت که اے گپ ءِ سرا تئو بگریب ئے . بگوئش : « مؤ-ؤ-ؤ-ں !» _ و ترا هما دمان ورگ دینت .

_ اُه ، نه ! پشکاں کدیں نه گهاس انت . آهاں دگه دابے گوئش انت . _ و تتک و دیمتر ءَ ڈگارانی نیمگ ءَ رپت .

میش دیست که پشلک گریبگ انت ، جستی کرت :

_ پشلک تئو پرچا گریبگ ئے ؟

 _ من شموشتگ که چون پشکاں ورگ لوٹنت . _ پشلک هک-هک کناں گوئشت .

_ بیا منی کِرّ ءَ ، من ترا پیش داراں . بگوئش : « بااااا  » و هما دمان ترا ورگ دینت . _ میش گوئشت .

_ نه ، نه ! تهنا میشاں چش گوئش انت . پشکاں دگه دابے گوئش انت . _ پشلک آئیا پسو دات و گریواں پدا تتک و لوگ ءِ نیمگ ءَ شت .

دیوال ءِ بن ءَ اسپیتیں مُرگی دیست . مُرگ جست کرت : 

_ پر چا تئو گریوگ ئے ؟ _ وهدے که پشلک وتی هبراں گوئشت انت ، مرگ آئیا لباس کرت و گوئشتی :

_ هنوں ترا ورگ دینت . تو تهنا بگوئش : « کـُـڈاسک-کک-کک » .

_ نه ، تئو چئے گوئش ئے ! پشکاں ککڑاسک ءَ نگوئش انت ، _ ارسی گیش بیت انت . _ بلے چئے گوئش انت شموشتگ اوں ...

و تتک و دیما شت .

همے وهد سیاهیں پشک چه لوگ درکپت و گوئشتی :

_ تهنا من ترا گوئشاں که چون شدیگیں و گژنئیں پشک ورگ لوٹ انت . هنوں برو کنورجاه ءَ ، لوگبانک ءِ کرّ ءَ که هنوں شیراں پالایگ انت ، و بگوئشی : « میاوو ! »  

_ هئو راستیں هبر همیش انت ! _ پشلک وَش و گـَل بوت . _ هنچش و تهنا هنچش انت که ورگ لوٹنت !

پشلک تتک و شت کنورجاه ءَ و گوں  بزگیں توارے گوئشتی : _ میاااااووو !

جنکوییں لوگبانکی سرپد بوت که بیچارگیں پشلک سک باز گُژنه و شدیگ انت .

_ بیوسیں پشلک ! پرچا تو منا سرجمیں روچ هچ چی نگوئشت که تو ورگ لوٹ ئے ؟

کسانکیں جنکو هیرانے { گلاسے ) ءَ شیر مان کرت و پر آیی نات . پشلک شیران ءَ چلپگ ( چلپ-چلپ ) وران بوت و رندا نشموشتی که وهدے که ورگ لوٹیت بگوئش ایت  « میاووو » و وت گوئشگ ات : « میاااااووو ! »

 

نداره کش : سوتیوا 

بلوچی لبزانک

شرگداری ''

""بلوچی آزمانک ماں نوکیں دؤراں""

بلوچی آزمانک ءِ بندات نوزدہ سدءُ پنجاہءِ دہ یکّ ءَ ماہتاک ,,اومان,, کراچی ءُ ماہتاک,, بلوچی,, کراچیءِ درآھگا رند بوت. ایشی ءِ بنگیجکار لس سورتءَ شیر محمد مری زانگ بیت. کہ آئیءِ اولی آزمانک,, گنوک,, اولی رندا ماہتاک,, بلوچی,, کراچیءِ افسر 1952ء ءَ تاکءَ شنگ بوت. 
چہ شیرمحمد مریءَ ابید, اے دہ یکءِ دیماتریں آزمانک نویس مراد ساحر زانگ بیت, کہ ائیءِ آزمانک ,,گرند,, ءُ,, گرمیں ساھگ,, باز نامدارانت. 
نوزدہ سدءُ ششت ءِ دہ یکءَ نحمت گچگی, صورت خان مری ءُ نسیم دشتی جوانیں آزمانک نویسانی بستارءَ دیما اتک انت کہ چرآہان شرتریں آزمانکاں نحمت گچگی ءِ,, استالے ِسست,, ,,اے زندے,, ءُ,, زندے پہ ھزار جنجال,, صورت مری ءِ,, کپے ُپل,, ,,پروشءِ َسوب,, ءُ,, بندی خانہءِ باہوٹ,, ءُ نسیم دشتی ءِ,, ناکو,, ءُ,, سور,, ھوار کنئگ بنت. کہ پد منتگ ءُ ُپل وُھل کپتگیں بلوچءِ چاگردءِ پشدرءَ چاگردی, رومانی, جنینی, سیاسی, ءُ آشوبی بنگپانی سرءَ بیانی, چاگردی ھکیکت پسند, رومانی ھکیکت پسند, ُھسنی ھکیکت پسند ءُ آشوبی ھکیکت پسند تکنیکاں نبشتہ کنگ بوتگ انت.
نوزدہ سدءُ ھپتادءِ دہ یکءَ بلوچی آزمانکءِ دیمرویءِ رپتار تیزتر بوت. باز نوکیں آزمانک نویس ودی بوت. نوکیں بنگپ ءُ تکنیک دیما اتک. آزمانکءَ پہ بازی ءُ شری دوئیں ھساباں دیمروی کت. ھاسیں سورتءَ غوث بخش صابر ءِ,, دروگ ءِ درمان,, ءُ مبارک علی بلوچءِ,, مبات گنجے کہ دلءَ رنجے,, ءُ غلام فاروق بلوچ ءِ,, شگان,,, پہ بلوچی آزمانکءِ بانداتءَ نوکیں مستاگ اتنت. 
نوزدہ سدءُ ھشتادءِ دہ یک پہ بلوچی آزمانک ءِ راجدپترءَ مزنیں بستارے داریت. چیا کہ ھمے نیامءَ بلوچی آزمانکءَ باتنءِ جھلانکیاں ُپترگ بنا کت. ءُ چہ ڈنی دنیاءَابید, تہی دنیاءِ سیل و سوادءَ گیشتر دلگوش بوت. ھاسیں سورتءَ چاگردی, سیاسی, نفسیاتی, جنسی ءُ راجی بنگپانی ءُ چیدگی تکنیک ءِ کارمردی گیشتر بوت. ءُ مابحد جدید تکنیک ھم بنگیج بوت. باز نوکیں آزمانک نویس ودی بوت. بازینےءَ شر نبشتہ کت, بلئے چرآیاں لہتیں دیما تر گندگ بوت, کہ آہانی توکا عزیز پیشکانی, غوث بہارءُ عباس علی زیمی ھم ھوار اتنت. 
عزیز پیشکانی,, انساپ,, ءِ بنگپءَ وتی چاگردی ھکیکت پسندءُ سیاسی ھکیکت پسند تکنیکانی آزمانک,, انساپءِ وزیر,, ءِ ھمراہیءَ دیماتر گندگ بوت. چیا کہ آئیءِ اے آزمانک, کوھنیں تکنیکانی وسیلہءَ گوں نوکیں رنگےءَ دیمءَ اتک, وانوکاں دیست کہ,, انساپ,, مرچاں,,, انساپءِ وزیرءُ عدلیہءِ دستءَ نہ انت بلکیں ایس ایچ او ءُ پولیس ءِ دستءَانت ءُ ملک یک پولیس اسٹیٹے جوڑ بوتگ. غوث بہار بلوچانی راجی نفسیاتءِ ُبنگپ ءَ ,وتی چیدگی آزمانک,, مھشر,, ءِ ھمراہیءَ دیما تر گندگ بوت. چیا کہ اے آزمانک بلوچی آزمانکی دنیاءَ, دلدلءَ چہ مھشرےءَ پداتر نہ َات. چریشی وسیلہ ءَ آزمانک نویس ءُ وتی عزتمندیں راجءِ مردمانی, یکے دومیءِ پادانی دارگ ءُ ژپگ, ءُ دیمءِ روگا نیئلگءَ ,ءِ نفسیات, یکے جتائیں رنگےءَ دیمءَ آرتگ ات. وھدے کہ عباس علی زیمی بنی آدمءِ نفسیاتءِ بنگپءَ, وتی مابحدجدید آزمانک, ,, ہرجاہ منءَ برئے بر,, ہمراہیءَ, دیما تر گندگ بوت. چیا کہ اے آزمانک کم چہ کم بلوچی لبزانک ءَ یک باز نوکتریں تجربہے ات. گوں سادگیں زبان ءُ گرانیں پکرءَ سیادی داروکیں اے آزمانک ءَ, پہ وتی پہمگ ءُ سرجم کنئگا, وانوک گوں وتءَ ھمینچو ھوار ءُ ھمراہ انت.گشئے آئی ءِ کارست اتنت.
نوزدہ سدءُنودءِ دہ یکءَ, بلوچی آزمانک ءِ دیمروی ءِ رپتار, چہ پیسریءَ ھم, تیزتر بوت. نوزدہءُ ھشتادءِ دہ یکءِ گڈسرءُ نوزدہ سدءُ نودءِ دہ یکءِ ُبنگیجءَ, سیاسی, مالی ءُ چاگردی پڑاں میاں ُاستمانی بدلی سدلی ودی بوت. سوشلٹ کیمپ زوالءَ ُشت. سوویت یونین ُپرشت. ءُ امریکہ یکیں جھانی تاکت ءِ بستارءَ پشکپت, کہ آئی ءِ سامراج دوستیں زانتکار فوکویا ءُ ھنٹگٹن ءِ پکرءُ لیکہاں پائدہ چست کتءُ وتی نیوورلڈ آرڈر ءُ گلوبلائزیشن ءِ وسیلہءَ پورھیں دنیاءِ سرءَ وتی بالادستی جوڑ کنئگ ءِ جھد بنا کت انت. چریشیءَ نودءِ دہ یکءَ, بلوچی آزمانک ءَ باز نوکیں بنگپ ءُ تکنیک دست کپت. باز نوکیں آزمانک نویس ھم ودی بوت. کہ آہاں کوھنیں آزمانک نویسانی ھمراہیءَ ,وتی ِازمی جھد برجاہ داشت. اے ِردا ناگمانءِ چیدگی آزمانک,, دارءِ اسپ,, یونس حسین ءِ چیدگی آزمانک,, ِزریں چمانی آلاڈ,, گوھر ملکءِ تژنی آزمانک,, بلوچءَ منءَ دھکا دات,, محمد بیگ بلوچءِ تژنی آزمانک,,, انام,, ءُ صبادشتیاری ءِ چاگردی آزمانک,, دولک کلدارءِ ڈی ایس پی,, اے دہ یک ءِ شرتریں آزمانکاں ھوار کنئگ بنت. چیا کہ اے آزمانک وتی دؤرءِ جاور ءُ جیڑھانی ِازمی عکاسیءَ شریں وڑےءَ کن انت. پدا ھم ڈاکٹر نحمت گچکیءِ آزمانک,, کئورءِ پتار,, اے دہ یکءِ شرترءُ دیماتریں آزمانک گندگا کئیت, کہ روایرُشتءِ ھاندانی بندءُ بوج ءِ ُبنگپءَ, تیز,شعری, ربیدگی ءُ چاگردی ھکیکت پسند تکنیکاں نبشتہ کنئگ بوتگ. ایشیءِ وسیلہءَ کواسیں آزمانک نویس ءَ پہ باز شیواریءُ ڈولداریءَ روایرُشتی ُملکانی کواپگیں دیمرویءِ تازہ پاشک کتگ. کہ روایرُشتی ُملکانی دیمروی, ھشکیں زاھریں دیمروی یے, چیا کہ اودا ھاندانی بندءُ بوج ُپرشتگ. پتءُ مات گوں وتی ُچکاں ءُ ُچک گوں وتی پتءُ ماتاں ھچ کار نہ دارانت. ءُ اے جاورانی آسر----- ھمے بوتگ, کہ ایوکیءِ ہڑکی ئیں َبلا, بنی آدمءَ بےجاھگءَ ایر برگا َانت. ءُ اگں ----- منءَ اجازت دئیگ بہ بیت, ُگڑا ادا من وتی جندءِ آزمانک,, وت دلءَ بادشاہ,, ءِ مسالءَ ھم پیش کناں.اے ُبنکی سورتءَ امریکی سامراج ءِ جھانی بالادستی ءِ بنگپءَ, چیدگی ءُ تجریدی تکنیکانی آزمانکے. امریکی سامراج سجہیں دنیاءِ ھاکمی ءُ ُپل و پانچ ءِ ھترءَ, بنداتءَ تانیدارے جوڑ بیت, پدا مستیں لیڑہے جوڑ بیت ءُ ُگڈسرءَ مستیں ِپیلے جوڑ بیت. وھدے کہ دنیاءِ مھلوک, پیسرا وتی چیر دئیگءُ رکینئگ ءِ ھاترءَ, مور جوڑ بنت, ءُ پدا وارءَ وش کن َانت. ءُ چہ بازیں ازگاریءُ سیریءَ تاھیر گپتگءُ آرام ءَ وپتگیں پیلءِ سرءَ ارش کن انت, ءُ آئیءِ لونس ءُ گوشاں ُپترانت, ءُ آئیءِ مرگءَ پد, پدا مھلوک جوڑ بنت. نوزدہ سد نودءِ دہ یکءَ نبشتہ بوتگیں ----- چرے آزمانکءِ پیشگوئیءَ, اگں امریکی سامراج ءِ انوگیں جاور ءُ جیڑہ چارگ ءُ مارگ بہ بنت, کہ سیاسی ءُ مالی پڑاں آ پہ تیزی زوالءِ نیمگا روگاانت, گڑا اے آزمانک بلکیں وتی کساسءَ ارزشت دئیگ بہ بیت. 
بیستءُ یکمی عیسوی کرنءِ اولی دہ یکءَ, بلوچی آزمانک ءِدیمروی حقءَ, انگتءَ نوکتریں جھانی ءُ ملکی جاور ودی بوت. 2001 ء ءَ نائن الیون ءِ واکیہءَ رند, امریکہ ءَ نوکیں سامراج ءِ بستارءَ, سجہیں دنیاءَ مانشانت. عراق ءُ افغانستان ئےِ گپت انت. دگہ بازیں ملکے بیمءُ پاتراپے کت. سجہیں دنیا چرائیءَ لرزگا لگت. 
چریشیءَ پاکستانءُ بلوچستان ءَ ھم زندءِ ھرپڑءَ بدلی اتک. آزمانکءِ واستا نوکیں بنگپ ودی بوت. کہ آہانی توکا قوم دستی, وتن دوستی, سامراج دژمنی, آزاتی پسندی, جنین آدمانی حقءُ و حقوق, چکانی حق حقوق, دھشت گردی, ُکشتءُ کوش, ایوکی,ترس, بےھپازتی, گم و گرست, جسمانی تکلیپ, باتنی درد ءُ دگہ بازینے ھوار بوت. ءُ لھتیں نوکیں تکنیک ھم درگیجگ بوت. ءُ آزمانک نویساں نوک ءُ نوکتریں چیزانی نبشتہ سکین رسئت. نوک ءُ نوکتریں تجربھانی ُجنزے بنا بوت. مسالءِ ھبرءَ غنی پھوالءِ ربیدگی آزمانک,, َدمبیگ,, باز ساڑاھگ بوت. چیا کہ ایشیءِ توکا بلوچی ربیدگءِ نوکیں زند ءِ سکین دئیگ بوتگ ءُ اولی رندا سکیں پہکیں بلوچی زبان کارمرز بوتگ. 
پدا ھم ----- ُمنیراحمد بادینیءِ,, ھزاراں پاسانی شپ,, ءُ ڈاکٹر علی دوست بلوچءِ,, کاپر,, اے دہ یکءِ دیما تریں آزمانک گندگ بنت. چرے دوئیناں اولی ایوکی, ترس ءُ بےھپازتی ءِ بنگپاں, وجودی, پلسپہ ئی ھکیکت پسند ءُ نفسیاتی ھکیکت پسند تکنیکاں نبشتہ بوتگیں یک ڈولداریں آزمانکے ---- دومی سیاسی, ربیدگیءُ راجی ُبنگپان, چاگردی ھکیکت پسند تکنیکاں نبشتہ بوتگیں یک مانا داریں آزنانکے. ھردک وتی نبشتہ کارانی شاہکار َانت, ھر دکانی ُبنجاہی کارستانی روحانی درد یک َانت. اولی وتی جندءِ باتنی ِشنگ ءُ شانگیءِ دردءَ تلوسگا انت. وھدے کہ دومی وتی راجی, ربیدگی ءُ چاگردی زوالءِ دردءَ بےتاھیر کتگ. ھردک یکیں ترسءَ گارانت آ ترس انت --- بےھپازتیءِ ترس! -----کہ مرچیگیں دؤرءِ مستریں ٹریجڈی ِانت. 
چرے ھبراں پدر بیت کہ بلوچی آزمانکءَ وتی گونڈیں راجدپترءِ توکا ھم وتارا منارینتگ, اے روچ پہ روچ دیمروی کنان انت. ھر نوکیں دؤرءِ لوٹاں پورہ کت کنت. چیا کہ ایشیءِ توکا جاورانی بدلی سدلیءِ ھمراہیءَ, بدل بوھگءُ دیما روگءُ گوں ھرنوکیں دؤرءَ ھمگرنچ بوگءُ آئیءِ لوٹانی پورہ کنئگءِ ---تاکت ---- شریءِ سرءَ استءُ ایشیءِ باندات ----- باز رژنا ِانت------!
تربت 28 جولائی 2011

نبشتہ کار : غنی پرواز

دَســــــــتـــــــــــــــــــونک

دَســــــــتـــــــــــــــــــونککریم بلوچ _ تـَهـل
مـَهگـُـلانی چَــمّ شـکاری ، دل شــکار انت بـــے وَسیں

مهر ءِ راه ءَ پیر کـُمپ انت ، سُرین چَنگ انت بے کسیں


گـوئشت مـلا هـرچـی لــوٹ ئے چه هـُدا تو لوٹ و بـَس

چـَنــگـیـں دَؤر و چـوٹـیـں دُنـیـا ، ملا جـُهـد ءِ گوں رَسیں


هــون ءِ دریا بیت ماں دوسـتی، یا که کـُشت و هون گِیش

پَـهــر مـدام په زندگان انت ، مَؤت وا آسے بیت جَسیں


تــرس بـهـای انت زنــد ءِ بیلی ، مَؤت نترسی ءِ مَـیـار

زنــد ءِ گـنـج ءَ کــرتــگ سَـؤدا ، میر و بیلاں بَد کـَسیں


چَــمّ کـُٹ انت نــنــد انـت بے جُهد دَر نَگیب ءِ هاتر ءَ

دَؤر ءِ دل مان ، راه ءَ بــارت نــه نـاز و رِپکاں تـُلـُسیں

چــــــــار بــَــنــــــــــد

کریم بلوچ _ تـَهـل

                                            چــــــــار بــَــنــــــــــد


          اِیــرکــپ ءِ دَؤر ءَ سَـر کـپـے بیت انت

                                               گاریں مئـے موچاں کَد دَپے بیت انت

          تــو  وتـی  وَشـّی  وَش  بـنـاز  واجه

                                               پـَدجَـنـَگ  لوٹ ءِ ، ترا تـپـے بیت انت


                                            ٭ ٭ ٭

         وت نزانت ئے داد ،منا گوئش ئے بے داد

                                            کــَـلــَـڑ ءِ تـام ءَ تو گوئش ئــے  بــے  واد

        وادکــیــں  کار  انـت  بــے  هـُنـَر  نِـنـدَگ

                                            لـــــوپ بـَیــَگ گـُـٹ ءَ مــردم ءِ  چو ساد

                                        ٭ ٭ ٭

چــــــــار بــَــنــــــــــد

کریم بلوچ _ تـَهـل

                                           چــــــــار بــَــنــــــــــد



            زه  انت  آباتی چه ، دنیا    زهان  انت

                                               هَیال و پگر ‌ءِ زه چه ، شهد جهان انت

            کسے  ملا  چو بیت پگراں  په  دیمگر

                                               چشیں  هوڈانی دنیا سک کسان انت


                                                ٭ ٭ ٭

            گـَمــانی کـس کِشار ءَ  نه  درؤ  کنت

                                               نه کس بَژن ءِ جهان ءَ مَٹ و جـَؤ کنت

            سر ءَ  وَش دار  و  وشیں زندمان  په

                                               جهانـے  منوگر تئی بیت  و  هـَؤ کنت

                                           ٭ ٭ ٭

زرد شلواریں کروس و ٹک ٹک جامگیں ماکیاں

زرد شلواریں کروس

و 

ٹک ٹک جامگیں ماکیاں 

ایتسیک کیپنس

کریم بلوچ _ تــهــل

یک واهندے ءَ یک کروس و یک ماکیانے هست ات .

کروس ءَ زردیں شلوارے پاد ات و ماکیان ءَ ٹک ٹکیں پیرام و جامگے گورا ات .

آهاں باز وَش و وَش تبین اتنت . کروس دگرانی سراد و جاهاں په نیم چمے هم نچارتگ ات ، بلکیں سرجمیں روچ ءَ گوں ماکیان ءَ تـَـرّ و گرد کنان ات . وهدے که دان و چینکی ودی کرت ، هما دمانی گوانک ءَ جت : « کو - کو - کو ! ودی اوں کرت ، کو - کو - کو ! ودی اوں کرت ! » _ تاں هما دمان که ماکیان مه اشکتیں و تچاں مه یهتیں بسی نکرت .

بهارءَ ماکیان هر روچ یک اِسپیده ( هیک - هامرگ )ے نات و ایر ءَ کرت و واهندی آهاں زرت و برت .

یگبرے ماکیان پگر کنان بیت که چون چیپل بکنت . همے وهد زرد شلواریں کروس بال کت و برزگے ءَ نشت و وتی تنگهیں بالانی شانت و بانگی دات :

_ کوکوڑی کووو ! گوش کنیت مردماں !

جمبرے آزمان انت - هئور ءَ بیت !

کوکوڑی کووو ! بــِـرگرد ایت کار ءَ  

هئور بس کرت و روچ درآتکگ !

 آئی ءِ کار بس همیکر ات .

همے وهد ماکیان وتا چنڈینت .پاد اهت،  هوش کناں ، اے نیمگ و آ نیمگ ءَ روان بیت . 

روگ ات و وتا گوئشان ات :

_ من چون وتی اسپیده و هیکان ءَ مُچ بکناں ، چون اش مُچ بکناں ...

چون من آهانی هیالداری ءَ بکناں ، هیالداری ءَ بکناں ...

لوگ و دوار ءِ یک کــَشے ءَ کوهنین توس ( Birch ) ءِ درچکے هست ات .

آ سرجمین گپاں اشکناں و گوشداران ات . ماکیان روان و هبر کنان ات و کوهنیں توس ءِ درچک آئیا گوئشت :

_ ماکیانلک من ترا سوجے دیاں . منی ٹال و شاهڑانی نیام ءَ هالیگیں کدوگے هست . کنگ  ( Kang ) آئیا ٹهینتگ و پدا چه ادان رپتگ . تو همے کدوگ ءَ وتی هامرگاں ایرکت کن ئے .

ماکیان کوهنیں توس ءِ درچک ( دِرَهچ ) ءِ منتوار بیت . چپ و چاگردی چارست که باریں کسے آوانی هبران اشکتگ یاں نه و وهدے که دلجم بیت که کس اوداں نهنت ، درچک ءِ سرا سرکپت . هموداں که تاکی باز بز اتنت . کدوگ همودان ات ، چارتی ، جوان ات ، اسپیده یے هموداں ایرکرت .

_ کک- کک - کک ! هامرگ اون ایر کرته ! کک-کک-کک ! هامرگ !هامرگک! ...

_ چو تئو وتی سِرّ و رازا چیر دیئے ! _ کوهنیں توس ءِ درچک وتی شاه ( شاهڑ و ٹال ) ءَ شـَپـِـرّ شـَپـِـرّ کناں چنڈینت و گوئشتی .

ماکیان چه اے گپ شـُهره بوت . چه اود و رَند هچ وهدی پدائی چو نکرت .

هر روچ ماکیان درچک ءِ برزگ ءَ چیریں کدوگ ءَ هامرگے ایر ءَ کرت . چو آئیا بازیں اسپیدهے ایر کرت ...

پدا ماکیان وتی هامرگانی ( آمرگانی ) سرا وپت و پگر کناں بیت : هـئـو - هـئـو کروس الم ءَ وَش بیت وهدے که آئیا گوں چیپلاں بگندیت .

 

پگاه مهلا ماکیان چه وتی اسپیدهانی کدوگ ءَ درا درکپت تاں چنت دانگ چینک و دانگے به چنت و بوارت یا وتی کدوگ ءَ ببارت تاں وتی  شُد ءَ بپروشیت ،  همودی چه تاکانی وَش و  نوکیں شپ نمباں آپ وارت  و اپدا وتی هیکانی سرا وپت .  

کروس هچ دابے سرپد نبوت که ماکیان کُجه گار بوتگ . سراد ءِ یک پهناتے ( کـُـنـڈے )هیران و پگر کنان یک پادے ءِ سرا اوشتات و یکین چمی بست .

_ مئی ماکیان گوئش ئے مرته که پهک گار انت . _ لوگبانک گوں بژن گوئشان ات .

_ باز اپسوز انت منا پر آئیا ! ._ لوگواجه گوئشان ات .

ماکیان وَش ات که هچ کس نزانت که آئی کجا انت .روچ گوئزان اتنت . توس ءِ درچک ،پر آئیا کسهان گوئشان ات . ماکیان گوش کنان ات و پر وت هوش کنان ات : هـَئـو ، کروس وهدے که منا گوں گلگے چیپل بگندیت ( بگینت )وَش بیت !

یکبرے که آئی ءِ چیرا پیسکگ و چریکگے بوت ! ...

ماکیانلک چه گـَل ءَ بال بوت .

دگر و دگه نوکینں پیسکگے هم بوت _ سری ( اول ) چه یکیں بال ءِ چیر ءَ و پدا چه دومی بال ءِ چیرا کسے په آرامی آئیا سُنٹ جناں بیت و اپدا پیسکگ ءِ توارے بوت .

شپ ات . تاں پگاه ءَ سرجمیں چیپلاں وتی هیکانی پوجک ءَ تراکینت و چه وتی اسپیدهاں در کپت انت . پیریں توس ءِ درچک هم اے شپ نوپت و آرام نکرت . آئی دیست که چون ماکیان گوں وتی سُنٹ ءَ اسپیدهانی پوچکان ءَ چه کدوگ ءَ رُپت و درا رِهت . چونی اسپیدهاں لیٹینت و چه پرشتگیں اسپیدهانی پوچکاں ، کسان ، تَـرّ و زردکیں چیپلاں در کناں و وتی بانزلانی چیرا چیر دات و گرم کرت .   

 

پگاه ءَ چیپلاں ورگ لوٹست : » پی-پی !»

 هنوں بزان هما وهد انت که سرجم چه کدوگ در بکپ انت و وتا پیش بدار انت . 

ماکیان چه کدوگ ، ٹالے ءِ سرا پورّ کرت .

_ کوو-کوو-کوو ، چیپلاں . _ توار کناں بیت هنچو که گوئش ئے چیزی ودی کرته .

لوگبانک دِهدے ( گوں اِشتاپ ) داری پدکانک ( پدیانک ) و سپتے زرت و تچاں توس ءِ درچگ ءِ نیمگ ءَ شت . و سرکپت . آئی هساب و اشمار کرت انت : بیست و چار زردکیں ، سیه چکیں یاں اسپیتیں و پرپٹیں چیپلک اتنت !

چیپلکاں سراں چنڈیناں ، و بالاں سُریناں و پی پی کنان اتنت . ماتیں وت ، چه درچک ءِ برزگ ءَ جهل پورّ کرت و نست ( نشت ). چیپلکاں هنگت درچک ءِ برزگ ءَ و داری پدکانک ءِ سرا ، بالک شاناں و نـُکـُک کناں اتنت . کروس چه دلتپرکهی لوٹتی که گوں وتی سُنٹان لوگبانک ءِ چماں بکشیت .

پدا سرجمیناں هوری ءَ شت انت لوگ ءِ تها . وهدے که لوگبانک چیپلاں چه سَپت در کرت و ویل کرت  ، آهاں گوں وتی یکین پیرامُک چه لوگ تتک و درکپت انت . آهاں چون پیسکگ اتنت !

لوگبانک پر آهان نانے تـُروسِت و بُرینت و رِهت و تلشتیں هیران ( گلاس )ے ءَ آپ مان کرت و ایر کرت : نوں آپ ورگ و چینک چنئگ ءَ در ببریت .

ماکیان گردگ ات وآئی ءِ چک و چیپلان آئی ءِ همراه اتنت .

زرد شلواریں کروس ءِ شلوار ترپگ ات و کروس ءِ جند وشیانی مَؤج ات .    

 

نداره کش : سوتیوا !

پیر مرد و مَوْت

لیو ٹالستوی
 ---------------
 کریم بلوچ _ تهل
                                                  پیر مرد و مَوْت


      پیر مردے یک بَرے ، دار گـُڈ ات ، تَنگ ئی کت و بَڈ و برگ ات . آئی
 ءِ راه سک دور ات . ژند بیت  . دار ءِ تنگ ئی ایر کت و ، وگوئشت ئی :
     _ هـَــے ، دریگتین و  دریچ که موت به یهتیں _ آتکیں _ !
     مرک و موت آتک و گوئشت ئی :
     _ ایش انت ، من اتکگاں ، ترا چے لوٹ ایت ( پَیْت )؟
     پیرمرد ، ترس ءَ گـُـڑات و گوئشت ئی :     _ من ءَ منی دار ءِ تنگ ، بَـڈ به دنت

دو سَنگت

چکانی دیوان
                  لیو ٹالستوی--------------
 کریم بلوچ _ تهل

                                                    دو سَنگت



     دو سنگت ءَ ، لد و جنگل ءَ روان اتنت . ممے ، آهانی دیما ودی بیت و
 در کپت ، یکیں تتک و چه درچکے ءَ سرکپت و وتی چیر دات ، و  دومی راه ءَ
 سرا پَشت کپت. آئی ءِ دستا چیزے  و کارے نه بیتگ ات __ آ وت ءَ ڈگار ءَ
 سَٹ ات و ساه ءِ کشگ ئی بند کت ؛ که مرتگ .
    مم ، آئی ءِ وَٹ و کش ءَ آتک ، و بو کشاں بیت ؛ آ ساه ءِ کشگ ءَ بند کتگ ات .
    مم آئی ءِ دیم هم ، بو کت  ، پگر ئی کت که مرتگ و ویل ئی کت .
    وهدے که ممّ شُت ، آئی ءِ سنگت چه درچک ءَ ایر کَپت و کندت ئی :
    _ نوں ، چون باریں _ گوئشت ئی _ مم تئی گوش ءَ چے گوئشت ؟
    _ آ ، من ءَ گوئشت که ، بَرّیں و گندگیں مردماں هما انت  که ، ڈُکّ و
 سَکی ءِ وهد ءَ، چه سنگتاں تَچ انت و پُشت کن انت.

                                                  ***********
                                                   **********
                                                    *********

                                                 کور و شیر


    یک پیدایشتی کورے ، بینایینے ءَ جست کت : « شیر ءِ رنگ کجام انت ؟»
    بینا گوئشت : « شیر ءِ رنگ ، کاگد ءِ رنگ ءِ داب ءَ اسپیت انت. »
    کورءَ جست کت : « چون ، اے رنگ هنچو شپیت و آواز دنت وهدے که دست ئی
 پرکن ئے ، چو کاگد ءِ داب ءَ ؟»
    بینا گوئشت : « نه ، آ ، اسپیت انت هنچو آرت ءِ وڑ ءَ . »
    کور ءَ جست کت : « چون ، باریں ، اسپیت هنچو آرت ءِ داب ءَ  نرم انت
 و آرت ءِ داب ءَ شَپ ایت و رچ ایت ؟»
    بینا گوئشت : « نه ، آ تهنا اسپیت انت ، هنچو زمستان ءِ سیهڑ ("
 Seehar) و کرگوشک ءِ داب ءَ .»
    کور ءَ گوئشت : « چون اسپیت ، نرم و نرم مودیں  و نرم پُٹـینے چو
 کرگوشک و سیهڑ ءَ . »
    بینا گوئشت : « نه ، اسپیتیں رنگ ، دلجم و پَـکّ ، بَـرپ ( برف ) ءِ رنگ انت .»
    کور ءَ گوئشت : « چون آ ، برپ ءِ داب ءَ گـُوَهر و سارت انت ؟ »
    هـَو ، بینای ءَ چینچو دَروَر و مَـٹّ گوئشت انت ، بلے کور سَر پَد
 نه بیت که شیر ءِ اسپیتیں رنگ ، کجام انت .

                                           ٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
                                                   ٭٭٭٭٭٭


 چکانی دیوان
                   لیو ٹالستوی---------------
 کریم بلوچ _ تهل

                                                      مار ءِ سر و دُمب


      یک روچے ، مار ءِ دمب  گوں مار ءِ سر ءَ اڑاں بیت که ، کے انت که
 دیما روان انت. سرگ گوئشت :
     _ تو دیما شت نه کن ئے ؛ پرچا که ترا نه گوش و نه چم پـِـر انت .
     دمب گوئشت :
     _ بلے منا واک و زور هست انت . من ترا دیما بران اوں ؛ اگں من به
 لوٹاں وتا را درچکے ءَ پیچاں ، و تو چه وتی جاه ءَ سرات نه کن ئے !
     سرگ گوئشت :
     _ بیا گڑاں سداں و جتای بیاں !
     و چوش سرگ چه دمب ءَ سست و گستا بیت و دمب ، دیما وتا را کشاں بیت .
 بلے هنچوَ که راه گپت ، دیما جـُهلیں تــِـرَک و کـَـڈے هست ات ، و همے
 جهلیں کڈ ءَ کپت ، گار و بیگواه بیت

                                            *************
                                               *********
                                                  ******                             

گرک و پیرزال

چکانی دیوان
           لیو ٹالستوی

              ------------------
                                            گرک و پیرزال
       کریم بلوچ _ تهل





     شدیگیں گرکے ، ورگ و دپ بوجے ءِ شوهاز ات . کـَـلـَــّــگے ءِ یک
 کـُـنڈے ءَ ، یک داری و لـَٹی لوگے ءَ ، آ _ اشکت که بـَـچـَـلـُـکے
 گریوگ انت و پیرزال ئی گوئشیت :
    _ اگں تو گریوگ ءَ بس مه کن ئے  ترا گرک ءَ دیاں.
    گرک دگه جاهے نه شت و همودانی داشت ، که کدیں بچلک ئی دینت .
    هـَو ، شپ بیت ؛ آ ، انگت نشتگ و ودار ات که اشکت ئی ؛ که پیر زال گوئشگ انت :
    _ زَهگــَـلــُـک مه گرے ، ترا گرک ءَ نه دیاں . گرک اداں به ییت انت
 ، ما آیرا کـُشاں .
     گرک پگر ءَ شت : « اداں گندگ بیت ، که یک چیزے گوئشنت ، دگه کارے کن
 انت » ، _ و چه کلگ ءَ دیر (دور‌) بیت .

                                                   *****


                                              وَش تبیں هردُک  Herdok


     هردک وَش تَب و  گـَل ات و چه درچک ءِ  یک ٹالے ءَ ، دگه ٹالاں سٹ
 کنان ات و یکبرے وپتگیں گرکے ءِ چـَـک ءَ کپت . گرک چه وتی جاه ءَ جه
 سِرات و گـُـڑات و لوٹت ئی که هردک ءَ به وارت.
     هردک منت کناں بیت :
     _ من ءَ وَیل و یله کن .
     گرک گوئشت :
    _ جوان انت ، من ترا ویل کناں ، بـَـلے تو من ءَ به گوئش که شما
 هردکاں ، چونکا و پرچا چو وش تب ات. من مدام زهیریگ و بور اوں، و هر وهد
 که شما را چاراں ، شما بـُرزَگ ءَ ، لیب کناں و سٹ کنان ات .
     هردک گوئشت :
     _ اول تو من ءَ درچک ءَ یله کن ، من چه همودان ترا گوئشاں ، من ترا
 چه ترسگ اوں .
     گرک ، هردک ءَ اَلـَس کـُت ، و هردک درچک ءَ سٹ کت ، و چه همودان ئی گوئشت :
     _ تو زهیریگ و بورئے ، پرچا که تو زلم کنوکے ئے ، تئی دل ءَ زلم ءِ
 آُس بلان و روک انت . ما وش تب ایں پرچا که ما نیکین ایں و په کـَس ءَ
 بـَدی نه کنگ ایں .



 چکانی دیوان
                   لیو ٹالستوی

                        -----------------

                        کریم بلوچ _ تهل
                                                 گـوک و پاچن


      پیرزالے ءَ ، یک گوک و یک پاچنے هست ات . گوک و پاچن  هوری ءَ ، په
 چـََرَگ ءَ شت انت. گوک ءَ ، وهدے که دُشت اش ، هر چیز ءَ دات اش ،
 پیرزال ءَ نان و واد ءِ گون ءَ آتک و گوک ئی دات و منت ءَ کت ئی :
     _ هو ، بوشت دگه ، منی ماسی جان ، به زور ، به زور ؛ دگه هم کاراں ،
 بلے تو کمے آرام ءَ به اوشت.
     یک بیگاهے ءَ پاچن چه گوک ءَ پیسر ات و چه ڈگار ءَ برگشت انت ،
 پیرزال ءِ دیما اوشتات و پادان ئی پچ کت انت . پیرزال ءَ دست پهک ءَ پر
 آئی چنڈینت که به رؤت، بلے پاچن اوشتاتگ ات و چه جاه ءَ نه سر ات،
 پاچن ءَ جوانی ءَ  گیر و یات ات که چونکا پیرزال ءَ ، گوک ءَ نان لبز
 داتگ ات ،اگں آ ، کمے  و  دَمے ، جوان و آرام به اوشت ایت.
     پیر زال ءَ دیست که پاچن سرپد نه بیت ، گڑاں لٹ ئی زرت و پاچن ئی جت .
     وهدے که پاچن تتک ، پیرزال ءَ اپدا گوک ءَ نان دیان و جی و جان کناں بیت .
     « مردمان ، په راستی ءَ ایمان نیست ! __ پاچن ءَ پگر کنان ات __من
 پر آئیا آرام ءَ اوشتاتگ اتوں ، بلے منی جی و جان ءِ بدل ءَ لٹ دات ».
     آ ، شت یک نیمگے ، گـِـرّئی کرت ، و تتک ، دوشتگیں شیران ءِ دیگ ئی
 جت و چپی کت و شیرانی رتک انت. پیرزال ئی هم کانٹے جت .


                                                    ******

( رَهتـوشَگ )

دست ءَ منا بـِـدئے

                                   ( رَهتـوشَگ )

ڈیوایــے ماں دل ءَ ،
         ڈیوایــے دست کتگ
باندات ءِ شوهاز و پـولگ ءَ روان


آزمان ،
    اُمیت ءِ رَنگ
مهر ،
من ءَ بهشتاں چه ندارگے ...


سنگت ! بیلی !
منی برات و راج
ماں زِر ءِ چـَؤل و مَـؤج انت پیچ و تاب
کـِـرِچک هم نه وَشیں ،
              انیشگان اش پـُـر کـُتگ .


اوشت ،
      بــے بَر انت مـَـوت ءِ رنگ
مَوت ءِ چه نشانگاں .
راهاں که سَرگراں
           شَیطان ءِ سَکـّـیانی جو و آپ ءَ رَند ،
آپسر انت هـُـدای ءِ رنگ
مهر ءِ ترنپ
         زند ءِ زهان ءَ بیت زهاں .


چمـــے منی دل انت
         چمـــے منی سر انت
باندات ءِ رَهتـوشگاں
        منی په جی و جان
                  بیلانی دست و کوپگ انت
بــِــرّیں هزار چم و دیدگ انت
            پیرانی چم و دیدگانی دور تریں برانز ...

دست ءَ بدئے منا
دست ءَ منی بزور
اُمیت ءِ باوراں ما یک کتگ
یکیں که چادر ءَ ما بستگ انت

باور بکن منا
       نیکیں دعای ءِ گوں
باور کت اوں ترا
          راهاں که سَرگر اوں
آزاتی ءِ گوں گوانک ءَ ، جاک ءَ باں
آزاتی ءِ گوں نور ءَ
             روک ءَ باں
آزمان ءِ روکیں ماه و سَد هزاریں اشکراں
پَؤر و سُهیل دابیں استار و انگراں
آزاتی ءِ گوں بانزلاں
            آزمان و کـَـلکشاناں بال ءَ باں ...


دست ءَ منی بزور
دست ءَ منا بدئے
باندات رَهتـوشگاں تپاکی انت
          په راج و زند ءِ سَر بلندی ءَ ...


                                     کریم بلوچ _ تهل                                         14/07/09

دَســتــــــــــــــــــــــــونـــــــــــــک

دَســتــــــــــــــــــــــــونـــــــــــــک



کائے بهــار ءِ موسم ، چماں من روک کناں
دل ءِ من کـُـلّ ءِ استار ، پرتو گنــــــوک کناں

بلبل به زور ایت سازے ، سیسوگ مـَلـّــَـگے
کـَـؤگ ءِ رواج ءِ گوں من ، دل ءَ تیتوک کناں

هر وهد سمین کیت انت کوَش ءِ گوں کـَشّگاں
مارشت ءَ من بــــزوراں پر تـو هـُـدوک کناں

من یک ءَ باں ترا گوں ، وهدے که نود بئے
من واهـــــــگانی پــَـٹ ءَ ، پَرتو شَلوک کناں

مَهکان ئے گـِـیر و یات ءِ ، مـُج ئے منی پگاه
ترا شپاں په ڈیـــــــوا ، دل ءَ چه روک کناں

چمــــدار تئی په نازے ، لـُـنٹ ءِ په لـَـرزگے
زند ءِ مراد انت آسر ، «تَهل» ءَ من نوک کناں

سالونکیں راج ءِ واهگ ، نه کوه و بند ءَ بیت
کوهانی سد تلار دیم ، دُژمن ءِ هَپوک کناں


                                          کریم بلوچ _ تـَهل                                               21/07/09

سے دستونک و غزل

سے دستونک و غزل

                                             (1)

پری رنگ انت دل ءِ همرنگ پری رنگ
بــیـا زور آوری گــــوں ما مه کن جنگ

بیا بـُـرتگ دل اوں  تئی شـَتکیں بالاد
براه ءَ زانت تئیگ ءَ کــَدر و هم سـَنگ

جهان ءِ دوستیاں چه دوستتر انت ساه
دوسد ساه ندر به بنت مهرانی په ننگ

تو دگنیای ءِ گلیں شهد ئے و وشـٌــی
بهشت ءِ هم براه ئے تو  و هم  رنگ

مه بات انت هچ جهان بے لـُـڈ و ٹهل تئی
چو هر دو زند و زیب بے تو بَـیَنْت لـَنگ

بــیـــا زنـــــــد ءِ  پَری وابانی وشــی
بیا زنــــد زیمری   گالاں به کن تـَـــنگ

مراداں په ترا ســد سال به بنت ٹــهل
بیا " تهل " ءِ پروش تو هم  گــَـم ءِ وَنگ

                                             1996 ءِ آپریل


                                      (2)

مهر ءِ  ربالو ءِ  سـَـکٌ ءَ ، په کسے درد نه بیت
روشنیں آس براتاں ، وا کــَدیں  سرد  نه بیت

جی هما شاهاں که هر وهد وتی سما ءَ گولنت
کمجرات هچ وهـــد په راج ءَ ،وا شَه مرد نه بیت

رَهگوَزیں وهد ،وا عمر انت سـِد ایت چه ما بیلاں
وهد ءِ الماس هـَز ایت و ، کـَدیں واگرد نه بیت

دیر و دیر گندیں بیل انت ، سـَد بانز ءِ مـَٹ انت
زپتیں الماس په زرابے ، چو که دازرد ءَ نـه بیت

" تهل " و بد تامیں شگان انت ، په بلوچاں دَپـتر
هون برات ءِ ، وَا تئی دَؤر ءَ ، کدیں وَرد نه بیت

                                                   03/03/96


                                            (3)

ما وا زندآپ ءَ چه رَکـــاں ، کــیـــگدانی تنگتگ
بل که ملا واجه هدر ءَ ، نشتگ چمداری کتگ

بیدهیں روچاں شموشتگ دپتر و گواهاں تماں
زند سرانی یات و راهاں ، هــر وهد ڈیوا بالتگ

سوچن ءِ زانت ءَ مه چَکـٌاس،ماں ڈگار ءَ چو کمیر
هر کسءِ آپے و سَنگے ، دَؤر ءِ سـُد گام ءَ شتگ

بـَرٌ گل ءِ نام انت و مهر هم ،کوهیں زند ءِ سرسراں
یکے بودینیت دل ءَ را ، یـــکے ساه ءَ چـــوپتگ

زیب و رنگ ءِ ٹـَهل کجا و تو کجا ســَـوْلیں پری
مئی سریں گـُوَمزی گو بچکند،مهپراں که شنگتگ

داب بهارانی که رُستگ ، نوهلیں پـُـل آسمی
بهت و شررنگی گـُوَشئے که ، کلکشان نزهند کتگ

جی گلیں شر رنگ ءِ دروشم ، بودئی بکشاتگ دل َء
هم زبادئی نام داتگ ، هم سمین چه بو چتگ

"تهل" و ڈکال هر دوئیناں،چون په نیزگاری گـَل انت
گلزمین مهرانی برکت ، که هر بهار ءَ پوشتگ

  کریم بلوچ _تهل      03/01/96

تـُـرسوکیں « وانیا »

چـُـکانی دیوان
        اُرُس ءِ گیدی آزمانک
----------------
        ----------------------
تَرینـــــــــــوک :
               کریم بلوچ _ تـَهل

                                       تـُـرسوکیں « وانیا »


« وانیا » ی ءِ مات ءَ ، آرت ءَ کـَـپـَـل ءَ تـَـرّ کـُـت و سُرُشت و
بهاری ءِ چـَـک ءَ ایر کـُت تا که هَمیر به بیت . و وت همساهگ ءِ لوگ ءَ
شـُت .
 « وانیا » چه ڈنّ ءَ ، لوگ ءَ واتـَـرّ بیت . چارت ئی ، دیست ئی که کسے
لوگ ءَ نه انت . بهاری ءَ لوٹت ئی که آس ءَ روک به کنت . اِشکـُت ئی که
کسے ساه کـَـشّـگ انت ؛ کسے بـَـهاری ءَ ، « پوس پوس » کنان انت . «
جـِـنّ ، جـِـنّ انت ! » وانیا پگر کت . چه تـُرس ءَ لـَـرزگ ات ، چون چه
لوگ ءَ به تـَـچ ایت .
 همے جاور ءَ ، « وانیا » ی ءِ پاد ، بـِـرد ءَ مان آتک . بـَچـَـلـُـک
ءِ پاد مان تـَـرّ ات و کـَـپت و کوکار ئی کـُـت :
 _ منی پــِـس ! اَو منی پـس ! من ءَ مَدَت به کن ! جـِـنّ انت ! ...
 همساهگاں تـَـچاں آتک انت ، وانـَـلـُـک اش چــِـست کت . نه مـُرتگ ات ،
نه زندگ ! نیم ساه ات ! و وهدے که زانت اش که چے بیتگ ، پهکاں وانیای ءِ
سرا کند ات .

                             **************************
                                  *********************


                                     بـَـهت چار ( فال گند )


 بـَهت چـَـارے گوئشگ ات که آ هر چیز ءَ  زانت و گند ایت ؛ زانت و گند
ایت که چے بیتگ ، چے هست انت و چے بیت انت .مردماں آئی ءِ گپاں باور کتگ
ات ، و مدام آئی ءِ کـِـرّا په وتی بهت ءِ چارگ ءَ شت انت .
 یک شپے ، بهت چار ءِ لوگ ءَ آسے کـَپت . سرجمیں لوگ و ساماں سـُتک و
پـُـر بیت انت. تهنا آئی ءِ جـِـند پـَـشت کپت و رَکّ ات .آئی ءِ جند
گران واب ات و چه واب آگه نه بیت .
 روچ ءَ یک مردمے ، بهت چار ءَ سوج کت :
 _ چون ، تو بارین وتی بدیں روچاں نه زانتگ و نه دیستگ ات ؟

                *******************************************
                        **********************************
                                    ************************


چـُـکانی دیوان
   ای . آ . کریلوا
----------------
    ------------------
 تــَـــرینـــــوک :
       کریم بلوچ _ تهل

                                       شیر و روباه

 روباهے وتی زند ءَ  ، شیر ے نه دیستگ ات ، وهدے که دیست ئی ، چه ترس ءَ
یک کمے هست ات که دل پـَٹ و دل تـِـرَک به بیت .
 چیزے وهد گوئست ، روباه اَپدا شیر ءَ  دیست ، بلے اے بَریں ، په آئی ءَ
اولی بـَـر ءِ داب ءَ ، تـُرسناک نه ات .
  سومی بـَر ءَ ، روباه گوں شیر ءَ هبر کناں بیت .
                                 ______________________________
                    دومی چیزانی نزانگ ءَ         هست انت تُرسانی هـَـزانگ ءَ

شهید غلام محمد ءِ مات ءِ نام ءَ

بلوچ مات و میر کمبر ءِ مات ءِ مَٹ ودَرْوَر ، نمیرانیں شپ چراگ ، شهیدیں
غلام محمد بلوچ ءِ مات ءِ نام ءَ ، که غلام جان ءِ شهادت ءَ رند ،موتک و
مودگ ءِ بدل ءَ وتی چک و بچ ئی نازینت؛ که وتی راج و وتی راجی دود و
ربیدگانی زندگ مانگ ءَ ، په بلوچ ءِ آجو یی و آزاتی ءَ نَدر و شهید بیتگ
!
                                                           کریم بلوچ _ تهل


                                          دَستْونک

ما امیت ءِ بانـزلان ءَ ، دیـر و دیـر انت گار کتگ
کــے منا را چم کرتگ ، چو پدا بـے  سار کتگ

ملکمیت ءِ ما هدائی ،کد نه مَنّ ات هم یلاں
ما بهار ءِ بادشاهی ، مـهر ءَ بــَید انــکار کتگ

دوشی نیکی و بدی ءِ، شاه و میر دیوان کت
هر دوانی رنگ "ما"ات ،و من اش ره گار کتگ

زندگی ءِ چاڑ نے دست،ماوتی آدینک دیست
وَپتگیں بهتءِ گوں واب ءَ،ما دلءَ گـَم دار کتگ

کمبرءِ ماتءِ پدا مٹ،مئی غلام جانءِمات بیت
لک شاباش پَچُشیں مات،راجی سالونکدار کتگ

سوب ءِ استار آزمان ءَ،بام ءِ وهد ءَ گوانکے جَت
ساوڑ ءِ زانت و امیت نود ، یــکوئی گلزار کتگ

"تهل"و موتک ءِ هم زبان ءَ،زندگیں راجاں نه زرت
جی هما روک چاریں بیلاں،موت اش هم بیزار کتگ


                                                            کریم بلوچ _ تهل                                                                 11/05/09

روچ ، شپ ، ماه و اِستاراں

روچ ، شپ ، ماه و اِستاراں

 کریم بلوچ تهل

زمانگ و زند ءِ بُنگیج ءَ ، روچے روچ ءِ دل بَژنیگ و زهیر وار ات . چه
نندگ ءَ دم ئی بُرتگ ات . په چـَکر و تَرّ و گَردے درآتک ؛ شئیر و
زهیرونکاں جناں ، تـَـرّاں و گردان ات .بلے روچ هنچو وتی وش دیمی و رُژن
ءَ گـَل ، هدوک و گار ات که هچ کس و هچ چیز ئی وتی نزیک ءَ دیست نه کت .



هر جاه که روچ نزیک بیان ات ، اودان سُهت و تباه ءَ بیت .و روچ آهانی
کِـٹـّـَگ و پریاتاں هم نه اِشکت انت یا نزانت ئی که چه آئی ءِ گرمی ءَ
سُچان انت .

چه دگه نیمگے ماه ءَ هم زهیراں مان بَستگ ات و تهنایی ‍ آئیا وش نه بیتگ
ات ، پر وتا دوست و پجاروکے ءِ ودی کـَنـَگ و سنگتے ءِ شوهاز ءَ درکَپتگ
ات . شُت و شُت و شُت تا که اِستارئی دیست انت . آهانی گِندک ءَ و چه
آهانی سنگتی ءَ سکّ وش و گـَل بوت و گوں آهاں همنند و همنیاد بوت . استار
هم ماه ءَ وتی دیوان ءَ وشاتک کُت و چه آئی ءِ براه و زیب ءِ گِندُک ءَ
وش و گـَل بوت انت .

بام ءِ اِستار ماه ءَ هال دات :

- تو باز شَرّ رنگ و وش تَبیں ماهے ئے ! بَلے دگه ماهے هم آزمان ءَ ودی
بیتگ که نام ئی روچ انت و ابید چه وتی جند ءَ کس ءَ دیست نه کنت و نزوریں
و کمیں چیزاں سوچیت و تباه کنت .

ماه گوئشت :

-بیا ایت که هوری ءَ همے پر نیریں ماه بزان روچ ءِ گندُک ءَ رویں .

آهاں شُت و شُت و شُت انت تا که آهر ءَ روچ اش دیست که وتی جلشکوکیں
زیرّگ و نیزگاں هر نیمگ ءَ شانک دیاں و دَؤر دَیان انت و هچ کس ءِ پرواهی
هم نیست .

آهاں دیما شُت انت و روچ اش سلام دات . روچ آهانی توار اِشکُنان ات ،
بَلے آهانی جند ئی نه دیست . آهانی سلام ءِ جواب ئی دات و گوں بُرزیں
توارے ءَ گوئشت ئی :

- شما چونین ایت و چه کجا آتکگ ایت ؟

ماه و استاراں پسو دات :

- ما هم آزمان ءِ گواز ءَ تَرّ و تاب کنوکیں ماه و استاریں . بلے تئی داب
ءَ نئیں که ابید چه وتا کس ءَ دیست نه کنیں .

روچ گوئشت :

- شما را رُژن و زور نیست په همے هاترا کس شما را نه مَـنـّیـت . شما اے
داب ءَ بگوئش ایت گِهتر انت .

ماه گوئشت :

- نه ، شهنوریں روچ چو نه انت که ما را زور نیست یا ما سک کسان اوں . ما
را هم زور هست و هم مزن اوں ، بلکین مئی رُژن و شَهم چه شما کم و کمتر
انت ، بَلے ما نه لوٹ اوں که گوں کس ءَ به مِڑ اوں یا کس ءَ به سوچ اوں و
تباه بکن اوں یا کس ءَ چه وتا به ترسیں اوں .

روچ گوئشت :

- نه ،شمئی دست ءَ هچ نه بیت ۔ هچ نه بیت که اے هبراں کنگ ات . په همے
هاترا ترسگ ایت ...

روچ ءِ هبر هنگت نه کـُــٹـّـِـتـَـگ ات که گرئندے مان شانت و گوات نوکیں
هال و هبر آرت انت :

- به تَچ ایت که بَلاهیں شپ پیداک انت . شپ تهاری ءِ نام انت . هر کس ءَ
گِر ایت و وارت ._ گوات هُوُس هُوُس کناں ، وتی هبر ءَ دیما برت _ شپ سک
زوراک انت و هر چیز ءَ هر چنت مزن بیت گیپت و ایر بارت . سکیں بے رحمے .
آئیا کس ءِ سرا بَـزّگ نه بیت ...

گوں گرئند ءِ اے هبرانی اشکنگ ءَ ، ماه ، روچ و اِستاراں پهک تُرست انت
.روچ چه ترس ءَ گـُڑ اِت و کمے هست ات که دلپَٹ و دلترک به بیت . روچ پیش
چه ایشی که آئی ءِ ترس پَـدر به بیت ؛ چه شپ ءِ ترس ءَ تـتـک و شُت که شپ
آئیا مه وارت و ایر مه بارت و آئی ءِ وَت گلایی و بـَٹـاک پَدر مه بیت .

بلــے ماه و اســتــاراں شــپ ءِ باره ءَ گپ جت . آهر ءَ ماه چه استاراں
لوٹ اِت که آئی ءِ پَجـّی و هوری ءَ شپ ءِ گِندُک ءَ برو انت .

- بیا ایت که ما و شما که چه سوچوک و بیمناکیں روچ ءَ هم نترستگ اوں ،
هوری ءَ شپ ءِ وشاتک ءَ رواں . بــِلّ ات چار اوں که شپ چونینــے . ما
مزن اوں . آ داب که روچ ما را نه مَــنّــَگ انت ، کسان نه اوں .

اِستاراں یکیں توار ءَ در رائینت :

- بَـلـّـی ماه ! ما را تئی پـجّــی ءَ چه هچ بیمناکــے ءَ بیمـــے نیست
. تئی ماهکان مئی چمانی نیر و زانت ءِ سگار انت . ما شمئی همراهی ءَ ، شپ
ءِ گندک و وشاتک ءَ رو ایں .

ماه و استاراں گوں دلــتــپــرکهی ءَ شپ ءِ نیمگ ءَ شُت انت . سک
مــزنــیــں تـهـاری و سیاهی اے چه دور ءَ پیداگ ات و ماه و استاراں هم
شپ و تهاری ءِ نیمگ ءَ شُت انت .

ماه و استاراں وت هیران بیت انت که اے تهاری نه ایوک ءَ آهان ءَ گار نه
کرت و ایر نه بُرت ؛ بلکیں آهانی بَـلـَگ و نیرئی روشن تر کرت و آهانی
سَؤنایی و شر رنگی ءَ گیش چه پیش پَدر کرت .

اناگت ءَ چه تهاری ءِ دل ءَ بیمناکیں گوانکے آتک :

- شما کے ات و چونین ایت و چه کجا آتکگ ات که شپ ءَ چه نترس ایت ؟

آهاں هوری ءَ پسو دات :

- ما آزمان ءِ ماه و اِستاریں . شپ ءِ وشاتک و شپ ءِ گِندُک ءَ آتکگ ایں !

شپ گوئشت :

- چون بارین شما چه شپ ءِ بیم و تهاری ءَ نه ترسگ ایت ؟

ماه و استارانی دل کمے آرام بیتگ ات . گوں دلجمیں توارے ءَ پسو اش دات :

- نه مزنیں شپ . ما چه کسے ءَ نه ترسگ اوں . ما مهر و دوستی ، رُژن و
نیکی ءِ مِستاگ ایں .

شپ کندگے جت و آهانی نیک مَنّی و ناترسی ءَ وشاتک کت . چه هما وهد ءَ تاں
مرچیگیں وهد ءَ ، زوراک و سوچوکیں روچ ، چه شپ ءِ بیم ءَ تچان انت و شپ
آئی ءِ دست آرگ ءَ جُهد کناں ، آئیا گـَلّ دیان انت .

چه هما وهد ءَ تا مرچیگیں وهد ءَ ، ماه و استاراں وتی شپ نترسیں تَـرّ و
گرد و همراهی ءَ ، گوں شپ ءِ دیوان و نیاد ءَ برجاه داشتگ .

ماه گوں وتی شیر دروشمیں مهکان و استار گوں وتی مهر ءِ بچکنداں ، شپ ءِ
تهاری ءِ دامن ءَ سینگار کنان انت تا چه مردمانی دل ءَ ترس ءَ کِنزین انت

بلوچی ناماں ( اسامی مردم بلوچ )

بلوچی ناماں ( اسامی مردم بلوچ  )                   چُنت نام و چُنت گپ ( چند نام و چند نکته) )
                             ( سرجمیں بهر  )

کریم بلوچ _ تـَهـل

     واجه ولید جان گـَربـُنـی ءَ باز نیکیں و جوانیں کارے که کتگ ، آئی
ءِ رد و بند داتگیں و  لـَـڑ داتگیں نامان انت . اے کار ءِ تـَک و گوازاں
اگں کسے بچاریت ، هنچوش که بلوچ ءِ زندمان و آئی ءِ زبان ، باز دیر گواز
و جـُهـلیں کارے که بلکیں یک و دو ، یا چنت کس ءِ کار مه بیت . بلے همے
که یکے اے کار ءَ بنگیج کنت و اے بار ءِ گرانی ءَ چه مه ترس ایت ؛ وت
مستریں جهد و کمال انت که واجه گربنی ءَ ‌په شاباشے کتگ .


    من هم اے گرانیں بار ءِ پراهی و جهلانکی ءَ ، کم و گیش سرپد اوں ،
بلے وتی وس ءَ جهدے کناں که واجه گربنی ءِ بنیات کتگیں کار ، سرجم تر به
بیت . ایشی ءَ هم گوئشاں و زاناں که « همه چیز را همگان دانند و همگان
هنوز از مادر نزاده اند » بزاں : «   سرجمیں چیزان ءَ سرجمیں مهلوک ،
زاننت و سرجمیں مهلوک هنگت چه مات ءَ نه بیتگ انت .».

     زند و زندمان دیما روان و دیما جنزان انت ، آئی ءِ اندر ءَ هر روچ
بَدَلی سَدَلی آیان انت . اے بدلی سدلی زبان ءِ اندر ءَ که بـَیـان و
هوری ( کانتکت یا رابطه ) ءِ وسیله انت ،هم ودی بَـیـَنت . نام مـٹ ءَ
بنت و ... اے بدلیانی دیما کس داشت نکنت . بلے جوان انت که اے بدل و
بدلیانی بندات و بنیات ءَ ما بزانیں و بزانیں که کجام بدلی ، پر ما
دیمروی و پَهرے انت و کجام بدلی دگه راجانی بے تام و نه وَشّیں گِیگان
انت .

    ادان من ایشی هم نگوئشاں که ما را مرچیگ زَهمے زیرگی انت تا زهم جنے
به بئیں و نامے به کـَٹـیـں ؛ بلے ایشی ءَ دلجماں که ماتیں گلزمین و مئی
هاک ءَ ، وَپتگیں پیریں پیرُک و بَلـّکان ءَ هم ، مئی چـَـکّ ءَ حقے هست
که آئیا ادا کنگی انت و آ کم چه کم همیش انت که آهانی ناماں چه مئی زبان
ءَ مه رونت  و گار مه بنت  .

    همے هاترا ، اے کسانیں جهد  و کسانیں لـَـڑ ءَ ، من همے مردمانی یات
و یاتگیری ءِ راه و درے زاناں .  گـُـڈ سرا من چه واجه ڈاکٹر جمعه خان
مری ءَ که په اے جهد ءَ منی مدت کتگ ، منتوار اوں و هما سنگتانی منتوار
باں که په اے جهد ءِ سرجم تر بیگ ءَ چد و گیش منا مدت بکن انت یا آئیا
دیما به بر انت ...

                                               سبز بات بلوچی و بَز بات
بلوچی دیوان !
                                                           کریم بلوچ _ تهل
                                                               2005 ءِ جنوری


                               هدف از گرد آوری این مجموعه
                               ٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

      هدف از گرد آوری این مجموعه گرامیداشت حداقل بخشی از فرهنگ شفاهی
ملت بلوچ است . این مجموعه میتواند کاربرد بسیار و سیعی داشته باشد .
علاوه بر اینکه میتوان از این مجموعه دهها اسم بسیار عزیز و پر معنی را
برگزید ،  این مجموعه علاوه بر آشنایی  دوستان  با  اسامی  مردم  بلوچ  ،
 میتواند از سوی نویسندگان بلوچ و خصوصا" دوستانی که به داستان نویسی
بلوچی علاقه دارند ، وسیعا" مورد استفاده قرار گیرد و بجای اسامی نامانوس
دیگران ، در داستانهای خویش از اسامی فوق استفاده نمایند . همچنین شعرا ،
نویسندگان و مبارزین بلوچ و ... میتوانند از این مجموعه نام مستعار یا
تخلص جالبی برای خود انتخاب نمایند . برای شرکت ها یا برنامه های خویش
نامی برای برنامه یا شرکت خویش بر گزینند و ...

      ملتی که قصد زنده ماندن دارد ، باید بر افتخارات و جنبه های
ارزشمند  فرهنگ ، زبان ، تاریخ و هستی خود ببالد . هرکدام از این اسامی
بخشی از هستی زبانی و مادی ملت پر افتخار و دلیر بلوچ است . ملتی که
تاریخ چند هزار ساله اش با همه تحریفات رقیبانش ، گواهی معصومیت ،
وفاداری ، صداقت آن بوده و میباشد  . تاریخی که اکثر صفحات آن مایه
افتخار و مباهات تک تک اندیشمندان و فرهنگدوستان بلوچ است  . اگر این
مجموعه بتواند کمکی هر چند ناچیز به چند دوست عزیز و گرانمایه گردد ،
نشانه آن است که این کوشش ، تلاشی مفید بوده است .


مجموعه حاضر و یک پیشنهاد :
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

      بدون شک اسامی رایج بلوچی که هنوز از رونق نیفتاده اند ، بسیار
بیشتر از مجموعه حاضر و چه بسا چند برابر این مجموعه باشند . این مجموعه
، مقدمه و سر آغازی برای یک تلاش وسیعتر و گسترده تر میتواند باشد و هر
تلاشی مقدمه ای برای کاوشی وسیعتر ، عمیقتر و همه جانبه تر است. شاید
کاستی های این مجموعه بر ناکاستی هایش فزون باشد، اما چاره چیست ؟ تلاش و
تداوم تلاش .

     از اینرو پیشنهاد میکنم که در تداوم همین مجموعه ، روشهای ساختن
اسامی نیز بررسی شوند ؛ تا بتوان از واژه های بلوچی و صفات مثبت و ...
اسم مرکب و یا اسم ساده ساخت . بطور مثال ما واژه « وَدار »wadaar به
مفهوم « انتظار» را در بلوچی داریم که با افزودن « یـگ» به آن « وداریگ »
به مفهوم « منتظر » بدست می آید . بر همین اساس به کلمه « بند »  band به
معنی زندان « یگ » افزوده و « بندیگ » بمعنی زندانی و اسیر حاصل شده است
و در مقابل « آزات » بمعنی آزاد رایج است  . بر همین اساس ما میتوانیم به
واژه هایی مثل « پـَهـر» به مفهوم فخر ، « یگ » را بیفزاییم  و « پهریگ »
به معنی سرفراز و « مفتخر » را بدست آوریم .« پهریگ » و یا امثال آنها
میتوانند وارد دنیای تکامل یافته اسامی بلوچی شوند و چنین قواعدی در
بلوچی بسیارند که میبایست آنها را جُست و بر روی آنها کار کرد .


لهجه های بلوچی و اسامی :
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

      لهجه های بلوچی ، بنابر وسعت خاک بلوچستان در درجه اول و گستردگی
تنوع شیوه های معیشتی تولید و جغرافیای آنها ، بسیار متنوع و گوناگون است
 که از لحاظ سبکی به  چند  گروه  تقسیم شده اند . در اینجا لهجه ها به
خودی خود مورد بحث ما نیستند ، بلکه آنچه مورد بحث است چگونگی تلفظ پاره
ای از کلمات که حالت اسمی دارند میباشد . در لهجه های مختلف میتوان گفت
که اسامی کمابیش یکسان هستند .

       در مناطق شهری اسامی عربی و فارسی بیشتر متداول شده اند ، اما در
مناطق عشایری و مردمان کوچ نشین و آنانی که در اشکال بدوی زندگی میکنند ،
میتوان گفت ، که اسامی یکسان هستند . بطور مثال مردم مناطق سرحد و خصوصا"
چادر نشینان گمشادزهی ، بیشتر از اسامی ای استفاده میکنند که آنها در
مناطق مری و بگٹی که دارای زندگی ایلی میباشند ، رواج دارند و این اسامی
، اسامی بوته های خوشبو ، گیاهان دارویی ، سبزی های خوردنی ، حیوانات قوی
، درختان مقاوم و پر ثمر و ... را در بر میگیرد .

        در پاره ای از موارد این اسامی بر اساس خصلت های لهجه هایشان
اندکی متفاوت تلفظ میشوند مثل :  « کوٹور » ، « گِیشّر» و « بیبگر » در
بلوچستان غربی  و « کونٹور » و « گِیشّتر» و « بیبرگ » در لهجه مری بگٹی
است  . همچنین در پاره ای از موارد به اسامی ای برخورد میکنیم که فقص در
بین یک ایل و قبیله مورد استفاده میگیرد و این تا حدودی بر میگردد به
اعتقادات و طرز فکر و یا ویژگی فکری همان افراد . مثلا" اسم « گرک »
بمعنی « گرگ » فقط در لهجه مری -بگٹی روی مردها گذاشته شده است  . اسم «
گرکی » در لهجه گمشادزهی ها کاربرد دارد که « گرکی » نام نوعی تفنگ شکاری
است که مردها را نیز با این نام نامگذاری کرده اند .

       نکته ای که در اینجا میخواهم یادآور شوم اینست که خصوصا" دوستانی
که در مناطق کوهستانی و در مجاورت مردم چادرنشین زندگی میکنند ، به ثبت
نام های آنها اقدام نمایند . چرا که بنا بر خصلت عمومی ای که در بین مردم
بلوچ رایج است ، آنها عمدتا" نام های نیاکان ، پدران و مادران خویش را
بعد از وفات آنها ، روی پسران و دختران خویش میگذارند . از اینرو با توجه
به دورتر بودن آنها از زندگی شهری و « مُد » هار زبانی ، اسمی و ... که
هرکدام میخواهند گوی سبقت را از دیگری بربایند ، از یکسو و از سوی دیگر
بخاطر گرامیداشت این مردم از نیاکان خویش ، اسامی خالص تر بلوچی ، در بین
این مردم هنوز مروج است . نکته دیگری که در همین رابطه قابل دقت است ،
جمع آوری نام های بلوچی از قبایل بگٹی و مری  که دارای خصوصیات کهن و
سابق تر خود با زندگی بدوی و ایلی‌ هستند ، حایز اهمیت ویژه میباشد . این
امر از یکطرف به فهم اسامی و درک خود زبان بلوچی کمک میکند و از طرفی
دیگر طبیعت بکر اسمی و زبانی این گروه در غنامندی زبان و ساختار اسمی ما
، ذخیره های حایز اهمیتی دارد . من در اینجا بطور آگاهانه تلفظ های
گوناگون یک اسم را در لهجه های مختلف تا حد امکان آورده ام .


علامت تصغیری در اسامی بلوچی و استثنائات :
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

     در زبان بلوچی عموما" علامت تصغیری« ok-» یا « ـُـک » میباشد . مثل
: « رگام ragam » و « رگامـُـک ragamok » ، « پـُـلّ poll »و «
پـُلـّــُک pollok » و ... که در آخر واژه نام و یا صفت میچسبد . البته
در نام هایی که از زبان های دیگر وارد بلوچی شده اند ، و یا با ترکیب
کلمات بلوچی بوجود آمده اند ، این قاعده شکل دیگری بخود میگیرد . مثلا"
به نام های زیر توجه نمایید : دادمحمد ، درمحمد ، عید محمد و ... که حالت
تصغیری آنها : دادک ، دُرک ، عیدک و ... میشود .
     در نام های غیر بلوچی که یک کلمه بوده و ساده میباشند و در بین
بلوچها شایعند همچون حسن و حسین و ...همان قاعده زبان بلوچی رایج بوده و
برای آنها صادق است با اضافه کردن ـُک تصغیری به حسنُک و حسینُک تبدیل
میشوند( چون در بلوچی حرف « ح » وجود ندارد ؛ « ه » تلفظ میشود ) .

      البته استثناها وجود دارند و شامل این قاعده نمیشوند مثل نام «
دُرُّک » یا « جام دُرُّک »بلوچی . این « دُرُّک » عبارت از دو بخش
میباشد و آن عبارت از « دو + رُک » است که شمشیر دو رخ در بلوچی چنین
نامیده شده و تا هم اکنون این واژه در بین مردم مری و بگٹی مصطلح است . «
دُرّک » همچنین میتواند از واژه « دُرّ » بمعنی گوشواره بر گرفته شده
باشد که واژه « دُرُ » و « دُرّ و چُلنب » در سراسر بلوچستان تا هم اکنون
مصطلح میباشند و « دُرُّک » در این مورد نیز به معنی گوشواره طلائی و پر
ارزش معنا میابد . و این واژه به هیچ وجه مخفف شده « درمحمد » نمیباشد .
( جام « دُرّک» از شاعران دربار کلات بلوچستان بوده است که با همه
بیسوادی خویش دارای طبعی بس ظریف و حساس داشته است که بخشی از اشعارش در
کتاب « درین » ( رنگین کمان ) توسط  بشیر احمد بلوچ از پژوهشگران بلوچ
گرد آوری شده  است که توسط « آکادمی بلوچی » به زیور طبع رسیده اند ) .

      البته اگر اسم جنبه صفتی داشته باشد ، باید « ی » نسبی صفتی آن حذف
تا نام بدست آمده و سپس « ـُک » تصغیری به آن اضافه شود تا حالت تصغیری
بخود بگیرد . مثال : « زری » یا « زربی بی » چنانچه « ی » یا بی بی
برداشته شود ، همان « زر » باقی میماند  و هنگامیکه « ــُـک » را به آن
بیفزاییم « زرُک » بدست می آید . همچنین شکل دیگری که میتوان به آنها
حالت تصغیری داد ، افزودن پسوند « اُک » غلیظ تر به خود این کلمات میباشد
مثل « نورا » و « نورا اُک »و ... همچنین علامت تصغیری دوستانه و خودمانی
نیز در بلوچی وجود دارد که بیانگر دوست داشتن و محبت آمیز بودن مخاطب از
سوی خطاب کننده است . این علامت علاوه بر لحن محبت آمیز گوینده پسوند «
لـُک » میباشد . مثل : « دلبود » و « دلبودَلـُـک » و ...

       نام هایی که حرف آخر آنها « الف » میباشد خواه بلوچی و خواه غیر
بلوچی ، الف پایانی آنها حذف و سپس « ــُک » به آنها افزوده میشود مثل :
دُرّا _ دُرّک ، رضا _ رضک و ... البته شاید نام « رضا » بلوچی همان «
رزا » باشد که از واژه « رَز » که بوته ای با دانه های معطر و خوشبوست که
حتی در پخت و پز برنج از آن استفاده میشود ،و یا شاید از واژه « رزان »
به معنی « ظرف » گرفته شده است که به این ترتیب « رزا » و « رزان » از
نام های کهن بلوچی میباشد که توسط کاتبان « بیسواد » به صورت « رضا » ثبت
شده اند . البته این قبیل اسامی را همچنین میتوان با افزودن « اُک » به
حالت تصغیری در آورد  .و « درا اُک » و « رزا اُک » اشتباه نیستند و حذف
« الف » پایانی آنها الزاما" ضرورتی ندارد .


اسامی زبان بلوچی ( چند اسم و چند نکته )
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

املای غلط و اشتباه بعضی از اسامی :
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
      از آنجا که کاتبان و کسانیکه به ثبت موالید و نامنویسی یا به صدور
شناسنامه افراد اقدام مینمایند ، از اطلاعات فرهنگی و زبانی ملت بلوچ بی
بهره اند و حتی بسیاری از نویسندگان تاریخ ، به این بی اطلاعی توجهی
ننموده اند ، بسیاری از اسامی و نام های بلوچی را با املای غلط نوشته و
مینویسند . برای نمونه :
       « سوبان » و میر سوبان را عموما" « سبحان » و میر سبحان نوشته و
ثبت کرده اند . در صورتی که « سوب » به معنی « پیروز » و فتح واژه ای
بلوچی است و « سوبان » جمع « سوب » بوده و « سوبان » با همان معنی خویش
یعنی « فاتح » و پیروز هدف بوده و میباشد نه « سبحان » که شاید یک در
هزار بلوچها با آن آشنایی دارند .
       مثالی دیگر : « شـَپـی » به معنی « شب » و شبانه از اسامی مردانه
بلوچی است که کاتبین بیسواد آنرا « شفیع » و « محمد شفیع » نوشته و « ثبت
» مینمایند تا سواد و دانش خود را به رخ مردم بلوچ بکشند .
        « لـَـلاّ » به معنی « فرمانده » از واژه «‌ لـَـلاّیگ » یا «
لـَـلاّتن » گرفته شد است . که آنرا « لعل محمد » و « لعل خان » نوشته و
ثبت کرده اند .

        اکثر بلوچها هنگام مراجعه به دفاتر ثبت و اسناد ، هنگامیکه اسم
مورد نظر خود را میگویند ، کاتبان و منشی های اداری نام های آنها را به «
شکل »؟ « ادبی و رسمی » ؟ یعنی آنچنان که خود میخواهند ، یادداشت
مینمایند . در صورتیکه از هیچ لحاظ آنان دارای چنین « حقی » نبوده و
نیستند . اگر فردی نام فرزندش را « شپی » بگذارد و به آنها « شپی » بگوید
آنها فورا" آنرا به عنوان محمد شفیع یا شفیع محمد نوشته و به ثبت
میرسانند . اگر « دُرّک » با شد بنام درمحمد ، اگر « دوستین » باشد بنام
دوست محمد ، اگر « جانی » یا « جانگل » باشد بنام جان محمد ، اگر « سَؤل
» و « سَؤلـُک » باشد بنام صالح و محمد صالح به « ثبت » میرسانند ! و ...
در مورد « شپی » و « دُرّک »  و وجه تسمیه آنها در بالا کلماتی عرض شد .
مفهوم واژه « دوستین » به معنی « محبوب » ، « دوست داشته شده » و « به دل
برو » است را بطه آنرا با « دوست محمد » کسی میتواند نشان دهد ؟
         « جانی » یا « جانگل » به معنی « دلبر » و « جانم » است آیا با
« جان محمد » کدام وجه مشترک دارد ؟ « سَؤل » در بلوچی درخت سرو را گویند
و « سَؤلـُک » گوینده ی خردی درخت سرو است( سرو کوچک ) . آیا رابطه ای
بین « سَؤل » و « صالح » و صالح محمد » کسی میتواند بیابد ؟ و ...
         باید صریحا" به لحن اعتراض گفت و تاکید نمود که این میرزا بنویس
های ثبت احوال و صادر کنندگان شناسنامه ها بوده اند که بیشترین نقش را در
عربی و فارسی کردن اسامی بلوچ ها و محو اسامی چه بسا زیباتر زبان بلوچی _
برای بلوچها _ شده اند . ( در اینجا باید از تلاش های دوست گرامی ام رحمت
شستونی برای شناساندن اسامی و مشخصات بلوچی یاد آوری نمایم که در خور
تمجید است اما متاسفانه وی نیز در « لیست شماره یک خویش بنام « اسامی
زنان بلوچ 1 » دچار این لغزش فاحش شده اند ) .
       در چنین مواردی میتوان به کاتب و منشی ثبت احوال اعتراض کرد و
خواهان تصحیح دیکته نام مورد نظر خود شد . باید اعتراف کرد که این جعلیات
تا حد پذیرش خود ما نیز رایج شده اند . برای دوری جستن از چنین اشتباهات
نا آگاهانه ای ، کار بر روی اسامی بلوچی و زبان بلوچی ، تا سطح خود آگاهی
و آگاهی اجتماعی ضروری است .

       کار تحقیقی بر شواهد و ادله استوار است ، از اینرو کار بر روی
اسامی بلوچی ، کاری پر تلاش و با هدف باید باشد؛ بسیاری از سو تفاهمات
میبایست با بردباری کاویده و روشن شوند . از اینرو بسیاری از اسامی مشترک
ما و زبانهای دیگر ، الزاما" به معنی به عاریت گرفتن این اسامی از
زبانهای فوق نیست . برای نمونه : « رامینramyn » بلوچی و « رامین ramein»
فارسی. « رامین » بلوچی از واژه « رام » گرفته شده است و به معنی « رام »
شده و هموزن « هامین » بلوچی است که فصل برداشت خرماست . « شمس » و «
شمسی » اسامی مشابه « شمس » عربی به معنی خورشید میباشند . در صورتیکه «
شمس » و « شمسی » از واژه « شمس » بلوچی به معنی « شانس » و بخت ماخوذ
شده اند . « سَپر » بلوچی نیز به صورت « صفر » عربی ثبت شده است . در
صورتیکه « سپر » و « مساپر » هر دو بلوچی بوده که با زبان فارسی مشترک
بوده و در فارسی به شکل « سفر » و « مسافر »  نوشته میشوند .


      تو ضیح و تشکر :
       ٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
        بعد از انتشار بخش بالای این نوشته یادداشتی از جانب دوست
دانشمندم  رحمت جان شستونی دریافت داشتم که حاوی نکات جالبی بود که آنرا
ضمن تشکر از ایشان به اطلاع دیگر دوستان میرسانم . مکتوب و یادداشت رحمت
جان چنین است :
«
  واجهئین برات کریم جان و رسانه "پهره" ، با درود !
در نوشته روشنگرانه ات نکات جالبی در رابطه با نامهای بلوچی و منشا و
مبداء شان ذکر نموده اید. در قسمتی از نوشته تان، شما لطف نموده و اشاره
ای نیز به لیست اسامی "بلوچی نام و نشان" کرده  اید. آن لیست بیش حدود دو
دهه پیش (21 سال قبل) به همت دوست گرامی دیگری (واجه احمد شستونی) و
همیاری  بنده تهیه شد که پس از مدتها من ابتدا آن را برای "بلوچی کلچر"
فرستادم و در آنجا در چندین مرحله  حدود سال 2001 منتشر شد و بسیاری
علاقمندان دیگر منجمله رادیو بلوچی و دیگران  نیز آن را منتشر کردند.

همانگونه که در وبلاگ "بلوچی نام و نشان" نیز اشاره شده است، مبحث نامها
و نشانهای بلوچی بسیار گسترده است . علاوه بر واجه گربنی ، تنی چند  از
دوستداران زبان و ادب بلوچی  همچون  واجه  بدل خان  و  واجه عظیم  شه بخش
 و  چند تن  از  پژوهشگران و دانشجویان بلوچ در بلوچستان نیز به این امر
پرداخته اند. طی سالهای اخیر ایمیلهای زیادی حاوی انتقادات ارزنده و
پیشنهادات آموزنده و پربهایی برای "بلوچی نام و نشان" ارسال شده که در
انتشار دوباره اسامی مد نظر گرفته خواهند شد. نمونه دوم با توضیحات
بیشتری هم اکنون در دست تهیه است و امیدوارم بتوانم تا پایان سال 2010 آن
را در "بلوچی نام و نشان" و دیگر رسانه های بلوچی و غیر بلوچی علاقمند به
زبان، ادب و فرهنگ بلوچی منتشر کنم.
بلوچی نام و نشان: http://balochinames.blogspot.com

وشنام بات ات!
شمئ شستونی بلوچ

          »

       دوست ارجمندم از زحمات پژوهشگران خوب بلوچ از جمله از تلاش دکتر
عظیم شه بخش و استاد بدل خان بلوچ و « چند نفر از دانشجویان بلوچ در
بلوچستان » برای معرفی دستمایه های فرهنگ شفاهی مردم بلوچ یاد آوری نموده
است . با اینکه من کارهای آنها در این مورد را ندیده ام و متاسفانه برای
اولین بار از  یاداشت رحمت جان از این مسئله آگاه شدم ، اما با اینهمه
میگویم که جای بسی خوشوقتی است که تنی چند از فرزانگان بلوچ به امر معرفی
دستمایه های شفاهی فرهنگ ملت بلوچ اقدام کرده اند . همچنین از اینکه مطلع
شدم که شخص ایشان به تحقیقاتشان در این مورد ادامه داده و در آینده نتیجه
تحقیقات خود را ارائه خواهند داد خرسند و شادمانم . به امید موفقیت هرچه
بیشتر ایشان و دیگر دوستان در این رابطه .اسامی مذکر و مونث در زبان
بلوچی :
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
      در بلوچی قاعده ای خاص که اسامی زنانه و مردانه را از هم تفکیک کند
، وجود ندارد و حتی پاره ای از اسامی هم برای مرد و هم برای زن اطلاق
میشوند . مثل : الماس ، ریهان ، هان جان و ... و در پاره ای موارد اسامی
مردان و زنان بسیار نزدیک به هم هستند . مثل : مراد ( مردانه _ م ) و
مرادی یا مراد بی بی ( زنانه _ ز ) ، دُرّا ( م ) و دُرّی یا در بی بی (
ز ) شمس ( م ) ، شمسی یا شمس بی بی ( ز ) . سـَمـّو ( م ) و سمّی ( ز )،
سَؤل ( م ) ، سَؤلی ( ز ) ، هان ( م ) و هانی ( ز ) و ...

      از اینرو اسامی مذکر و مونث در زبان بلوچی نشانه و گرامر جدا از هم
ندارند . فقط در موارد خاصی اسم بخودی خود گویای مذکر یا مونث میباشد .
مثلا" هنگامیکه « پسوند » یا « پیشوند » « بی بی » در اول یا آخر اسمی
آمده باشد ، گویای جنس مونث میباشد و یا هنگامیکه کلمه « شاه » و یا «
هان » در اول و آخر اسمی آمده باشد ، اکثرا" بر مرد بودن نام دلالت
مینماید . پاره ای از اسامی مثل : « شه بی بی » ، « شهبانُک » ، « شهناز
» ، « هانگل » ، « هان بی بی » ، « هان جان » و ... اسامی مونث هستند که
از این قاعده مستثنی میباشند . البته « هان جان » همانطور که گفته شد بر
مردان نیز نامگذاری شده است .
      پسوند و پیشوند دیگری که چنین مفهومی را تداعی و بیان نماید ،
همانا پسوند و پیشوند « واجه » ، « بانو » و « بانُک » میباشند که « بانو
» و « بانُک » گویای مونث بودن و دلالت بر زنانه بودن اسم مینماید و «
واجه » گویای مرد بودن اسم یا مخاطب است .

« بی بی » در زبان بلوچی و
چگونگی کاربرد آن :
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

        « بی بی » در زبان بلوچی به معنی مادر کلان ، زن مهتر ، زن نجیب
و محترم است این « بی بی » را ما میتوانیم به شکل مشخص منی « بی بی » و «
منی بَلـّـُک » بکار ببریم  تا افاده مادر کلان را بنماید . اما « بی بی
» غیر از مورد فوق به دوشکل پسوندی و پیشوندی نیز کاربرد دارد . در شکل
پسوندی آن همانا معنی معنی خانم و خاتون را میرساند . مثل « بهت بی بی »
، « مهر بی بی » و « گل بی بی » که شبیه آبجی خانم ، زهرا خانم و ... در
زبان فارسی هستند . با این تفاوت که در بلوچی بصورت بخشی از خود اسم
درآمده اند .بطوری که واژه های آبجی و زهرا در فارسی کاربرد مستقل هم
دارند ؛ اما واژه های « بهت » ، « مهر » ، « گل » و ...بسیار به ندرت اگر
کاربرد داشته باشند و میتوان گفت کاربرد ندارند . از اینرو لازم است تا
این اسامی به شکل فوق ثبت و نوشته شوند و کاربرد آن چندان محدود نیست .

      اما « بی بی » پیشوندی و مشخصات آن :

      « بی بی » پیشوندی جزیی از خود نام نیست .بعبارتی دیگر « بی بی »
فقط در شرایط استثنایی میتواند در اول اسمی و فقط به صورت پیشوندی آورده
شود . یعنی « بی بی » نمیتواند در اول اسامی دختران بلوچ و در مدارک ثبت
و شناسایی آورده شود .

      « بی بی » پیشوندی در زبان بلوچی نشانه فخر ، افتخار ، بزرگی ، شان
 ، منزلت و جایگاه زن مشخص در جامعه است . بعبارتی  دیگر به هر کسی اطلاق
نمیشود . از اینرو واژه « بی بی » اگر در اول اسمی آمده باشد ، این نشانه
کهولت سن و افتخار‎ی ( همچون دیپلم افتخاری ) فرد است  و گر نه هیچ نامی
در زبان بلوچی نمیتواند با « بی بی » در ابتدای آن ، در مدارک ثبت و
نوشته شود . « بی بی ناز » و « بی بی گل » که در جایی آنرا دیدم ( رجوع
شود به نوشته احمد و رحمت شستونی : « اسامی زنان بلوچ 1 » ) اشتباه و
صحیح آنها « ناز بی بی » و « گل بی بی » است . در همینجا جا دارد تا
یادآوری نمایم که اسامی مردم بلوچ اکثرا" دو مرحله ای بوده اند . یعنی در
کودکی و نوجوانی بیک نام و در جوانی و بلوغ _ خصوصا" هنگام ازدواج و بعد
از آن _ بنام دیگر یا نام کامل خطاب شده اند . در پاره ای موارد این
اسامی ،1- اسامی تصغیری 2- و نام کامل بوده اند و در پاره ای موارد دو
نام مختلف بوده اند . برای مثال : چنانچه فردی حتی در شناسنامه اش « « زر
بی بی » باشد ، حد اقل تا سن نوجوانی به نامهای « زری » ، « زرجان » و «
زرک » مورد خطاب قرار میگیرد سپس به هنگام نوجوانی و جوانی بنام کاملش «
زربی بی » مورد خطاب قرار میگیرد . در واقع سن فرد به سن « انتخاب » کردن
و انتخاب شدن رسیده و واجد حقوق « کامل » و احترام مساوی گردیده است .


       مختصری در باره « بانو » ، « بانـُک » و « بانور »:
       ٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

      در زبان بلوچی « بانو » و « بانک » بیک مفهوم استعمال میشوند .
واژه « بانو » bano  ونه بانوbanoo ی فارسی ، در ساحات شمالی بلوچستان
غربی ، سیستان و نیمروز مروج است . یعنی در لهجه های سرحدی ( رخشانی ) و
سراوانی ، اکثرا" پسوند اسامی زنانه به « بانو »‌ختم میشوند ، و « بانو »
مصطلح است  و « بانـُکّ baanokk » در مقابل « واجه  waajah»مردانه می آید
که صفت ملکی است همچون «‌ لوگ بانـُکّ » ( صاحب خانه _زن ) و « لوگ واجه
» ( صاحبخانه _ مرد ) ؛ یا « بے بانـُکّ » ( بی صاحب _ زن ) و « بے واجه
» ( بی صاحب _ مرد ) .

        اما در لهجه مکرانی میتوان گفت که بطور عموم از واژه « بانـُک »
برای هر دو مورد  استفاده میشود . بنابر این استفاده از هر دو پسوند فوق
( بانو و بانُک ) در بلوچی صحیح بوده و هر دو بلوچی میباشند . شاهد این
مدعا همانا کلمه « بانور baanor » بمعنی عروس میباشد که از همین ریشه و
خانواده « بانو » بلوچی میباشد . واژه  های « سالونک » و « بانور »(
داماد و عروس ) واژه هایی بلوچی میباشند که در کل لهجه های بلوچی یکسان
بکار برده میشود و « بانورُک » بمعنی عروسک دختر و « سالونکـُک » بمعنی
عروسک پسر از همین کلمات مشتق شده اند.

« خاتون » ، « هاتون » یا « آتون »:
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

      « خاتون » در فرهنگ لغات فارسی بعنوان واژه ای ایرانی یا فارسی
محسوب میشود . هرچند در بعضی از لغتنامه های فارسی ( از جمله فرهنگ لغت
دهخدا ) و لغتنامه های ترکی بعنوان ترکی ثبت و نوشته شده است ، کثرت
کاربرد این واژه در گروه زبانهای ایرانی ( فارسی ، کردی ، بلوچی و ... )
استعمال آن در لهجه های مختلف این زبانها ،بیشتر به وابسته بودن این لغت
به زبانهای ایرانی دلالت دارد . در لهجه های سرحدی ، سراوانی ، مکرانی و دیگر
لهجه های بلوچی میتوان گفت که عموما" در این لهجه ها به دو شکل بکار
میرود 1- « آتون » 2- « هاتون » . یعنی شکل بلوچی این کلمه و یا تلفظ آن
در بین بلوچها از قرار فوق است . در بعضی از اسامی بلوچی بصورت پسوندی
نیز بکار میرود چون : « دُرّاتون » و « دُرهاتون » . فقط در لهجه مردم
مری و بگٹی ، ڈیره غازیخان و ڈیره اسماعیل خان بطور محدود « خاتون »گفته
میشود.یعنی اکثریت مردم همین مناطق نیز از تلفظ « هاتون » استفاده میکنند
. با کمال تاسف باید گفت که در نوشته دوستان دانشمندم رحمت شستونی و احمد
جان آنرا فقط به شکل « خاتون » فارسی ثبت و آورده اند که شاید تحت تاثیر
« ادبیات رسمی » میرزا بنویس های آشنا به زبان فارسی باشد . البته آشنایی
بیشتر با دانش زبانشناسی و ساختار زبان های گروه ایرانی میتواند چنین
اشتباهاتی را به حداقل برساند .
       این اشتباهات البته مختص بلوچ ها و بلوچی نمیباشند و در زبان های
دیگر نیز  کمابیش رایج بوده و وجود دارند . نمونه بسیار بارز آن کلمه «
معنی » عربی (!) است  که از عربی وارد زبانهای فارسی ( دری ، تاجیکی ) ،
بلوچی ، کردی و ... شده است . در صورتیکه بنابر سنگنوشته های باستانی «
اوستا » . « پهلوی » ، در متون باستانی بکرات واژه « مانا » نوشته و بکار
برده شده است و همین کلمه « مانا » تا امروز در اکثر قریب به اتفاق لهجه
های بلوچی ، کردی ، و حتی فارسی با همین تلفظ تا زمان حاضر وجود دارد و
بکار برده میشود . علاوه بر این ها همین واژه بصورت   mean » » تا زمان
حاضر در زبان انگلیسی »   و بعضی از زبانهای گروه لاتین که ریشه مشترکی
با زبانهای هند و اروپایی ( که گروه ایرانی جزو این شاخه بحساب می آید )
دارند ؛ بکار میرود .

        به احتمال قوی یا احتمال قریب به یقین واژه « مانا » وارد زبان
عربی شده و به شکل « معنی » درآمده یعنی شکل عربی بخود گرفته و همین آقا
یا خانم « معنی » با سر و شکل قیافه سیدی و عربی خود ، دوباره به حضور
غیر عربها آمده و بر « مانا » ی دهاتی ، غیر ادبی و « غیر اداری » ،
نیشخند میزند . به احتمال قوی واژه « زُلم » نیز دچار همین سرنوشت شده و
به « ظلم » تبدیل شده است . چرا که تا هم اکنون واژه « زلم » برای مثال
در زبان روسی که از سلسله زبانهای « سلاویانسکی » که از شاخه زبانهای
اروپایی است ، به اشکال « ایزلُم излом » و « زلوی злой » وجود دارد که
معنی اولی در زبان روسی شکست ، ویرانی ، ستم و ... است و دومی نیز به
معنای خشمگین ، مُستبد ، و ظالم است . آیا  این واژه ها با کلمه « زُِلم
» بیچاره ما که به شکل « ظلم » در آورده شده و بر او « ظلم » روا رفته
است ، از یک ریشه هستند یا نه ؟ 

اسامی غیر بلوچی در زبان بلوچی :
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

     اسامی غیر بلوچی در زبان بلوچی را میتوان به دو گروه ساده و مرکب
تقسیم کرد . گروه ساده عبارت از اسامی ای میشود که خود یک کلمه هستند و
ترکیبی ندارند . همانند : مریم ، شعبان ، رحمت ، رحیم ، کریم ، رمضان ،
موسی ، آمنه ، رابعه و ... و گروه مرکب که از دو و یا چند ترکیب ساخته
شده اند . مثل : غلامرسول ، محمد حسن ، الله بخش یا الله بکش ، محمد نبی
، علی داد ، برکت الله ، ماه لقا ، ابوالحسن ، عبدالرحمن ، داد الله و
... این ترکیبها میتواند از یک زبان و یا دو زبان مختلف باشد . اما در
ماهیت امر تغییری نمیدهد . چنانچه حرفی غیر بلوچی در اسمی یافت شود ،
میتوان گفت غیر بلوچی است ( ث ، ح ، ذ ، ف ، ق ، ص ، ض ، ط ، ظ ، ع ، غ )
. البته میتوان گفت که « خ » و « ف » در بعضی از لهجه های بلوچی بکار
میروند و تلفظ میشوند و در لهجه های شمال شرقی  بلوچستان حروف « غ » و «
ث » نیز استعمال میشوند که در زمان حاضر در حال نابودی و انقراض هستند .
در پاره ای از اسامی مثل « منیر » « ارشد » ، کریم  و ... البته هیچ حرف
غیر بلوچی و جود ندارد ، از اینرو شناخت بیشتری  لازم است .

        در اینجا یک نکته کوتاه را یاد آوری  مینمایم که چنانچه در
ابتدای اسمی و یا انتهای آن پیشوند و یا پسوند : ابول ، عبدل ، محمد ،
رسول ، الله ، علی ، بیگم ، بیگ و... یافت شود ، آن اسامی عربی ، هندی ،
مغولی و یا ترکی میباشند و یا ریشه در همان زبانها دارند .




Balochi nams :بلوچی نامان



                                  *   آ   *


آپو ج  : Aapo f
آچار م  :  Aachaar m
آدینگ م  :  Aadeynag m
آدینه م  :  Aadeyna m
آزات م  :   Aazaat m
آسک ج  :  Aask f
آسکان م  :  Aaskaan m
آسکـَلـُک م  :  Aaskalok m
آسمی ج  :  Aasmei f
 آشور م  :  Aashoor m
آلا م  :  Aala m
آلی م  :  Aali m
آوار م  :  Aawar m
آهرداد م  :  Aaherdad m
آهورّان م  :  Aahorran m
آهوگ ج  :  Aahoog f


                                     *  ا  *

Abbou m  :  ابو  م
ارمان ج/م  :  Armaan f/m
اِزبوتک ج  :  Ezbotk f
اِزّت م  :  Ezzat m
اِزگِند ج  :  Ezgend f
اشکان م  ;  Ashkaan m
الماس م  :  Almaas m
الـّـُک  م :  All0k m
الماس م  :  Almaas m
الّیار م  ;  Allayaar m
امان م  :  Amaan m
امبَر ج  :  Ambar f
امـُـلّ  ج  :  Amoll f
اُمیت  م  :  Omyt m
اُمید  م  :  Omyd m
اومیت م  ;  Omyt m
اومیتان م  :  Omytaan m
اوستان م  :  Oustan m
اومان م  :  Oumaan m
اهلتاز م  :  Ahltaaz m
ایمَن ج  :  Eyman f
ایمِن ج  :  Eymen f



                                  *  ب  *


بابُل م  :  Baabul m
بابو م  :  Baboo m
بارک م  :  Baarak m
بارگ م،ج  :  Baarag m,f
باران م  :  Baaraan m
بارو م  :  Baaro m
بازو م  :  Baazo m
بانَل ج  :  Baanal f
بانُک ج  :  Baanuk f
بانُل ج  :  Baanul f
بانَلی ج  :  Baanalei f
بائیان م  :  Baaeiyaan m
باهر م  :  Baahar m
باهڑ  م  :  Baahar' m
باهوٹ م  :  Baahot' m
بالاچ م  :  Baalaach m
بامی  م  :  Baamei m

بلوچ م  :  Baloch m
بورجان م  :  Borjaan m
بهار م  :  Bahaar m
بهارشاه م  :  Bahaar shaah m
بهرام م  :  Bahraam m
بهتاور ج  :  Bahtaawar f
بهتیار م  :  Bahtyaar m
بَندَگ م  :  Bandag m
بندیگ   م   : Bandig  m
بَنگل  م  : Bangol m
بَشّام  م  :  Bashshaam  m
بَشّان  م  :  Bashshaan  m

بشیر  م  :  Bashir  m
بهتگل ج  :  Bahtgul f
بهت بی بی ج  :  Bahtbibi f
بَهتی ج  :  Bahtei f
بَٹـے م  :  Bat'y m
بَـٹـے هان م  :  Bat'yhan   m
بندیگ م  :  Bandeig m
براهمدغ م  :  Braahumdaq m
براهو م  :  Braaho m
براهندگ م  :  Brahundag m
براهیم م  :  Braahym m
بّزرگ ج  :  Bezerg f
بَنگـُل م  :  Bangul m
برکت م  :  Barkat m
بــِجّار م  :  Bejjaar m
بــِرنجاسک ج  :  Berenjaask f
بُلّــو م  :  Bullo m
بلباس  م  :  Balbaas m
بُلور ج  :  Blor f
بُلـّی م  :  Bullei m
بهادُرّ م  :  Bahaadurr m
بوتار م  :  Botaar m
بولان م  :  Bolaan m
بوهیر م  :  Bouheyr m
برانز م  :  Braanz m
بیبرگ م  :  Beibarg m
بیبک  ج : Beibok f
بیبگر م  :  Bibagr m
بیبو  ج  :  Beibo f
بیر م  :  Byr m
بیزن م  :  Beizan m
بیڑاهان م  :  Byr'aahaan m
بیگل  م  : Bygal m
بیورغ  م  :   Beiwarq   m


                                 *  پ  *




پانزولی م   Paanzoli   m
پُردل  م  Pordel   m
پـَری  ج  Pari   f
پری گل ج  Parigol   f
پری ناز ج Parinaaz f
پُژالی م  Puzhzhaali   m
پُژدِل م  m Puzhdel
پـُژو م  m Puzhzho
پـُژی م m Puzhzhi
 پَسُند م   Pasund  m
پشمبه  م :Pashambeh m
پـُـلاّن  م :Pollaan  m
پُـلـّـدوست ج f Pulldost
پـُـلدیم ج f Puldym
پـُلـّـَس ج f Pullas
پـُلـّـُک ج f Pullok
پلنگ م m Plang - Pulang
پلّین  ج : Pollyn f
پــِـنـــڈوک م m Pend'd'ok
پنیر  ج : Panyr f
پوران ج f Pawraan
پورچِنک ج f Porchenk
پولات  م : Polaat m
پهری  م : Pahrei m
پهوال م  m Pahwaal
پهلوان  م : Pahlawaan m
پیر بشک م m Pirbashk
پیر بکش م m pir baksh
پیر داد م  m pirdaad
پیرُک م m piruk
پیرل م m Piral
پیری  م :Peirei m
پیل م m pil


                                  *  ت  *


تاجاتون  ج : Tajatoon f
تاج بی بی ج f Taajbibi
تاج ملک  ج : Taj malek f
تاجو  م : Taajoo m
تاجی  ج : Taajei f
تالو م m Taalo
تراتی  ج :Traatei f
تَلار م m Talaar
تلانگ م m Talaang
تَلوار م m Talwaar
تلیهاتون  ج :Talihatoon f
تلیهان  م :talihaan m
تَنگه ج f Tanga
توتان ج f Tuotaan
توتان نلی ج f Tuotaan nali
توکلی م m Tawkali
توهو م m Toho
تیر بند م m Teirband
تیمُز م m Timuz



                                  *  ٹ  *


ٹامب م m T'aamb


                                  *  ج  *


جاڑک م   Jaar'uk f
جاڑو م  Jaar'o m
جاڑین م  Jaar'yn m
جان بی بی ج Jaan bibi f
جانگُل ج Jaangul f
جانـُل  ج : Jaanol f
جان ملک ج  Jaanmalek f
جانو م Jaanuo m
جانی ج Jaani f
جتو ج Jato f
جلایی م Jalaaii m
جلال م Jalaal m
جَلـَب م Jalab m
جـَلـّـو م Jalluo m
جُمـَه م Juma m
جَنگی م Jangi
جنگیان م Jangeyaan m
Jannat f جَنّت ج
جوان بهت  ج : Jwan baht f
جوانسال م Jwaansaal m
جوپاک م Jopaak m
جؤری ج Jawri f
جَوهَر م Jawhar m
جهان زیب م Jehanzyb m
Jehaanger m جهانگر م
جهان گل ج Jehaangul f
جیّا  م  Jeeyaa m
Jiyyand m جیّند م
جیهل م Jehel m


                                   *  چ  *


چارشمبه م  Chaarshambeh m
چارُک  م : Chaarok m
چاروگ م Chaaruog m
چاکر م   Chaakar m
چاوش  م : Chaawosh m
چاهی ج  Chaahi f
چاهیک ج Chaahik  f
چراگ م  Cheraag m
چِگرد م  Chegerd  m
چلّی  م : Challei m
چمروک م Chamrok m
چمل  م : Chamal m
چندن ج Chandan f


                                   *  د  *


دادشاه م  Daadshaah m
دادُل م  Daadul m
دادو م Daaduo m
دادین م Daadyn m
دانیچک ج Daanichk f
دُرّا م Durraa m
دُرّاتون ج Durraatuon f
دربانو ج Durbaano f
دربی بی ج Durbibi f
دربیش م Darbysh m
درّچمّ  ج : Dorrchamm f
درّدَپ ج Durdap f
دُرَّس ج Durras f
دُرّک م Durrak - Durruk m
درگوش م Durgosh m

Darmaan f درمان ج
درمشوک  م : Dramshok m
درملک ج Durmalek f
درناز ج Durnaaz f
درنَّه ج  Dranna f
دَرواس م Darwaas
درهاتون ج Durhaatuon f
دُرّی ج  f Durri
دُرّین ج  Durrdn f
دُشُک  م : Doshok m
دلاور م Delaawar m
دلبر ج Delbar f
دلبند ج Delband f
دلبود م Delbod m
دلپل م Delpull m
دلجان م Deljaan m
دلدوست ج Deldost f
دِلـُک  م : Delok m
دلشاد م  Dellshaad m
دلمراد م Delmraad m
دلوش م Delwashsh m
دلیر م Deleyr m
دورکّ م  Dorrukk
دودا م  Doudaa m
دوستُک  م : Dostuk m
دوستین م Dousteyn m
Didag m دیدگ م
دینار م Dinaar m


                                 *   ڈ  *


ڈاهی  م  D'aahi  m
ڈکّال م D'ukkaal m
ڈگاری م D'gaarei m

ڈولک  ج : D'oluk f
ڈولی ج D'awlei f
ڈیوا م D'iwaa m


                                   *  ر  *


رابیا  ج  Raabya  f
راج بی بی  ج  Raajbibi  f
راجو  م  Raajo  m
راج واجه  م  Raaj Waaja  m
راجی  ج  Raaji  f
راز بی بی  ج  Raazbibi  f
رامین  م  Raamyn  m
راهی  م  Raahi  m
رازین  ج  Raazyn  f
رَز  م  Raz  m
رزا  م  Razaa  m
رزان  ج  Razaan  f
رزُک  م  Razok  m
رُژن  م  Rozhn m
رَشید  م  Rashid  m
رَگام  م  Ragaam  m
رَگو  م  Rago  m
رَمُک  م  Ramok  m
رَمَگی  م  Ramagi  m
رَمی  م  Rami  m
رِند  م m Rend
رودی م  Rodi  m
رودین  م  Rodyn  m
روزاتون  ج  Rozaatoon  f
روستم  م  Rostom  m
روشن  م  Roshen m
روهان  م  Rohaan  m
رهچار  م : Rahchaar m
ریخی  م  Rekhi  m
رینک  م : Rynk m
رینکو  م  Rynko  m
رینکی  م  Rynki  m
رَیهان  م  Rayhaan m
رِیهان  م  Reihaan  m


                                    *  ز  *


زاپـُران  ج  Zaaporaan f
زامُر  ج  Zaamor  f
زامُران  ج  Zaamoraan  f
زباد  ج  Zebaad  f
زبردست  م  Zabardast  m
زراتون  ج  Zaraatoon  f
زربانک  ج  Zarbaanuk  f
زربانو  ج  Zarbaano  f
زربهت  ج  Zarbaht  f
زربی بی  ج  Zarbibi  f
زرپـُل  ج  Zarpoll  f
زرجان  ج  Zarjaan  f
زردوست  ج  f  Zardost
زرک  ج  Zarok  f
زرگل  ج  Zargul  f
زرملک  ج  Zarmalek  f
زرناز  ج  Zarnaaz  f
زرهاتون  ج  Zarhaatoon f
زری  ج  Zari  f
زمان  م  Zamaan  m
زُمُرّد  ج  Zomorrod f
زَنگی  م  Zangi m
زَهرو  م  Zahro  m
زُهره  ج  Zohra  f
زَهری  م  Zahri  m
زَهم جن  م  Zahm jan  m
زَهمی  م  Zahmi  m
زیبـُک  ج  Zybuk  f
زیتون  ج  Zaytoun f
زیرُّک  م  Zirrok  m
زیرَّگ  ج  Zirrag  f
زینت  ج Zinat f


                                 *  س  *


سابان  م  Saabaan  m
ساره  ج  Saara  f
سارگ  ج : Saarag f
سازین  ج  saazyn f
سالار  م  Saalaar  m
سالک  م : Saaluk m
سالمی  م : Saalmei m
ساهی  م  Saahi  m
سبزل  م  Sabzal m
سَبزی  ج  Sabzi  f
سپاهی  م  Spaahi  m
سَـپَر  م  Sapar  m
سَـپـَرهان  م  Saparhaan  m
سَپوره  ج  Sapora  f
سَدَپ  ج : Sadap f
سَــدُک  ج  Sadok  f
سَدگـَنـج  ج  Sadganj  f
سَدّو  ج  Saddo  f
سردار  م  Sardaar  m
سرمچار  م  Sarmachaar  m
سکندر  م  Sakandar m
سگار  م  Sagaar  m
سگاردپ  م  Sagaar dap  m
سُمال  م   Sumaal  m
سمسورج   : semsor f
سمندر  م  Samandar  m
سمّو  م  Sammo  m
سَمّی  ج  Sammi  f
سمین  ج  Samyn  f
سَنجـَر  م  Sanjar  m
سَنجران  م  Sanjaraan  m
سَنجی  ج  Sanji f
سَنگـَت  م  Sangat  m
سوب  م  sob  m
سوبان  م  Sobaan m
سوپک  م  Sopuk  m
سَؤل  م  Sawl  m
سؤلـُک  م  Sawluk  m
سَؤلی  ج  Sawli  f
سوهـَؤ  م  Sohaw  m
سَهاک  م  Sahaak  m
سَهبت هان  م  Sohbathaan  m
سهتو  ج : Sahto f
سهتی  ج : Sahtei f
سُهراب  م  Suhraab  m
سُهرَگ  م  Suhrag  m
سُهیل  م  suhyl  m
سیاهڑ  م  syaahar'  m
سیاهک  م   Syaahuk  m
سیاهو  م  Syaaho  m
سیهپاد  م  Syahpad  m



                                  *  ش  *

شابان  م : Shabaan m
شاتل  ج  Shaatul  f
شاتو  ج  Shaato  f
شادان  م  Shaadaan m
شادمان م  Shaadmaan m
شاری  ج : Shaarei f
شازین  ج  Shaazyn  f
شاشان  م  Shaashaan  m
شاهپری  ج  Shaahpari  f
شاه جهان  م  Shaahjhaan  m
شاهد  م  Shaahed  m
شاهدوست  م  Shaahdost  m
شاهُک م  Shaahuk  m
شاهگل  م  Shaahgul
شاهل  م  Shaahal  m
شاهنور  م  Shaahnor  m
شاهو  م  Shaaho  m
شاهی  م  Shaahi  m
شاهیجه  م  Shaahija  m
شپی  م  Shapi  m
شدری   :
شرهاتون  ج  Sharhaatun f
شربت  م  Sharbat  m
شررنگ  ج  Sharrang  f
شکاری  م  shekaari  m
شکر  م  Shakar  m
شـَکّل  م  Shakkal m
شـَلـّـی  ج  Shali  f
شَمبو  م  Shambo  m
شمبه  م  Shambeh  m
شمس  م  Shams  m
شمساتون  ج  Shamsaatoon  f
شمسی  ج  Shamsi  f
شمشک  ج  Shemshok f
شمشیر  م  Shamsheyr m
شنبه  م  Shanbeh m
شندک  م  Shandok  m
شندی  م  Shandi  m
شورو  م  Shoro  m
شـَوکت  م  Shawkat  m
شوهاز  م  Shohaaz  m
شهباز  م  Shahbaaz  m
شهبانز  م  Shahzaanz  m
شهبانک  ج  Shahbaanuk  f
شه بشک  م  Shah bashk  m
شه بکش  م  Shah baksh  m
شه بی بی ج  Shahbibi  f
شهبیک  م  Shahbik  m
شهپری  ج  Shahpari  f
شهداد  م  Shahdaad  m
شهدُرّ  م  Shahdorr  m
شهدک  م  Shahdok  m
شهربانو  ج  Sharbano  f
شهجهان  م  shahjhaan  m
شهدوست  م  Shahdoust m
شهزات- د  م  Shahzaat-d  m
شهزور  م  Shahzor  m
شهسوار  م  Shahsawaar  m
شهگل  م  Shahgol  m
شهمراد  م  Shahmoraad  m
شهمیر  م  Shahmir  m
شهناز  ج  Shahnaaz  f
شهنور  م  Shahnoor  m
شیر  م  Shyr  m
شیران  م  Shyraan  m
شیرجان  م  Shyrjaan  m
شیردل  م  Sheyrdel m
شیرشاد  م  Shyrshaad  m
شیرشکار  م  Shyrshekaar  m
شیران  م : Shyraan m
شیرجان  م : Shyrjaan m
شیرو  م  Shyro  m
شیوار  م  Shywaar  m
شیهان  م  Shayhaan  m
شیهک  م  Shyhak  m


                                     *  ک  *


کاٹار   م   Kaat'aar   m
کادو   م   Kaado   m
کاری   م   Kaari   m
کاڑک   م   Kaar'uk   m
کاوک   ج   Kaawak   f
کـَپوت   ج   Kapot   f
کـَٹـور   ج   Katuor   f
کـَجیر   م   Kajir   m
کـَچکول   م   Kachkol   m
کـَرا   م   Karaa   m

کـَـرَم   م   Karam   m
کـَریچ   م   Karych   m
کِزمت   ج   Kezmat   f
کـَژوک   م   Kazhzhok   m
کـَسـور   م   Kasuor   m
کـَلمپـُر   ج   Kalampor   f
کـَلمت   م   Kalmat   m
کـُلمیر   م   Kolmeir   m
کـُلی   م   Kulei   m
کـَلیر   م   Kalyr   m
کـَلیری   م   Kalyrei   m
کمال   م   Kamaal   m
کـَمبر   م   Kambar   m
کـَنـبـَر   م   Kanbar   m
کـُنـَر   م   Kunar   m
کـُنـَری   م   Kunari   m
کـُنّـَل   ج   Kunnal   f
کنگر  م : Kungur m
کوتوال   م   Kotuwaal   m
کوٹوال   م   Kot'uwaal   m
کوٹور   م   Kot'or   m
کورکند   م   korkand?   m
کونٹور   م   Kont'or   m
کونڑ   م   Konar'   m
کوه پروش   م   Kohprosh   m
کوهی   م   Kohi   m
کـُهـداد  م   m  Kohdaad
کِهرا   م   Kehraa   m
کهیری   م   Kaheiri   m
کهور   م   Kahuor   m
کِیّا   م   Keiyaa   m
کیگـَد  ج   Kygad   f
کیمت  ج   Kimat   f
کینگی   م   Kynagi   m
کیها   م   Kihaa   m
کیهر   م   Kihar   m


                                     *  گ  *


گاجیان   م   Gaajeyaan   m
گالی   م   Gaalei   m
گراناز   ج   Geraanaaz   f
گـُرک   م   Gurk   m
گـُرکی   م   Gurki   m
گرگیج   م   Gurgyj   m
گـَری   م   Garri   m
گـَزابیک   م   Gazaabyk   m
گـَزو   م   Gazzo   m
گـَزی   م   Gazi   m
گـَزین   م   Gazyn   m
گِسِد   ج   Gesed   f
گـُل   ج   Gul   f
گـُلاب   ج ـ م   Gulaab   f - m
گلاتون   ج  Gulaauon   f
گلام   م   Gulaam   m
گلبانو   ج   Gulbaano   f
گلبو   ج   Gulbo   f
گل بی بی   ج   Gulbibi   f
گلپری   ج   Gulpari   f
گل جان   م ـ ج   Guljaan   m - f
گـُلدِرّ   ج   Gulderr   f
گـُلـدیم   ج   Guldym   f
گلزات   م   Gulzaat   m
گل ملک   ج   Gulmalek   f
گل ناز   ج   Gulnaaz   f
گل شاه  م :  Gol shaah m
گل هان   م   Gulhaan   m
گلی   ج   Guli   f
گـَمداد   م   Gamdaad   m
گمشاد   م   Gamshaad   m
گـَمی   م   Gami   m
گنجاتون   ج   Ganjaatuon   f
گنج ملک   ج   Ganjmalek   f
گـَنجی   ج   Ganji   f
گنگزار   م   Ganguzaar   m
گنگو   م   Ganguo   m
گواڑگ   ج   Gwaar'ag   f
گورشان   م   Gorshaan   m
گوریچ   م   Gorich   m
گوشو   م   Gosho   m
گـَوهر   ج   Gawhar   f
گوهرام   م   Gwahraam   m
گوهر ملک   ج   Gawharmalek   f
گیشّر   م   Geishshar   m
گیشتری   م   Geishshtari   m
گِیهل   م   Gyhal   m


                                   *  ل  *


لاگر   م   Laagar   m
لاگـَرُک   م   Laagaruk   m
لاشار   م   Lashaar   m
لال   ج   Laal   f
لال بشک   م  Laalbashk   m
لال بکش   م   Laalbaksh   m
لال بی بی   ج   Laal bibi   f
لال بیک   م   Laalbyk   m
لال جان   م ـ ج   Laaljaan   m - f
لال ملک  ج : Laal malek f
لال هان   م   Laalhan   m
لالین   ج   Laalyn   f
لباب   م   Labaab   m
لشکر   م   Lashkar   m
لشکرهان  م   Lashkarhan  m
لشکری   م   Lashkari   m
لشکو   :  lashko m
لـَکـّی   ج   Lakki   f
للاّ   م   Lalla   m
لوار   م   Lawaar   m
لهدات   م   Lahdaat   m
لهداد   م   Lahdaad   m


                                      *  م  *


ماپری   ج   Maapari   f
ماهاتون   ج   Maahaatuon   f
ماهان   ج   Maahaan   f
ماه بی بی   ج   Mahbibi   f
ماهپری   ج   Maahpari   f
ماهتوس   ج   Maahtos   f
ماه جان   ج   Maahjaan   f
ماهدوست   ج   Maahdost   f
ماه دیم   ج   Maahdym   f
ماهرنگ   ج   Maahrang   f
ماهکان   ج   Maahkaan   f
ماه گنج   ج   Maah ganj   f
ماهگل   ج   Maahgul   f
ماهَل   ج   Maahal   f
ماهو   م ـ ج   Maaho   f _ m
ماهی   ج   Maahi   f
ماهیگ   ج   Maaheig   f
ماهین   ج   Maahyn   f
مبارک   م   Mubaarak   m
مٹاهان   م   Ma(e)t't'aahaan   m
مَجولی   م   Majolei   m
مـَدَت   م   Madat   m
مـَـدُک  ج :  Maduk f
مـَـدوک  ج :  maduok f
مراد   م   Meraad   m
مراد بی بی   ج   Me(u)raadbibi   f
مرادی   ج  muraadi   f
مـُروارد   ج   Murwaared   f
مرید   م   Murid   m
مـُـڑا   م   Mur'aa   m
مزار   م   Mazaar   m
مزاران   م   Mazaaraan   m
مزار دل   م   Mazaar del   m
مزاری   م   Mazaari   m
مساپر   م   Mesaaper   m
مسکان   م   Meskaan   m
مسک بو   ج   Meskbo   f
مَگیر   ج   Madyr   f
مَلِک   م   Malek   m
مُلکان   ج   Mulkaan   f
مُلکی   ج   Mulki   f
مَلنگ   م   Malang   m
مَلـّوک   م
Mallouk  m
مَلوک   ج   Malok   f
مـلوک   ج   Muluok   f
مَندلی   م   Mandalei   m
مندو   م   Mando   m
مندوست   م   Mandost   m
مَنگه   م   Manga(h)   m
مورتی   ج   Morti   f
مَؤری   ج   Mawri   f
مهبانو   ج   Mahbaano   f
مه بی بی  ج   Mahbibi   f
مهپری   ج   Mahpari   f
مهتاب   ج   Mahtaab   f
مهتاپ   ج   Mahtaap   f
مهتوس   ج   Mahtos   f
مه جان   ج   Mahjaan   f
مهدوست   ج   Mahdost   f
مهدیم   ج   Mahdym   f
مهراب   م   Mehraab   m
مهر بی بی   ج   Mehrbibi   f
مهرداد   م   Mehr daad   m
مهردل   م   Mehrdel   m
مهرنگ   ج   Mahrang   f
مِهری   ج   Mehri   f
مهگر   ج   Mahger   f
مهگل   ج   Mahgul   f
مهگنج   ج   Mahganj   f
مهگند   ج   Mahgend   f
مهگونگ   ج   Mahgonag   f
مهلب   ج   Me(a)hlab   f
مهلنج   ج   Mahlunj   f
مهنا   ج   Mahnaa   f
مهناز   ج   Mahnaaz   f
مهنور   ج   Mahnuor   f
مهیم   م   Muhim   m
مِیّا   م   Meiyaa   m
میار   م   Mayaar   m
مِیّاهان   م   Meiyaahaan   m
میتاپ   ج    Mitaap   f
میراجی   م   Meiraaji   m
میران   م   Meiraan   m
میربال   م   Meirbaal   m
مَیر بی بی   ج   Mayrbibi   f
میر جان   م   Meir jaan  m
میردل   م   Meirdel   m
میردوست  م : Meir dost m
میرزا  م : Meirzaa m
میرزا هان  م :  Meirzaahaan m
میرزاد   م   Meirzaad   m
مَیرُک   ج   Mayruk   f
میرکا   م   Meirkaa   m
میرل   م   Meiral   m
میر مندو   م   Meir mando   m
میرو   م   Meiro   m
مَیمیچ   م   Maymich   m
مینگل   م   Mingal   m
میرهزار   م   Meir hazaar   m
میر هوت   م   Meir hot   m
میرین   م   Miryn   m


                                        *  ن  *



نادر   م   Naader   m
نارو   م   Naaro   m
نازاتون   ج   Naazaatuon   f
نازبانک   ج   Naazbaanuk   f
نازبانو   ج   Naazbaano   f
نازبو  ج :  Naazbo f
نازبی بی   ج   Naazbibi   f
نازپری   ج   Naazpari   f
نازُک   ج   Naazuk   f
نازگل   ج   Naazgul   f
نازل   ج   Naazul   f
ناز مَلِک   ج   Naazmalek   f
نازی  ج :  Naazei f
نازین   ج   Naazyn   f
ناکام   م   Naakaam   m
ناگمان   م   Naagumaan   m
ناگو   ج   Naago   f
نالو   م   Nalo   m
نان ده   م   Naande   m

نانی   ج   Naani   f
نبات   م ـ ج   Nabaat   m - f
نتو   م   Nato   m
نگار   ج   Ngaar   f
نِگبهت   م   Negbaht   m
نمر   ج   Namer   f
ننده   م  Nande   m
نوبت   م   Nawbat   m
نوبت هان   م   Nawbathaan   m
نودبندگ   م   Nodbandag   m
نودی   ج   Nodi   f
نورا   م   Noraa   m
نوراتون   ج   Noraatuon   f
نوران   م   Noraan   m
نوربی بی   ج   Norbibi   f
نوربکش   م   Norbaksh   m
نورجان   م   Norjaan   m
نورجهان  ج :  Nourjhaan f
نورس   ج   Noras   f
نورملک   ج   Normalek   f
نوروز   م   Nawroz   m
نوری   م   Nori   m
نوشر   م   Noshar   m
نوشروان   م   Nosharwaan   m
نوهان   م   Nohaan   m
نهالان  م :   Nehaalaan m
نیاز   م   Neyaaz   m
نیاز هان   م   Neyaazhaan   m
نیکاتون   ج   Nykaatuon   f
نیک بی بی   ج  Nykbibi   f


                                        *  و  *


واجه   م   Waaja   m
واهگ   ج   Waahag   f
واهند   م   Waahund   m
ورنا   م   Warnaa   m
ورّود  م   Warrod   m
وَزبت   م   Wazbat   m
وزیر   م   Wazir   m
وژ پُل   ج   Wazhpull   f
وژدل   م   Wazhdel   m
وژ رنگ   ج   Wazhrang   f
وژنام   م   Wazhnaam   m
وشپُل   ج   Washpull   f
وشدل   م   Washdel   m
وشرنگ   ج   Washrang   f
وشّک   ج   Washshek   f
وشنام   م   Washnaam   m


                                     *  ه  *

هاتملک  ج :  Haatmalek
هاتون   ج   Haatuon   f
هاتین   ج   Haatyn   f
هالا   م   Haalaa   m
هامین   م   Haamyn   m
هان بی بی   ج   Hanbibi   f
هان جان   م ـ ج   Haanjaan   m - f
هان داد   م   Haandaad   m
هانگل   ج   Haangul   f
هانل   ج   Haanul   f
هانی   ج   Haani   f
هدا بشک   م   Hudaabashk   m
هدا بکش   م   Hudaabaksh   m
هدا داد   م   Hudaadaad   m
هدا هیر   ج   Hudaahayr   f
هدا یار   م   Hudaayaar   m
هزارهان  م   Hazaarhaan   m
هزاری   ج   Hazaari   f
هزّام   ج   Hazzaam   f
هـُژیار   م   Huzhyaar   m
هـَستو   م   Hasto   m
هَلیل   م   Halil   m
همبل   م   Hambal   m
همدرد   م   Hamdard   m
همدم   م   Hamdam   m
همراز   م   Hamraaz
همّل   م   Hammal   m
هنار   ج   Henaar   f
هنگور  ج :  Hangour  f
هوت   م   Hot   m
هوٹ   م   Hot'   m
هـَؤران  ج :  Hawraan  f
هـَؤری  ج :  Hawrei  f
هَوزه   م   Hawza   m
هوشام   م   Hoshaam   m
هیات   م   Hayaat   m
هیبت   م   Haybat   m
هیبتان   م    Haybataan   m
هیر بکش   م   Hayrbaksh   m
هیر بیار   م   Hayrbeyaar   m
هیر بی بی   ج   Hayrbibi   f
هیر بیر   م   Hayrbyr   m
هیری   ج   Hayri   f
هیفو   م   Hayfo   m


                            *  ی  *


یارجان   م   Yaarjaan   m
یک شمبے   م   Yakshamby   m
یلی ( چه « یَل » ءِ گال ءَ زورگ بیتگ . )   م  Yali  m
یلین   م    Yalyn   m

                                                کـُٹـِـت !

بهتی جان !

بهتی جان !

( ماشکے ءِ شهیدانی نام ءَ )

بهتی جان ! بهار سُتکگ و مردمگری بمبانی کـَـڈ  و چیرا ٹپی انت 

زُلمانی بادشاه

دینانی بیرک ءَ گوں  مردماں  کُش انت

میتاپ و پر هزانگیں  مُلکاں  چیر جن انت

« وتی » کن انت !

- زور بُرت ءِ واجه انت !

***

بهتی جان !

زلمانی بادشاه ءِ جامگ انت هزارزلم ءِ رنگ یکے انت !

اسلام یان جهود

عیسایی یاں  گـَئـور و زرپرست

دُرستانی زلم ءِ رنگ یکے انت !

***

بهتی جان !

امیت ، سُهتگیں  و آسگواریں  مُلک ءَ 

چورک جناں  ، زباد درنزگ انت

بهار ءِ شاهدی ءِ هال 

تو بلوچ ءِ واهگانی قصهاں  اشکتگ ،

چاکرانی قصهاں  ، هَملانی قصهاں  و میر نصیر ءِ قصهاں 

بی بی بانلی ءِ شاهی کِرد و زیملاں  ...

***

بهتی جان !

سیه بجانی مُلک ءَ

امیت و واهگانی دَهل چورک جتگ

باندات ءِ قصهان ءَ نوک کناں  لوٹگ انت

نصیر ءِ پادموش بیتگیں  واهگان انت  گـرک جناں 

بود زورگ انت 

زلم ءِ بادشاه ءِ واب ءَ راج ءِ سرمچار گار کتگ ...

***

بهتی جان !

تو بلوچ ءِ دپترانی یاتگریانی زیملیں  ترانگ ئے 

په شهید بیتگیں  راج ءِ سرمچار

بلوچ ءِ کاڑ « سارانی »ءَ چو 

گرم و جلیں  زند ءِ رنگ بکشگ ءَ په تلوسوک !

***

بهتی جان !

بمبانی چیر ءَ کاشیں  کـُـڈ ک ءَ سَـڑ انت

میری کلات دورو کپ انت 

ساهاں  چه جون و کنٹاں  بال کن انت

درچک و دار و دلوتاں  دورو سُچ انت و پیلـُش انت

پلانی نرم و نازرکی و عنطراں  

راجانی زهیرانی قصهانی رنگ بنت 

مَـؤت ! میتاپیں  هَلک و کلگانی بادشاه بیت !

تو الـّـم ءَ بزاں  

زلم ءِ کلات ایمن ءَ نه بیت

راجانی عهدی واهگانی رنگ ءَ نوک کن انت 

اوپار ءِ کچ و کیل سَررچ انت

و ماتاں  گوانزگانی ماں  کش ءَ 

په ننلاں  آجویی ءِ نازینکاں  سرکن انت ...

***

بهتی جان !

ماشکے ءَ بمب سُهت و کلانچی ٹپی انت

کولو ، کاهان ، پنجگور ، مَستونگ ءَ آس جُپ جپان انت

شستون ، سرباز و پلنگیں  بگٹیانی ڈ یره ءَ 

دیهانی لشکراں  هاک - پُراں  کتگ

چهبار و گوادر ءِ زبادیں  هاک ءَ 

مرچی پٹے آپ تلوس انت

میناب  و گمبدان ءِ هال ءَ کے بزانت 

دزاپ و سنجرانیانی ملک ءِ باره ءَ چے من گوئش اوں  ...؟

من الـّـمـاں  

تو الـّـم ءَ بزاں 

مردمگری ءِ کوش نیتے بدیں 

ماں  بلوچ ءِ گلزمین ءَ  !

***

بهتی جان !

زندمان دوست بیت ترا 

زندمان دوست بیت منا 

زندمان هرکس ءَ وا دوست بیت ...

زندمان لک مرادیں  واهگانی گِندگ انت و کـَندگ انت

زندمان بهار ءِ رنگ و ماهکان ءِ زرد برمشیں  شاده انت ...

زندمان آجویی ءِ نام انت

و راجانی مزن پهر ءِ دپتر انت

زندمان راجانی بود کنگ ،

هزار مرادیں  پدریچ ءِ شهدیں  واهگ انت 

زندمان راجانی نیکیں  شاده انت

و بهتی جان !

تو بلوچ ءِ شاده ءَ بیا ...

کریم بلوچ _ تـَـهــل

10/01/13

ستهانپ- اک

بهارگاه
  بهار اهـــت و پدا رُســت انت بهاراں
  پدا سر ســبـز و پل پوش انت دیاراں

  سمین شاهیں پری گـَل چت په ناچ ءَ
  به چار مستی ، به چار سَه دار و داراں

  سروز مرگانی‌ ، وش گـُٹـیں توار انت
  به چار تــرڈ انت ، کوه پاچن هزاراں

  به چار آهـوگ و آسکانی ماں چماں
  دگـه رنـــگ و دگــه امـیـت ءِ یاراں

  به چار دنــیا دراه ورنــا بَــیان انت
  لگوشیت کهنگیں هم رنگ و باراں

  به چار چـَـمّـگ به چار جوگانی مستی
  به زیــر بودے بهار ءِ چه مــلاراں

  بچار دراهیں جهان چون رنگ زیریت
  به چار آزاتــیـانی راه ءَ ، چــاراں

  بچار درچکاں گَل ءَ نوکیں گُدے دتک
  براں په توشگاں زور انت هاراں

  چه ساز و زیملاں برز مُرگ ءِ مَستی
  امیت ، زنک و برءِ هم لڈّ و باراں

  پدا پل انت ، پدا بود انت و زَنک انت
  پدا ٹک و هزار رنگیں سـَـگاراں

  پدا شوانگ و بگجت ءِ ، نـَل ءِ زیل
  رمگ ءِ گینژ و گانژ و گیرّ و گاراں

  پدا دهکان ءِ چماں _ روک زرتگ
  ترپان امیت ءِ چم ، مات و گهاراں

  پدا شهرنت و کـَلـَّـَگ نوک و سرسبز
  چو بانور ششتگ و مل ملگزاراں

  پدا استار و آزمان دیم روک انت
  پدا ایرمات کتگ ، گوریچ ءِ جاراں

  پدا زندنت گوں موتءَ میلّ و جنگ انت
  پدا جنگل و لد ، پر انت شکاراں

  پدا زر مست و لهڑاں جوش زرتگ
  پدا ماهیگ و گونڈگوج، سوب کاراں

  پگل کراکیت و گودر زورءَ زور ایت
  تج و زهراں ، پر بنت لک ماراں

  پدا استار _ روشن بنت و کنداں
  پدا مه ماهکان و ، نور گـُـوَاراں

  پدا کندانت جهان ءَ هرچی هست انت
  پدا لوجر په ٹهل انت چو مزاراں

  پدا پربنت پـَرزونگ و دیــگاں
  چه روگن ،شیر و شیلانچ،وازداراں

  بیا که شاده و سـُهلانی روچ انت
  بهرگاه انت،سمین گوں ناچ کشاراں

  جـَـنکـّانی پدا سئیل و سواد انت
  بلوچانِی پدا هـَـم لـَـڈ و بــاراں

  بچار زیب انت درَنگ و پَٹ و هم کوه
  گیاب آپاں رمبنت ،کوه هزاراں

  بچار زند انت ، ردیت تئی چم ءِ دیما
  بچار زند ءِ بر و هم گیر و داراں...

  کریم بلوچ _‌تهل

دوشـــی مــنی چــمّ ءَ جـَتگ مرچــی گل ءِ دیدار بیت

علی بخش دشتیاری


دوشـــی  مــنی  چــمّ ءَ  جـَتگ مرچــی گل ءِ دیدار بیت

گــیــمــرتگیں  زرد ءِ  کــشــار  سبـزیت  پـــدا  گلزار  بیت

زانتگ که روچے کیت چشیں مئے میتگ ءِ تنک و دَمَگ

مِـسـک  و  زبـاد  و  وشبــواں  ٹــهــلــیـــں دناں آتار بیت

مـهـر ءِ  زر ءِ  جــهــلانکیاں  پـَــٹ ّات  په  وت  مـــرواردے

بلــکــیــں  اے  زردوں  انسریت  ماهیں  گلے زیبدار بیت

اِشک ءِ  گــنــوکی  رهسرے  چارات چه پیمیں جاور انت

لـهـتـے مـریت گـوں  واهـگـاں لهتے دگه سنگ سار بیت

یــکـــیں  امــیــت ءِ  درگــه ءَ  نـشـتـگ مــدام کــجّـــاں ادا

شــپ  روچ  مــن جیڑاں دل ءَ کسمت کدی مئے یار بیت

نـنـداں گل ءَ گوں زان په زان بنداں « علی » گالاں وتی

شــپ لـُـنـجـمـیـں پـُلـّیت و روت دانکه گلیں بامسار بیت


                                               30 مارچ 1977
                                                    چاهبار

وطــــــــــــــــــــــن

وطــــــــــــــــــــــن


جــهــان ءِ گِــهــتــریــں ســاز ئــے وطــن تـَـو

دلانـــی مـُـهـــرتِــریــں راز ئـــے وطــــن تـــَـو


زبــاد ئــے تـَـو و هـــم هـــســتــی ءِ دل تــَـو

سَری مِــهــر ، سَـرتِـریـں نـاز ئـے وطــن تـَـو


جــهــان ءِ چــو بـَـهــاراں که پـُـلّ به شـاننت

دلانـــی پـُـلـّـیــں امـــبـــاز ئــے وطـــن تــــَـو


شـَـل ئــے هَسـتـی ءَ تـَـو مـارشت ءِ گوناپ

مــئــی دلـــــکــَـشــیــں آواز ئــے وطــن تـَـو


تـَـوَئے بـُود ئــے و هــم نــام ئــے و هـم دل

بـَهـشـتــاں سَـرتِـریـں گـواز ئــے وطــن تـَـو


مــئــی چـمانی هاک ، تئی براه ءِ سُرمَـگ

جـهــان ءِ سَــک تِـریـں داز ئــے وطــن تـَـو


هـَـزار پـَهـر انـت چـه تـَـو دنــیــای ءِ دیـمـا

نه«تـَهل»بـَئے شـَرتِریں ناز ئے وطــن تـَـو


                                     کریم بلوچ _ تـَـهــل

                                          29/11/09

ماسکو - اُرُس

پــُـــل بادشاه

نوک وَرنایانی دیوان
   بلوچی گیدی آزمانک

      ----------------------

       کریم بلوچ _ تـَهـل
                                        پــُـــل بادشاه


       بادشاه ءِ میری باگ ءَ ، سُهر پـُـلّ ءِ پـُلّ پُـلـّتــگ و بهار
ءِ مستی ءِ بو و آتار چـُنـت سر باگ و شاهی گواتــگر ءَ پیچتـگ ات . شاه
ءِ بانک اے روچاں باز بیــواڑ ات و هم تب ءَ ورنایی تــبـــے زُرتگ ات .

       شهبانک ءَ هم دنیای ءِ گنج و مال و پادشاهی رستگ ات و هم سَدانی
دَزگهار و مولِد په آئی ءِ کارانی کنگ ءَ تیار ءَ اوشتاتگ اتنت ، بلے
بادشاه ءِ بیرانی ءَ چه رند ، وهدے که ایوک و تهنا بیتگ ات ، زهیرانی
زهریں کارچ ، آئی ءِ تب ناساچ کنان اتنت .

      آ روچیں شهبانک ءَ وتی سرگواپ ءَ لوٹائینتگ ات و بادشاهی گواتگر ءِ
پیژدر ءَ که شاهی و میری باگ ءِ نیمگ ات ، گوں جانی دَزگهاراں نشتگ ات و
دیم و لنٹان ءَ وَزمه کناں و پَن مُشان ات . نرم گواتے سهر پلانی زبادیں
بو ءَ چه شاهی باگ ءَ آران ات ، شهبانک ءِ دل ءَ تبـــــے چِت و وتی
مولدے ءَ گوئشت که برو و چه باگ ءَ چُنت جوانیں سهر پُلّ به سِندیت و
پرآئیا بیار ایت .

      مولد شُت و دمانے ءَ رند گوں چُنت پرنما و وشرنگیں مزنیں پـُلّ آتک
که چه آهانی وشـّـیـں بو و آتار و شـَـرّ رنگیں ندارگ مردم ءِ سار چو
بهارانی مولـُم ءِ رنگاں ، هزار رنگیں مراد و واهگ بال کناں و چـَکـرّاں
بیت انت .

      شهبانک وتی مولد ءَ پَرمات که پُـلاّں به بر و شاهی ماڑی ءَ آئی ءِ
تهت ءَ ، زَرّیں تـَشـْتے ءَ ایر بکن . مولد شُت و دمانے ءَ چه رند چه
شاهی بان ءَ درکَپت . شهبانک گوں وتی دَزگهاراں دیوان ات و مولد آئی ءِ
کاراں گلائیش اتنت که اناگت تَشتے ءِ تِلینگگ ءِ توار بیت . بانک وتی
مولداں پَرمات که برو انت و بچار انت که بارین کے انت . مولد شُت و واتر
ات انت و گوئشت اش که کسے شاهی بان ءَ نه انت !

      بلے هنگت آهانی ٹـَوک و هبر نه کُـٹّـِتـَگ ات که اپدا تَشت ءِ
تِلینگَگ ءِ توار بیت . شهبانک وتی مولداں بَدے گوئشت و اپدا وتی
نزیکتریں مولِد ءَ راه دات که جوان بچار ایت تا که نبا دُزّے به بیت و
شاهی گواتگر ءَ به روپیت و به بارت .

      مولد شُت ، بلے پدا بر نه گـَشت . بانک پریشان بیت ، وت پاد آتک و
شُت تا که بزانت بارین چے بیتگ . لوگ ءَ که مان بیت ، دیست ئی که شاهی
تَهت ءِ کَش ءَ مولد بے سار انت و کپتگ و تَشت ءَ پُلے ، پـُل دابیں
بَـچّـے بیتگ که تُرُپیت و دَست و پاداں سُرینان انت ، برز ءَ چاراں و وت
وتی گون ءَ رَٹاں و کـَندان انت .

      تا که بانک پُلرنگیں بَچّ ءَ دیست ، تَپ بیت و پلرنگیں بَچ ئی چه
دل دوست بیت . بانک اش زُرت و تهت ءَ واپینت و مولد اش په سار کت .

      وهدے که شهبانک جوڑ و دراه بیت ، چه اوداں که آئیا وتیگی چـُک و
مردمے نیست ات ، همے بَچلک ئی پُلـُک و پـُلّ بادشاه نامینت و وتی زهگی
زُرت و رودیناں و مَزن کناں بیت .

       سالاں زوت گوئزاں بیت انت و پُل بادشاه رُست ؛ نوک ورنا و ورنا
بیت و پر آئیا سانگ و سیرے پکار بیت بلے پل بادشاه ءِ بالاد چه سر و نیمے
هم گوئستگ ات ، جان ءَ باز ڈڈ و تیاریں ورنا یــے ات . په براه ءَ ماه ءِ
هم مَٹ و دَروَر ات و په بالاد ءَ کوه کاپ ءِ دیهانی مَٹ ءَ چه سر ات .
وت نیم کوهیں مزارے بیتگ ات . شهبانک گوئشت که شهر و ملک ءِ سرجمیں
مهدیمیں کاڑ _ جـَنـِـک _ اش بادشاه ءِ گواتگر ءَ لوٹائینت انت تا که پل
بادشاه پر وتا گهتریں کاڑ ءَ ، وتی سانگ و جِشتاری ءَ بزور ایت . شهبانک
ءَ مَهن کتگ ات که هچ کس پل بادشاه ءَ آدینک پیش مه دار یت .، ماه دَرور
و مه دیمیں کاڑاں وهدے که پل بادشاه ءَ دیست ، پهک چه آئی پر زیبیں براه
و بالاد تـُسـت و بیهوش بیت انت . کس آئی ءِ مَٹ و درور نه ات .

       آهر ءَ پـُل بادشاه ءِ جند سرگِپت تا که آئی ءِ جند ، وت هم شهر و
ملکاں بچاریت و هم پر وتا آئی ءِ جند بـَـلـّـے وَدی بکنت . هر جاه ءَ که
شُت جارجنوک جار و گوانک ءَ جت که پل بادشاه پر وتا بـَـلّ و جوڑه ءِ
شوهاز ءَ همے ملک ءَ آتکگ ، مهدیمیں جَنِکاں وتا را سینگار کن انت و پل
بادشاه ءَ وتی لوگاں به لوٹائیننت ، یا آئی ءِ گِندک ءَ بیاینت .

       یک روچــــے که پل بادشاه شهر ءِ تـَنـْک و گـَـلـّیـان ءَ رَوگ
ات دیست ئی که لوگے ءِ دروازگ پاچ انت و مهدیمیں کاڑے ، وتی لوگ ءَ نشتگ
؛ سر و گواپ انت . تا که وَشرنگیں جَنِک آئیا دیست ، یک ترپوکیں چیز ئی
دِهْدے وتی زان ءِ چیرا چیر دات . پل بادشاه جُست کت که مهرنگیں بانُک
شما چه چیزے ءَ چه من وتی زانکوٹ ءِ چیرا چیر دات . بانک گوئشت که هچ
چیزے ءَ من چیر نه داتگ ، بلے پل بادشاه ءَ باور نه بوت ، مهدیمیں جنک ءِ
دست ئی گپت و چه جاه ءَ چِست کت ،‌ترپوکیں چیزئی زرت و چارت . آدینکے ات
، وتی براه و دیم ئی که دیست وت هیران بیت .

       بازیں روچ و ماهے پل بادشاه وتی بـَلّ ءِ شوهاز ءَ گلائیش ات ،
بلے وتی مـَٹ ئی ودی نه کت . یک روچے ماں دوریں ملکے ءَ ، پل بادشاه
بازارے ءَ تـَرِ و گرد ات . چـُنت مردم گوں وتی بور و اپساں بازار ءَ آتک
انت . گوئشت اش که آهاں چه سک دوریں ملکے ءَ تَـرّاں و گـرداں اداں آتکگ
انت تا که په وتی بادشاه ءِ دُتـّــَگ ءَ وَستارے ودی بکن انت که په براه
و بالاد بادشاه ءِ جَنِک ءِ همدرور به بیت .

       گـُـڑان آهاں وتی بادشاه ءِ جنِک ءِ کـَشـّـِتـَـگیں شبین و عکس
ءَ مردماں پیش دار انت ، هما مردم که پل بادشاه ءَ دیستگ ات ، یکزبان
گوئشاں بیت انت که اے شهکاڑیں بانک ءِ همدرور تهنا پل بادشاه بیت ءَ کنت
.

       گـَشت انت و پل بادشاه اش ودی کرت و آورت و کشتگیں عکس و شبین اش
پیش داشت ، پل بادشاه تا که مهتوسیں بادشاه ءِ جَنِک ءِ وَشرنگیں دیم ءَ
دیست ، نه یک دلے که هزار دل ، پر آئی ءِ گِندُک ءَ‌ هدوک و دلمانگ بیت و
آئی ءِ آرام شت و گار بیت . بلے زرد ءَ تاهیرے رَست که هو هچ کس ءِ بـَلّ
و بـَڈو دریا و زر ءَ گار نه انت .

        وهدے که پل بادشاه گوں مهتوس ءِ مردماں ، آهانی ملک ءَ رَست انت
، ملک ءَ مزنیں وَشـّی یـے بیت . مهتوس که آئیا دیست ، آئی ءِ مهرانی
بندیگ و هدوک بیت . وت ئی داشت نه کت ، آئی ءِ وشاتک ءَ کنداں و روشنیں
دیم ءَ در کپت . گوئشت ئی که شهر اش گوں جـُلّ و چراگاں سینگار بست . هر
نیمگ ءَ شاده و وَشـّی‌ ءِ زیملانی دیوان بیت . شهر اش هپت شپ و هپت روچ
سینگار کت و آئیا چه رند ، چلّ شپ و چلّ روچ ءَ ڈهلّ و ساز  و زیمل بیت و
آهر ءَ زهیر واریں و پر مهر یں سالونک و بانور اش یکجاه کت انت .

       سال و ماه هنچو په وَشی و شادهاں گوئزاں بیت انت ، دَؤر و وهد هم
بدل بَـیـان اتنت . پیشی مهر و مهرواری کوهن بیت انت . بازیں سال و ماهے
گوئست انت . آهر ءَ روچے کسے شهکاڑیں بانک ءَ گوئشت که تو وتی جود و مرد
ءِ سر و بن ءَ جست نه کت . بارین تو زان ئے که ائی ءِ سر و بُن چونین انت
. مهتوس هم یک روچے وتی شوّ و جود ءَ همے جست کت . پل بادشاه کندگے جت و
گوئشت ئی که اے ترا په بارین باز پکار انت . مهتوس ءَ پسو دات که هو اے
گپ ءِ زانگ پر منا پکار انت ، پرچا که من وتی مُلک ءِ بادشاه ءِ لاڑکیں
جَنِک اوں ، وتی سانگ و بندانی باره ءَ زانگ ءَ لوٹوں . پل بادشاه ءِ دپ
ءَ بچکندے ات ، بلے دل ءَ چے گوئست آئی ءِ جند ءَ زانت و بس .

        پل بادشاه مهتوس ءَ گوئشت که جوان انت ، هنون گرمان انت یک روچے
من و تو نزیکیں زر و دریا ءِ کـَش ءَ په جان شودگ و اوژناگ کنگ ءَ روان و
تئی جستانی پسو و جواب ءَ هموداں دیاں .

        یک روچے پل بادشاه و آئی لوگی ئیں شهکاڑ ، زر ءِ تیاب ءَ شُت انت
. وتی جـُلّ اش تیاب ءِ درچکے ءِ بُن ءَ چیر گهت . نیبگ و ورگ ءَ رند پل
بادشاه وتی لوگی ءَ سوج کت ، ترا پکار انت که منی زه و زات ءَ بزان ئے یا
همینچو که تو منا چه وتی جند ءَ گیش دوست ئے  ، ترا بس انت . شهکاڑ گوئشت
که منا تئی زه و زات ءِ زانگ سکّ پکار انت .

        گـُـڑان آهاں گـُداں کـَشّ اِت و جان ءِ شودگ ءَ آپ ءِ نزیک ءَ
شت انت . شهکاڑ دریا ءِ کش ءَ اوشتاتگ ات ، پل بادشاه آپ ءَ ماں دات ، آپ
تاں آئی ءِ ٹـونگ ءَ رَستگ ات که اپدا مهتوس ئی پول کت که ترا تئی جست ءِ
جواب همینچو پکار انت که بے آئیا تو منا دوست داشت ءَ نه کن ئے ؟ مهتوس
هو گوئشت . پل بادشاه  کمے دیما تر دریا ءَ ماں دات ، آپ تاں آئی ءِ سرین
ءَ رستگ ات ، اپدا وتی جست ئی چه مهتوس ءَ گپت ، و مهتوس ءِ جواب هما
پیشی ات ، پل بادشاه وتی سر ءَ آپ ءِ چیرا کت و دریا ءَ بـُـکّ وارت ...

        پل بادشاه دریا ءَ گار بیت ، آئی ءِ جاه ءَ مزنیں وشرنگیں سهر
پـُلـے پیداگ بیت که ماں زر ءِ آپاں ترپان ات و زر ءِ شرتگاں آئی ءِ
وشّیں زبادیں بو ءَ تیاب ءَ آرت . مهتوس ءِ چماں ارسانی الماسیں ترمپ ،
شیپ گراں و لیٹ وراں بیت انت ...

        روچ تهار بیت ، بلے مهتوس هما داب ءَ چماں دریا ءِ گـُـوَرم و
شرتگاں سکّ کتگ ات . بلے پل بادشاه ءِ پل که دریای ءِ گـُـوَرمے ءَ برتگ
و بیگواه کتگ ات ، زر ءَ بیگواه بیت و کدیں اپدا مهتوس نه دیست . ایدگه
روچیں هم شهکاڑیں مهتوس گوں ارسیگیں چمّاں و بَژنیگیں دل ءَ هما تیاب ءَ
آتک و تاں شپ ءَ آئی ءِ وداریک بیت ، آئی ءِ چماں هنچو زر ءَ سَکّ اتنت
که تو گوئش ئے آئی ءِ چمان پلمک جَـنَگ ءَ شموشتگ ات . بلے چو نه ات و
آئیا ترس ات که مبات که چمانی واز و بندے ءَ  آئی ءِ دلی دوست و زند ءِ
دومی بهر ، ودی به بیت و آئیا گوانکے به جنت و آئیا هما کسانکیں گدار ءَ
هم چه آئی ءِ گِندُک ءَ زبهر به بیت . نیں آئیا مار اِت که پل بادشاه آئی
ءِ دل ءِ تاهیر و آرام انت . بلے پل بادشاه بیگواه ات ...

          سرجمیں گرماگ _ گـَرمان _ ءَ هر روچ مهتوس په وتی تاهیر ءِ
گندگ ءَ همے تیاب ءِ باهوٹ و میار بیتگ ات ... چمانی ارس ، پرشتگیں و
پشومانیں دل ءَ هچ آئی ءِ مَدَت و کـُمـَکے نه کت .

          سال گوئست انت ، وهد گوئزاں بیت انت بلے پل بادشاه ءِ رنگ ،
وشرنگی و براه و بالاد ءِ گپ و هبر ، هر کس ءِ دپ و زبان ات ، مهتوس ءِ
جان ءِ هر بند و بوگ ، سار ءِ هر مارگے په پل بادشاه ءَ مرادیگ ، زروک و
هدوک ات . آئی ءِ هر گپ و هبر پل بادشاه ات ، چه دگه نیمگے پل بادشاه ءِ
مردم هم په آئی ءِ ودی کنگ ءَ ، شهر و ملکاں گردگ و گولگ اتنت ، بلے پل
بادشاه ءِ باره ءَ سَدانی آزمانک و هال هست ات ، بلے راستیں هال ءَ کسے
نزانتگ ات .

         هر کس که شهکاڑیں مهتوس ءِ گواتگر ءَ به شتیں و پل بادشاه ءِ
باره ءَ هالے چیزے به گوئشتیں ، شهکاڑ که هنون وت شهبانک ات ، آئیا هر
دابیں داد ءَ دات .

        شهکاڑیں مهتوس و پلبادشاه ءِ هال و هبر دنیا و مُلکاں شِنگ و
تالاں بیتگ ات . چه هر جاه شهبانکیں مهتوس ءِ گواتگر ءَ ، هال گوئش و
آزمانک گوئشاں آتک انت ، راست و نا راست ءَ گوں یک و دگه لـَچیناں و
دوچان اتنت تاں چه آئیا کجام دادے به گر انت ...

       ماں هما نزیکیں شهراں هم یک نیزگاریں آزمانک گوئشے هست ات که آئیا
بازیں آزمانک و هبر گِیر و یات اتنت . چه دنیا ءِ مال و زانتاں ،  چکانی
بـُـرّک ءِ داد ات و مردمانی گـَلاس و کولاڈانی ٹهینگ . په همے هاتر ءَ
مدام نیم سیر ات . یک روچے وتی زال ئی گوئشت که آئیا لوٹیت که شهبانکیں
مهتوس ءِ شهر و گواتگر ءَ بروت و پل بادشاه ءِ باره ءَ چیزے راست و
دروگیں هبر به گـُـواپیت و به گوئشیت ؛ تاں که شهبانک ءَ آئیا چیزے نه
چیزے داد به دنت .

        آئی ءِ زال گوئشت ، چون ترا شرم ءَ نه بیت که پیرانسری په دروگ
ءِ بندگ ءَ لانک بندئے روئے . پیره مرد گوئشت ، هر کس اوداں یک
آزمانکــــے گوئشیت و دروگـــے بندیت ، من هم یک چیزے گوئشاں منا هم دادے
دینت ، بلکین پیرانسری یک برے سیریں نان و نگنے وارت بکنیں ... پیره زال
آئیا مکن گوئشت ، بلے پیره مرد آرام نه بیت . آهر وتی توشگی زرت ، هر ئی
گـَندَل کت . هر ءَ سوار بیت و دیم په شهبانک مهتوس ءِ شهر ءَ روان بیت .
شُت و شُت . شپ که وتی سیاهیں چادر ءَ جهان ءَ پــِـر گِیجاں بیت ، پیره
مرد گوں وتی هر ءَ ژَند و پـَنـد هما تیاب ءَ رَست که پل بادشاه ءَ آهری
گـَشت ءَ اوژناگ کتگ ات . پیره مرد دمبرتگ ات و هر هم ژند بیتگ ات .

         پیره مرد هموداں هر ءَ درچکے ءِ بن ءَ داشت تا که باراں پاچ
بکنت ، بلے هما دمان ءَ چه زر ءِ پهنات ءَ توارے بیـت . زر و دریای ءَ
رُژنے مانشانت ، دریا پچ بیت ...

        هر همے وهد ءَ گِه کت و تتک . پیره مرد که هَؤل بیتگ ات ، چه ترس
درچکے ءَ سر کپت . ترس ءَ لرزاں و چه هموداں چاراں بیت ...

        پل بادشاه چه آپ ءَ در بیت . بازیں مردمے گوں آئیا چه آپ ءَ
درکپت انت ، شپ تیاب ءِ دپ ءَ چو روچ ءَ روشنا بیتگ ات . آهاں وتی پرزونگ
ءَ پاچ کرت و هر دابیں ورد و آپــــــے پرزونگ ءَ تیار  ات . سازگراں
سازاں جناں بیت انت ، ناچی وتا را چَنڈیناں و لرزیناں ، ساز ءِ زیملاں
همراهی کنان اتنت . پل بادشاه گوں وتی مردماں بهشتی ندارگے ءَ پیش داران
اتنت . توار مهر و دوستی توار ات ، دیماں رنج و گـَم ءِ نشان نیست ات .
گوئش ئے دنیا ءِ ڈکـّیـاں اوداں هَـنـد و جاهے نیست ات ...

        پیره مرد ءِ ترس وا گار بیتگ ات ، بلے هنون دل ءِ دریکـَگ گیش
بیتگ ات و وتی چمّ ءِ دیستگیـن ئی هم باور نه بیتگ ات ، تتکگیں هر هم آئی
ءِ پریشانی ءَ گیش کتگ ات . شُد ءَ هم نزانت ئی که چے بکنت .

        بامگواه ءِ نزیک بیتگ ات که پل بادشاه و آئی ءِ مردماں آپ ءَ مان
بیت انت ، آپ ءَ تهنا چنت پُلّ چه آهانی نشان پَشت کـَپت ، پـُـلاّن ءَ
هم زر ءِ گوات ءَ ، زر ءَ برت .

        پیره مرد وتی ژَنْـدی ، بیوابی ، شُـد ، هـَر ءِ تچگ و گاری و
ترس ءَ پهک شموشت انت . تچاں دیم په شهبانکیں مهتوس ءِ گواتگر ءَ روان
بیت . پیتاپ برز بیتگ ات که مهتوس ءِ گواتگر ءَ رَست . گوئشت ئی که پـُل
بادشاه ءِ هال ئی گون انت ، کوتوال ءَ باور نه بیتگ ات و گوئشت ئی که
چاشت ءِ وهد ءَ بیا ، بلے پیره مرد دستاں بست و گوئشت ئی که آئیا باز
دَلهاریں گپے هست ، و آئیا گوئشگ لوٹیت . شهبانکیں مهتوس آئی ءِ هبر و
دَزبندی کنان ءَ که اشکت و دیست انت ، کوتوال ءَ گوئشت که آئیا مان بیگ
ءَ بــِه هلـّیـت . پیره مرد مان بیت . شهبانک ئی سلام دات و آئی ءِ دیما
سر ئی جهل کت .

        پیره مرد وتی پیشی آزمانکاں و « دروگاں » هـَنـّون پهک شموشتگ ات
و وتی چم دیستیں هال ئی یک په یک شهبانک ءَ گوئشت انت ، گوئشگ ءَ هما جوش
مان ات که شهبانک ءَ آئی ءِ هبرانی راستی ءِ سرا هچ شکے نه بیت . هاس کن
وهدے که هما هَند ئی نام گپت که پُل بادشاهی دیستگ ات و وهدے که گوئشت ئی
که پل بادشاه و آئی ءِ همراهی دیستگ انت که دریا ءِ آپ ءَ مان بیتگ انت و
پل بیتگ انت که آپ ءِ سرا اوشتاتگ انت . اے هما گپ اتنت که تهنا هما
دیستگ اتنت و بس و کس ئی هم نه گوئشتگ ات ...

        شهبانک گوئشت که پیره مرد ءَ جوانیں بورے به دینت و آئی ءِ راه
ءِ توشگ ءَ سرجم کن انت . وَت بازیں سهر و اشرفی آئیا بکشات . رندا وتی
سیری گـُد ئی گورا کـُت انت و هما هند ءَ شت که پیره مرد پل بادشاه ءَ
دیستگ ات . هما درچک ءَ که پیره مرد سرکپته بیتگ ، سر کپت . شپ ءِ ودار
ئی کت که وتی زرد و واهگ ءِ مرادان ءَ بگند ایت . وتی زندمان ءِ گاریں
رنگ ءِ نشانیاں ودی بکنت . شپ بیت . تهاری که مان شانت ، شهبانکیں مهتوس
، وتی دلی پل بادشاه ءَ دیست که هما داب ءَ وَشرنگ و وشڈول چه آپ ءَ گوں
وتی مردماں درکپت . شپ شپے تهاریں نه ات ، تو گوئش ئے که روشنیں بهاری
روچے انت. شهبانک چه درچک ءَ ، آرامی ءَ ایرکپت و پل بادشاه ءِ نیمگ ءَ
شُت . پل بادشاه آئی ءِ گندگ ءَ هیران و اجکه بیت ... شهبانکیں مهتوس
گوئشت منا پهل کن ، یا منی پجّی ءَ بیا ، یا منا وتی پـَجـّـی ءَ به بر
... پل بادشاه ملک ءِ بادشاه بیت و شهبانک مهتوس نیکیں شه بانکے بیت . ما
را اش چیزے زَرّ و گـَبـَـرّ دات و ما چه هموداں وتی ملک ءَ بــِر
گـَشتیں .


٭ - اے آزمانک ءَ من چــِلّ سال پیش ءِ کـَـچ ءَ چه واجه عادل سوداگرزاده
( حسین بـُـرّ ) ، واجه نوشر ءِ چـُکّ ءَ اشکتگ . آزمانک ءِ بُنی نام «
گل بادشاه » ات . بلکین چیزے من شموشتگ . هر داب ءَ امیت انت که منی بیل
و استاد ، منی ردیاں راست و درگوئز کن انت . کریم _ تهل

روباه و پاچـِن

روباه و پاچـِن

اُرُس ءِ گیدی آزمانک                            چُکانی دیوان
------------------------
ترینوک:کریم بلوچ-تـَهل


       روباهے ، گـُوَراگے ءَ گـَلّ دیان ات ؛ ندیست ئی و چاهے ءَ کـَپت

. چاه ءِ آپ کمّ ات نه بـُڈ اِت و جُهلی ءَ هم باز جُهل نه ات ، بلے

درکَپت ئی نه کـُت . روباه هموداں گـَمیگ و بـَژنیگ نِشت .


       پاچنے چه هموداں گوزان ات . پر وتا هـُژیار ات . گوزان ات و ریشی
چَنڈان اتنت . دپ ءَ چیزے جایان ات . چه بیکاری ءَ چاه ئی چار اِت .

هَبکـّه و هَیران بیت ؛ روباه چاه بُن ءَ نشتگ ات.جُست ئی کـُت :      - روباهَلـُک ! تو اوداں چے کنگ ئے ؟
      - آرام و ساهی کنگ اوں بیلی _ روباه پسو دات . _اوداں بُرزگ ءَ سکّ
گرم و جـَل انت ، په همے هاترا من اداں آتکگ اوں . نون اداں هنچو وَش و
سَرها انت که هبر ءَ مه کن ! آپ هم زَبَردَست انت . پَهک و سارت انت ! تو
هم اگں لوٹ ئے جُپ _ کـُپ _ کن اداں ، په ما هردوکیناں اداں جاه هست !




     پاچن چه دیر ات که سک لوتی و تـُـنـّیگ _ تـُژنـَه _ ات و آپ ئی لوٹ
اِت . په همے هاترا واجهیں پاچن چاه ءَ جـُپ کـُت. کمے هست ات که روباه
ءِ سرا به کـَپ ایت و ژند ئی به کـَنت . روباه دررائینت :
     - چون پوکیں ریشو تو جُپ کنگ نزان ئے که پَهک آپ اِت ترینز دات انت ؟


      روباه ، پاچن ءِ جواب ءِ وداریگ نه بوت و پاچن ءِ پُشت ئی سِٹ کت ،چه پُشت ءَ کانٹان _ شاهان _ ءِ سرا و چه چاه ءَ درکپت و پاچن چاه ءَ
پَشت کـَپت .
       کمے هست ات که پاچن چاه ءَ چه شُد _ گـُژنه ای _ ءَ به مِر اِیت ،
بلے واهُند ئی و کـَلـّگ ءِ مردماں آئیا شوهاز کنگ و گـَردگ اتنت . ودی
اِش کت و چه کانٹاں گِپت و چه چاه اِش کـَشّ اِت و دَر کـُت.

                        ٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

آزاتــــــــی

آزاتــــــــی

^^^^^^^

( دلدوستیں استالیں براتاں میر جان محمد جان دشتی و میر عبدالله جان دشتی ءِ یات و نام ءَ )

اَے بهارانی لـَهمیں تو پاربرمش

اَے سَمینانی نرمیں کـَش و کوش 

تو هَمُک دلکشی براهانی

نوکتریں زندمان ءِ نوکیں ایرمادئے

کندگ و نازاں تئی دگه نام انت

روچ ٹـِکانی تو بَرئے نیکیں

شاده و بچکندانی وَش پالئے !

هم مئی ساه ءَ په زبادئے تو !

***

سرپتو ندر انت ، ندر باں سَد بَر

بے ترا گاراں ، آسے ماں ڈوبر

منی دل ءِ هُلانی هُدابُندئے !

***

منی گُل و مهرانی تو آزاتی !

*

روچ ٹـِک بے تو

بیمے دل لرزیں

وَشیانی هم ، گار بنت تاماں

پاد زرابانی ، اِیر بنت داماں

کــُـنـّـت انت زیند هم ، مَؤت ءِ هوشاماں

دلتپرکه کوه ءِ دل هم چَنڈیت

بے سما بیت کُنٹ ، دَؤر ءِ چه گاماں  

 ***

مهر منی دلبندیں تو آزاتی !

*

ترا کجام بَنداں یا که کورچاتاں

یا کجام پئوجی اڈه و هَنداں

یا کجام هون شانیں زراباں ماں

گوں وتی بندی سرمچاراں گوں

یا کجام جَٹـّی و نابزانتیاں

یا کجام هاراں وتگلایی ءِ ،

تهار و بیمناکیں سانکلاں پَـٹــاں ؟

***

دلبریں مِهر اوں !

*

هون زراں دورئے 

من ترا پٹاں راه و رنگراهاں 

تو مئیارانی پَهر دئے ما را 

من ترااَلــّــَم زیراں امبازاں

من ترا ناز ءِ بیرک ءَ دوچاں

من ترا زیند ءِ ساه ءِ هستی باں

پمن ءَ دلبر تو کدیں کائے 

یا کجام گـَٹ انت مئی دراهی ءِ

یا کجام زرمبشت ءِ روشنیں لـَهراں

مئی دراهی ءِ تو سمین ءَ بئے ؟

کریم بلوچ ـ تهل

هارکپ .یو 22.01.15

یک و دو ، هوری ءَ

یک و دو ، هوری ءَ

ولادیمیر گریگورویچ سوتیوا

 کریم بلوچ - تــَـهــل

یک شپے جنگل ءَ باز ترسناک  و بیمناکیں گرئند و گروکے بیت . گوات هونژاں ، سک شینزاراں و شیکگ ات . ترندیں و سکیں هئورے بیت . سهدار و سهدارکاں هر یکے ، جاهے ٹـَپّـِت و چیر بوت انت . گــَـڈ ( Elk ، Лось ، گوریچان ءِ گـَوَزن ) وتا کوهنیں تاگزے ءِ چیر ءَ ، چیر دات . 

گئوش و توپانے تاگز ءَ پروشت . تاگز ءِ گرانیں کنٹ ، گوں وتی ٹال و شاهڑاں ، گــَـڈ ءِ کانٹ و شاهان ءَ زمین ءَ سک کرت  . گوئش ئے آئر اش دام ءَ پرینتگ ات ... پگاه ءَ دجک درا در بوت . گــَـڈی دیست که سکـّی و ڈکّ ءَ کپتگ . وتی آسونگانی ( آستونکانی ) برز کرت :

_ اُه ، بے وَس ! هنوں من ترا مَدت کناں .

جهدی کت که درجک ءَ چست بکنت .کجا بوت کنت ! درجک نه سُرت هم .

گوراگے هما نزیک ءَ ، توس ( birch ،  берёзы ) ءِ درچکے ءِ بُلک ءَ نشتگ ات ،په بد نیتی یے گوئشت : 

_ کسے ءَ زیندمان بهر انت و کسے همداں مِریت ... 

دجک زهر گپت :

_ بیکار و بد پگر چه اداں گـُم بئے !

_ من ترا اے گپ ءَ کدیں نه بکشاں و پَهـِلّ نکناں ! _ گوراگ گوئشت و بالی کرت و شت .

گوراگ بال کرت و تاں بزیں جنگل ءِ نیام ءَ رَست . اوداں گرکی دیست که درچکے ءِ چیرا وپتگ ات و دنتاناں پاچگ ات .

_ اداں وپتگ ئے ، _ گوراگ شگان( شگام ) جت . _ نزان ئے که مزنیں و چرپیں دپارے تئی رهچار انت .

                                                                                                                                                            :گرگ اِر سِٹ اِت

                                                                                                                                                             کج انت دپار ؟ _   

                                                                                                               گــڈ ءَ درچک چیر ترینتگ . من ترا راه ءَ پیش داراں _  

                                                                                    همے وهداں هرگوشک هم پٹ ءَ درکپتگ ات ، دجک ءَ  _مَدَت کناں بوت .

آهاں دراجیں لٹے یائورت . درچک ءِ کنٹ ءِ چیر اش نات و بُنڈے وتی لٹ ءِ چیر ءَ دات و لت اش جهل زور دات ، وتی سرجمیں زور اش کار بست .

_ یک ، دو ، هوری ءَ ! _ درچک بلے چه وتی جاه ءَ هم نه سُر اِت . 

جنگل ءَ ، گرک آهانی نیمگ ءَ اشتاپی ءَ تچان و پیداک ات . آئی ءِ دیما گوراگ بال کنان ات . آهانی دیما یک گوشیں گرکے ودی بیت .

_ دراه بات ئے هاکی ییں کرگ . کجام نیمگ ءَ روان ئے ؟

_ من ءَ هبر ءِ وهد نیست . مزنیں و زنڈیں دپارے منی ودار انت .

_ گـُـڑاں من هم شمئی همراه ءَ باں . _  هس و پوس گوئشان بوت ...

دجک و هرگوشک ژند بوت انت . همیش ات که نست انت که هرگوشک ءِ جن رست  و هرگوشکی گوئشت :   

_ ادان انت که تو بیکار و وئیل ئے ؟! لوگ و دَوار ءَ چاشت ( سُبارگ ) تیار انت . چکاں تئی رهچار انت ...

 

_ گندئے که چونیں وئیل و بدبهتی یے ، _ هرگوشک گوئشت و گــَـڈ ءِ نیمگ ءَ دستی شهار دات .

ماتیں هرگوشک چیهالے جت و گِریپتی :

_ اُهـو ، هنوں چون آ بیوس و بیچارگ ءَ کمگ بکناں ؟  

اداں گریوئے ، نه گریوئے ، پیکه گــڈ ءَ کمک بکن ئے و  گلاییش بیت که دجک و هرگوشک ءَ کمک بکنت .

همے وهد ءَ جنگل ءَ دو گرک تچان اتنت و گوراگ آهان ءَ راه ءَ پیش داران ات . 

دیما گوں بے دُمب و بے لٹکیں گرکے دچار کپت انت .

_ کجا روان ایت منی براتاں ؟

_ ما را مهتل مکن . مزنیں دپارے مئی ودار انت ...

_ گڈاں من هم شمئی همراهاں ، _ بے دُمب هولات .

هوری ءَ تچاں بوت انت .

گــَـڈ ءِ پهنات ءَ هُردلاں جهد کنان اتنت .

_ یک ، دو ، هوری ءَ ! _ دجک و هرگوشکاں گوانک جنان اتنت .

آهاں هچ دابے  سوبیں نبنت تاں گرانیں کنٹ ءَ یک نیمگے بکن انت .

هِردکاں چه درچکے ءَ گوانک جت :

_ بداریت ، هنوں ما شما را مدت کنیں ! 

آهاں نگندگ انت که جنگل ءَ ، سئے گرک آهانی نیمگ ءَ تچاں پیداک انت و گوراگ آهانی رهبلد انت . 

سئیں دُزّ و هاکی ییں گرکاں دم برت و ژند بوت انت .

گوراگ آهان ءَ دلبڈی دیان ات :

_ کمے پشت کپتگ ، گوئشت کناں که رستگ اوں .

نزیک وا هست ات ، نزیک ات ، بلے آهاں په وهد رسنت یاں نه ؟ هرگوشکاں ، دجک و هِردُکاں وتی سرجمیں زور و گرانی ءَ لٹ ءِ سرا داتگ ات و گرانیں بُنڈ اش کمے چست کرت ، بلے نه اینچک که گـڈ چه اوداں برکیت ...  

مُشک چه هموداں گوئزان ات .

_ اداں اے چئے کنئگ انت ؟

_ اَو مُشکلک ، اشتاپی اداں بیا ، ما را مدت کن !

_ هنوں ، بلئے بـِلـِّیـت که من پُگل ( پگت ) ءَ توار کناں .

هرگوشک و مُشک هم زوت رست انت و آهانی کمک و بَـڑایی ءَ گلائیش بوت انت . اپدا پهک لٹ ءَ زور دیاں بوت انت . لٹ چوٹ بوت ، بچاریت که مه پُرُشیت .

_ یک ، دو ، پهک هوری ءَ ...

درچک ءِ بُنڈ اش گیشتر چست کت . 

همے وهد موریکے چه هموداں تچان ات .

دجک موریک ءَ دیست ، گوانکی جت :

_ اَو موریک ، دِهدِے( زوت ) بیا و ما را کمک بکن !

موریک تچاں یهت و درچکے ءِ برزتریں ٹالے ( شاهڑے ) ءَ سر کپت و چه هموداں برابر هما لٹ ءِ آهری بهر ءِ سرا جُپی ( کُپی ) کرت ...

_ یک ، دو ، هوری ءَ !!!  

دار ءِ کنٹ اش گیشتر چست کرت و بیچارگیں گــڈ اش آجو و آزات کرت .

_ هورررااااا !_ سهدارکاں هوری ءَ گوانک جت .

گــڈ وتا پهک ءِ برابر ءَ جهل کرت و گپتی ( گوئشتی ) :

_ من ، منی سنگتان شمئی منتوار اوں ، شما منا رکینت . و واجهیں دجک من تئی گیش منت باراں .

_ اے موریک ات که تری مدت کت ، _ دجک گوئشت . _ اگں آ مه بوتیں ...

_ تئو چئے گوئش ئے ؟ _ موریک هیران و هبکه ( اجکه ) بوت . _ من وا چُشیں هورتوکینے ( کسانینے ) اوں !

_ کسان ئے ، بلۓ تو مزنیں کارے کرت !

وهدے که گرکاں تچاں یهت و رست انت ، اوداں هچ کسے نیست ات .

_ کج انت ، گُج انت دپار ؟ _ گرکاں گُرّت و هولات .

_ من هچ نزاناں ، _ گوراگ ءِ زبان بند بوتگ ات ، بلئے آهر ءَ گوئشتی : _ کئے گـڈ ءَ رکینتگ ؟ منی هیال ءَ هم نئیت ...

همدان ات که چه کپتگیں تاگز ءِ کنٹ ءِ چیر ءَ هورت و کسانکین مورے درکپت و گوں پهر گوئشتی :

_ اے من اتوں ! من گــڈ ءَ رکینت  !

نداره کش : ز. یرینا . 

Художник: З.Ярина

 

بــلــوچ ءَ سـَـلام

بــلــوچ ءَ سـَـلام

لـَـک شـَهید ، لـَـک بیل و لـَـکیں ماه و روچ

کــَنــت سـَـلام دُردانـَـگــیــں پـَر تـو بـَلــوچ

مــاه و اِسـتــاراں و پـَـؤر ، داں روشن انت

نِــیــر ءَ زیر انت هـَـاک ءَ تـئـیـگ ءَ و گــروچ


                                           پــَـهـــر په سَـر بــُـرزاں و پـُر زانــتــاں بیت

                                            روژنــا ژیــمــبــیــں شـَپ هـم مهکان بیت

                                            داد تــرا راجــدپــتـــر و راجـــاں چــه گــوں

                                            هـَـاک تــرا مهر انت و مِـسـک ءِ جـان بیت


زنــدمـان جــهــدانی لـَـکی یـیـں بـَـر انت

پـَـهــر اُمـیـت انت و زِهـاں و اِســپَــر انت

زانـت شـَپــانی شَپ چـراگ و انـگـَر انت

زانت تئی دوزواه و پـُشت انت و سَر انت


                                           تـاج تـرا نـام انـت نـیـکـیــں ، هـَـاک و آپ

                                           اِسپـَـر ات مردی گوں داته ، زهم ءَ چاپ

                                           بـــیـــرک اِت روچ روژنــایــیــں نــیــل تـاپ

                                           مـَردی اِت کــوه انــت بـُرزیں ، کـوه کاپ


دَپـتـر ات جـُهـد انـت و راهــانی دَر انت

راه تئی مردی ، تـئـی زانت ءِ شـَر انت

چَـمّ تـئـی بـانـزانی دیـر گِندیں چـَر انت

هم سپاه اِت بــے بـهـا ، بــے دَروَر انت


                                         داں زمانگ هست ، سَربُرز بات ئـے تو

                                         روژنـــا ، آبــات ، آزات ، شــات ئـــے تو

                                         مـهـلـب . کـنگر ، دوئـیـں یکزات ئـے تو

                                         په نزانتکاریں بداں ، شـَهـمـات ئــے تو

او بـلوچ ! پَهر په جهان بات ئـے مـُـدام

زندگاں دراهیں جهان کنت انت سَـلام

رَه گِـر و رَه پـول ، مـنـزل جـَنـت شــام

دیر نه انت ٹِک دَنت پتو هم سوبءِ بام


                                        لـَـک شـَهید ، لـَـک بیل و لـَـکیں ماه و روچ

                                        کــَنــت سـَـلام دُردانـَـگــیــں پـَر تـو بـَلــوچ


                                 کریم بلوچ _ تـَهـل

بـَٹ ءِ بد ڈ‎ؤ‎لیں چیپل

بـَٹ ءِ بد ڈ‎ؤ‎لیں چیپل 

هانس کریستن آندرسن

کریم بلوچ _ تـهـل

هست ات بٹ و آپانبُڈویے ، کوهنیں مُرگجاهے آهانی هَند ات . ماتیں بَـٹ وتی کدوگ ءَ وتی هپتیں هیک و اسپیدهانی سرا وپتگ ات و آهاں مُشان ات . یکروچے ششیں اسپیده و هامرگانی پوست ترک ات و پرشت و چه آهانی نیام ءَ شش کسانکیں و پر پُٹیں چیپلک درکپت . هپتمی هامرگ تئو گوئشئے نلوٹست که به ترکیت و پرشیت . پیکه گوئشگ ببیت که ماتیں بَٹ ءِ هچ هوش نهت که کدیں چشیں مزنیں اسپیدهے ایر بکنت . گڑاں چه کجا اداں ودی بوتگ ؟

اناگت اسپیده ءِ پوستک ءَ کسے ٹکینت ... ٹــُـک  - ٹــُـک - ٹــُـک...

و اسپیده ءِ پوچک ترک ات و ترکست و چه آئیا نوکیں بٹ اوک ءِ سرگ جه یهت و پدا آئی سرجم چه اِسپیده درآتک .  

بلئے آ دگه دابینے ات ، و ایدگرانی پئیم ءَ نهت . آئی ءِ پـُـٹــُـکاں ایدگرانی داب ءَ زرد نهت انت ، بلکیں هاکی رنگ اتنت و همے گپ ماتین ءَ دلگران و پریشان کرتت . چیپلاں رُداں و مزن بیان اتنت ، بلے ماتیں بٹ چه وتی آهری چیپل ءَ وتی دل ءَ باز پریشان ات :

_ من هچ داب سرپد نباں که چشیں بد ڈؤلیں چیپلکے چون منی چیپل بوت کنت ! _ دل آئیا گوئشان ات که چیپل ءِ سار ءَ بدار و هیالی بکن 

. 

چه

 اے که آ هاکی یینے ات و باز ڈولدارینے نهت وتی جاگـه ، بلے آ دو برابر وتی براتاں ورگ ،وَرَگ ات و بالاد ئی هم مستر و برزتر ات . هر روچ بیوسیں چیپلک  ءِ زیندمان سک تر و نگیگ تر بیتگ ات و مُرگ جاه ، په آئی ءِ مانگ سک بیان ات . آئی ءِ براتاں نلوٹست که گوں آئیا لیب و گوازی کن انت . آ مدام هنچو تـُـتــُران و کپان ات که مرگجاه ءِ سرجمیں مرگاں ، آئی ءِ سرا کندت انت . آئی وتا را تهنا و بدبهت مارگ و زانگ ات ، هرچون که آئی ءِ مات مدام جهدکنان ات که آئیا هر داب بوتگ کمک بکنت و برکینیت . 

 

 

_ منی بیوسیں بد ڈؤلیں چیپلک !_  مات جهلیں گین و ساهی کش ات . _ پرچا تو دگرانی دابینے نهئے ؟

چه اے گپ ءَ بد ڈولیں چیپل ، گیش دلرنج بیتگ ات و شپانی گریپت ، هنچو که هچ کس مه گندیت ( مَه گِینت ) . بیوس پگر کنان ات که سرجمیں دگنیای ءَ ، کس ءَ آئی ءِ مهر نیست و هچ کارے ءِ پیده نئیت .

_ هچ کس ءَ منی مهر نیست و من اش دوست ءَ نبیت . آواں تهنا منا ملنڈ کنئگ انت و منی سرا کند انت . پرچا من وتی براتانی داب ءَ نهاں ( نهوں ) ؟

ادان ات که آئی پگر کت که چه اوداں بتچیت . دگه آئیا اود ءِ مانگ ءِ هچ تب و تهمبل پَشت نکپتگ ات که آئیا درآمد ءِ چم ءَ چارگ اتنت . آئی پگاه تهار - بے تِرِک و بے توار چه اوداں درکپت و شت ؛ چه دیوال ءِ سری پورّ و  بال کت .  

چیپلک وهدے که درکپت و آزات بوت ، شت په تــَرّ و گرد ءَ ، اوشتاتگیں ، نه مزنیں آپی دیست . اوداں آئیا وَش بوت و اود ءِ جـَـلـّــَـگ و دارگ ءِ پیسله ئی کرت . اوداں هم بٹ و دگه دابیں مُرگ باز اتنت که آئی ءِ دل لوٹست که گوں آهاں دوست و سنگت ببیت . بد ڈؤلیں چیپل ءَ چه آهاں سوج کرت که باریں آهاں هاکی پٹیں چیپلانی باره ءَ _ آئی ءِ دابیناں _ چیزے زان انت یاں نه ؟ آئی لوٹست که بزانت که آئی ءِ جند کئے انت و چئے یے باریں . بلے اوداں هم آئیا اود ءِ بٹاں گوں شک چاراں و گوئشاں بوت انت : « ما وتی سرجمین زیند ءَ ، چه ترا بد ڈؤلتریں کسئے ندیستگ » . 

 

بلے بد ڈؤلیں چیپل چه اے گپاں دلگران نبوت و وتی وشی و وَشگپیانی نشموشت . آئی وتی جست و پرسانی رند ات و دگه آپے ءَ یهت و سَر بوت . اوداں آئی کوکل Kowkall( غاز гусей ) دیست انت و چه آواں هم همے جستانی پسوی سوج کت . کوکل ( гусей ) هم آئیا پسو دات که آ هم نزان انت که آ کئے انت و آواں هم هچ وهد چشیں بد ڈؤلیں بٹ ءِ چیپلے اش ندیستگ و آهاں هم سر و سوج کت که آئی اوداں ممانیت و  ... که اوداں ایمن نهنت و شکاریاں مدام گوں وتی توپکاں و کچکاں ، په شکار اوداں کاینت .

 

 نیں بیوسیں بد ڈؤلیں بٹ ءِ چیپل پشومان بیان ات که پرچا چه مُرگجاه ءَ درکپتگ ات . اوداں راستے که کسے آئرا  دوست نبوتگ ات ، بلے اوداں ایمن ات . و اپدا آئی ءِ سرگردانی په آپبند و پٹاں بنگیج بوت .

یگبرے آئی ءِ راه ءَ یک پیر زالے ءِ لوگ ودی بیت که جنگل ءَ جهمنند ات . پیرزال ءَ پگر کت که اے ویلیں و جنگلی کوکلے و آئی یے گِپت .

_ من آئیا ڈبّ و پِنجر (کبس) ءَ بند ءَ کناں ، _ پیر زال پگر کت . _ امیت انت که اے کوکل پر منا هامرگ و اسپیده ایر بکنت . _ پیر زال ءِ چمانی روک کــُنـٹ اتنت و جوانی ءَ ندیستی .  

وهد گوئزان ات ، بلے بٹ ءِ بد ڈؤلیں چیپل پر آئیا یک اسپیدهے هم ایر نکرت . آ لوگ ءَ یک کـُروس و یک پشی یے هم هست ات و آهان ءَ چه هما اول بد ڈؤلیں چیپل وَش نبوت و آئی ءِ ترسینگ ءِ جهد اش کت :

_ تئو هرچی زوت تر اسپیده و هیکاں ایر بکن ، اگں نه پیره زالک گرم گریت و چه تئو واداپ جوڑ کنت . _ کروس گوئشت . 

_ هـَـئـو ! هـَـئــو ! امیت انت که همے زیتاں تئی سر ءَ ببُرّ ایت و واداپے بگرادیت و من چه تئی هڈاں دَپـے وَش کناں ! _ گوں وشنیتکی سیاهیں پشک دراج کشی ءَ گوں گوئشت .

بد ڈولیں چیپل هنچو ترسست که ورگ و واب و آرامی پهک گار بوت . پیرزال پر آئی وشتامیں داناں و روچ گْوارچ ( روگرداناں ) ریچگ ات . پیرزال لوٹگ ات که آئی زوتر بردیت و مزن و پـَـزّور ببیت .

_ من بے وساں ، من پهک بیوساں ، _ چیپلک گوں هِکگاں ، بندیں ڈبّ ءَ گوئشان ات ._ چو که جاه کیت ، من وتی تهنایی ءِ گون ءَ مراں ، چینچو منی دل کشیت که منی مهر کسے ءِ دل ءَ ببوتیں !

بلے یگ شپے آئیا موه رَسست که ڈبّ ءِ دروازگ ءِ بستگین بند ءَ پاچ بکنت و چه اوداں درکپیت و بال بکنت و چه آ لوگ ءَ دور و دورتر برؤت .    

 و اپدا بد ڈؤلیں چیپل یک و تهنا بیت . آئی جهد کت که چه پیرزال ءِ لوگ دور و دورتر برؤت و آهر پر وتا برزیں نل و کِرتنانی نیام ءَ  کم و گیش جوانیں جاهی ودی کت .

_ اگں کسے نلوٹیت که گوں من سنگتی بکنت ، گڑاں من په مدامی وتا هَمِداں پَـٹــاں و چیردیاں . بلّ که منا هچ کس مگندیت ( مه گینت ) . _ آئی وتا وت گوئشان ات .

اوداں ورگ باز ات و چیپلک وتا کمے نگبهت مارگ ات ، هرچنت که سک ایوک و تهنا ات  . یگروچے پگاه و مُهلاّ که روچ وتی برانزانی شانگ ءَ بنگیج کنان ات ، چیپلک  باز براهداریں مرگانی گـَـلـَـگے دیست که آزمان ءَ بال اتنت و آئی ءِ سر ءِ بُرزی ءَ چه ،گوئزان اتنت . چونیں آهاں براهداریں و وشنمایین اتنت !  

 

 چیپلک ءَ آهانی برپ دابیں اسپیت و دراجیں گردناں ، پراه و دراجیں بانزلاں و زردیں  سُنٹاں سک دوست بیتگ اتنت . بٹ ءِ چیپل پیش ءَ هچ وهد چشیں ڈولداریں مُرگ ندیستگ ات.

_ اوه ، اگں من هم بتوانتیں که چُشیں زیبدارینے ببوتین اوں ! اگں تهنا یک روچے هم ، چون جوان ات ! _ آئی ءِ دل کشگ ات ،اے هیرانی مُرگی سک دوست بیتگ اتنت . 

آهانی توار دگه دابیں و هیرانی کریکگے ات . آهاں گوں وتی بے مَـٹـیں ومزنیں بانزلاں چه سردیں هَند و دَمَگاں بال شاناں لڈتگ و نیلیں زر ءِ آدگه دست ءَ روگ اتنت .

زمستان یهت و رسست . هوٹگ ءِ آپ سارت بیاں ، و آپ ءِ بُرزگ بـَداِت و همسرک بوت . بیوس و بیچارگیں بٹ اوک هُجّ و مجبور ات که مدام اوژناگ بکنت تاں آپ چَٹ مه بَـدیت و همسرک مه بیت . بلے گوں هر شپ ءِ گوئزگ ءَ ، هما آپ که آئی اوژناگ کناں چه بَدَگ ءَ رکینتگ ات کمتر و کمتر بیتگ ات و همسرت و آئی ءِ اوژناگ ءِ جاگاه کم و کمتر بوان ات . هنچو لــُه و گــُـوَهر  ات که همسرک ( بور - بـَـرپ ) هم ترک ات . چیپلک دَمبرگ وژندی ءِ نام ءَ نزانت و گوں وتی دستکاں مدام اوژناگ کنان ات . بلے آهر ءَ چه وَس و واک و توان کپت ، وگــُـوَهر جت . آپ هم پهک بَدست .  

یک مُهلاییں پگاهے ءَ ، کشتکارے ( دهکانے ) چه هموداں گوئزان ات . چیپلکی دیست که پاد و بالی همسرکاں بند انت . همسرک و برپانی گوں وتی ٹــَـپُـری بوٹاں پروشت و نیم ساهیں مُرگی وتی لوگ ءَ برت .

_ من آئیا وتی لوگ و دَوار په وتی چکان ءَ براں . آهاں آئیا رکیننت . بیوس ءَ گـُوَهر تباه کرته ! _ مرد گوئشان ات .  

 

کِشتکار ءِ لوگ جوان ، گرم و آرام ات . چیپلک اش گوں بازیں مهرے ششت و هشک اش کرت و آئی ءِ نیمگ ءَ دلگوش و گوئر دیاں بوت انت . چیپلک وتی زیند ءَ اولی گشت ات که مهر و دلگوشی ءِ مارشتی بوت .

چو آئی هما کشتکار ءِ لوگ ءَ سرجمیں زمستان ءَ گوازینت . بهار ءَ آئی رستت و مزن بیتگ ات و هنوں دراه و مزنینے ات . کشتکار پیسله کت که آئیا هوٹگ (کمب. تلاوگ. گورم. اوٹگ. ترائی. آپجل. چکل. آپ ھمبار ) ءِ آپ ءَ ببارت و آزاتی بکنت. رند چه دراجیں وهدے اولی گشت ات که چیپلک ، اپدا آپ ءِ سرا مَلاّں و لـُڈاں بوت گوں هیرانی و وتی کواکگاں اوژناگ کنان ات ، وهدے که وتی شبینی آپ ءَ دیست سک هیران بیت !

_ اَؤ منی هُدا ! چون من بدل بیته اوں ! من وتا وت هم دُرُست نکنیں ! _ گوں هیرانی ءَ آئیا دررائینت .  

 

اناگت آزمان و وتی سرون ءَ هما بیدروریں اسپیتیں مُرگانی دیست ، آهاں چه آئی ءِ سر ءِ بُرزی ءَ بال کنان اتنت . همے وهد ات که زانتی که آئی یکے چه هماوان انت . هیرانی مرگان هوٹگ ءَ نست ( نشت ) انت و زوتی گوں مئی « بٹ ءِ بد ڈؤلیں چیپل » دچار کپت و پجاروک بیت انت . _ ما تئی داب ءَ کنگ ( قو ، лебедь ، swan ) ایں ، _ آهاں گوں دلکشیں توارے گوئشاں بوت انت ، _ تئو تاں هنوں کجانگو بوته ئے ؟

_  هئو ، اے باز دراجیں کسهے ! _ ورناییں کنگ آهاں گوئشت و هنگت چه اے گپ که زانتی که آ کنگے ، هـَبــَـکه( اجکه ) و هیران ات .

« من کنگے اوں  !» _ آئی پگر کرت : « من یکے چه آوان اوں ! ».

 هنوں آ گل ات ، که آئی ءِ مزنیں و ٹوهیں سَکـّی ، ڈُک و نوشیاں کٹتگ اتنت . آئی هنوں گیشتر و گهتر وتی نگبهتی ءَ مارگ ات که آئری په ڈولداری چپ و چاگرد کرتت . مزنیں کنگاں آئی ءِ چپ و چاگرد ءَ اوژناگ کنان اتنت و آئی ءِ براهداریں سُنٹان ءَ چارگ اتنت .  

یگروچے کسانیں چکاں تچاں کمب و تلاوگ ( کمب. تلاوگ. گورم. اوٹگ. ترائی. آپجل. چکل. آپ ھمبار ) ءَ یهت انت . چکاں په کنگاں نانان ءَ ٹکر ٹکر کرت و دَؤر دات انت و پرآهاں دان اش رهت و کستریں چکلکاں گوانک جت :

_ بچار ایت نوکینے هم گون انت !

و پهک چکاں یکجاه منت اش :

_ هو راست گوئش انت . نوکیں کنگے گون انت ! 

چکاں چه گل ءَ بال اتنت و چاپ اش جت ، ناچ و سُهبت اش کرت ، و پدا جست و شت انت وتی پت و ماتان اش هال دات و اپدا ناناں و کیکان اش یائورت و ٹکرٹکر کناں و آپ اش په کنگاں  دَؤر دات انت . سرجماں کوکار کنان اتنت :

_ نوکیں کنگ چه پهکاں وَشترینے ! آ سک زیبدار و ورنایینے !

پیریں کنگاں آئی ءِ دیما سر ءَ په اِزت جهل ءَ کرت . آ بلے هیران ات ، وتی سری پهک وتی بال ءِ چیرا ، چیر داتگ ات . وت نزانتی که پرچئے . آ سک وش و گل و نگبهت ات ، تـُـشے هم گبرون ( گروناک ، مزن سر ، مانمیار ، وڈا)  نبوتگ ات . پهکیں دل ، گبرونی و وڈایی نزانت . آئیا هما وهد هوش اتنت که چکاں آئی ءِ سرا هَندت ( کندت ) و ملنڈ اش کرت و چه سرجمیں جاهان اش گـَلینت . و هنوں اشکنان ات که آئی  ، بیدروریں مرگانی

اشکنان ات که آئی  ، بیدروریں مرگانی نیام ءَ ؛ چه دُرُستاں گِهترین انت .

مارچ ءِ هشتمی روچ (جنینانی جهانی روچ

مارچ ءِ هشتمی روچ (جنینانی جهانی روچ          ##########################

 ! بلوچ جنین زهگ و جنین آدماں ، مبارک بات

 نود انت بهار ءِ موسم ، رنگانی کشت و کار
 پلانى زیب و رنگ ءَ ،سیریگ بیت بهار
 بیا بیا که ترڈ و ناز انت ، آسکاں هم هزار
 پلیں په ماهل ءِ زات ،مات و جن و گهار

 بیا بیا که ئید انت مرچی، کلیں جهان ءِ زال
 دیوان کتگ هزاراں ، دیوان ءِ گپ و گال
 شیریں زال و بول انت ، پوه انت و جهدکار
 بے دَروَر انت ماں جهد ءَ، داتگ جهان ءَ هال

 زالانی مرچی ئید انت ، نودانی کهکری
 جَمٌر په چاپ و ناچ انت ، اِستین ءَ انگرى
 بیا بیا مبارکیں روچ ، گوریچ پد شُتگ
 سوبیں به بنت گلیں مات، دردانگیں پرى

 رنگ انت بهار ءِ بیرک ، آباتى ءِ نشان
 بے زیب و رنگ ءَ بنت گار ، آزاتی و جهان
 بودیں دل ءَ هزار ساچ ، بالیں سَد اُمیت
 جهد ءِ بهار کاریت ، شهدانی کلکشان

 دهتانی مرچی ناز انت ، بال انت گَل ءَ گوں کاڑ
 دیوان وت ٹهین انت ،دَؤر اش چو  زُرتگ واڑ
 پساں گوں کوپگ انت و ، براتاں و جود و چکاں
 لوٹنت که یک جهان بات، انسان و وشى بنت جاڑ

 بیا بیا که مارچ ءِ هشت انت، پلاں وا کندتگ
 دنیا په رنگ و زیب انت ، ڈکالى پد شتگ
 پگرانی راه روک انت ، نوکیں پل و دَؤر
 زالاں به بیت مبارک ، ئیدے که پلتگ


                                             کریم بلوچ _ تهل

پـَنت انت براتی

ـگل خان نصیر

ـــــــــــــــــــــ

                            پـَنت انت براتی
               **************  
بیلاں ! بیلاں !

دَرکـَپ اِت دیما

ترنب ءِ توار انت
                                 جـَنـگانی

رِهتگ انت دشمن

مهتگ و هـَلکاں

لـَجّ و مَیار انت
                               ننگانی

مَرچی مه چاراِت

موسم و وهد ءَ

سَنج و سلاهاں
                               نَزّ آرِ اِت

جیڑواں براتی

بهلـّت مروچی

دهنزاں بچار اِت
                               رَنگانی

دشمنے زُلـّیـں

نوک سـَلاهیں

کیسگی پـُرّ انت
                                  زَرّانــی

تو کل ءَ مردی

میـڑ نیاں مرچی

نند انت کـَلات ءَ
                                 دِرَئنگانی

جـَهـل مه نندت

روچ انت مڑا ءِ

قوم ءِ توار ءَ
                               گوش کن اِت

بند ات سلاهاں

هر کـَه په وَسّ ءَ

مَجلساں بلّ ات
                              چـَنـگانی

کوٹواں کئیز ءِ

سیاه و تهاریں

برات مئے ماننت
                             سالاں چه

سـَـگّ زیاتیں

بیت لـَگـوری

مئیلت مَدت ءَ
                            بَنگانی

مَئیلت ماراں

جامگ ءِ توک ءَ

ڈنگ جناں بنت
                            بیواری

بیارتی ڈنّ ءَ

کونڈاں چیریں

زَهرانی کـَشّ ات
                            ڈنگانی

شئیر نصیر ءِ

پَنت انت براتی

زیرتی پروشیت
                              بـَـنـدان ءَ

تاب دنت گالاں

رنگ په رنگ ءَ

دریناں بندیت
                                  رَنگانی

مرد وتی هکاں توکل و زور ءَ گوں زننت

مرد وتی هکاں توکل و زور ءَ گوں زننت

****************

میرگل خان نصیر

تیگ سپاهانی سوگهیں جُپتاں کید بنت

لدهیں شیر گوں آهنی پلکاں دپ جننت

یا گهیں ورنا جیل و مَں زمزیراں کپنت

تهارمهیں روچاں روک کننت،استاری ترپنت

په وتی کئومی اِزت و ننگ ءَ جه جننت

لئیب گوں پهلیں چوٹو و شمشیراں کننت

یا،وتی سوب ءَ چو گل ءَ سهریں ءَ چننت

یا وتش وشرو بیته چو پهل ءَ سهور بنت

مرد په سیالانی شگان تگهراه ءَ نه بنت

نئے وتی ملک ءَ را دگه کئومان ءَ دینت

نئے وتی ننگانی بدل  تلاهان ءَ گرنت

نئے وتی لجاں اشتگ و روبایی تچنت

کمجراتانی گندگیں هیل و آدت انت

هرکدیں گوازی گرم بیت گوری ترهنت

دُژمنءَ گند انت هپتمی لوگ ءَ چیر بنت

دیمپدیم بیت انت ناگمان،پادانی کپنت

توبه چه ملک ءَ الامان ننگءَ چه کننت

چو مکسک زرانی سرا ریهانءَ رچنت

پنڈگءِزمباں هردوئین دستاں گوں چننت

کمجرات ملک ءَ ننگ و گوں ناموتءَ دینت

مرد وتی هکاں توکل و زور ءَ گوں زننت

شال ( کلی کیمپ) 9 جولایی1959

کلیات نصیر تاکدیم 571

*************************

بــــاریـــــن ؟

بــــاریـــــن ؟


روچانی دَنز و پُلگاں

تَـم کُرتگ انت هَیال

بارین کُجام دل ءِ بور

سِستگ ره ءِ کمال

بارین دِلانی کـَشـّــَگ

سرمستی ءِ شمال

بارین مجاں بَنت اندیم

مدام ماه و سال ؟

*

گِیر انت که کاینت انگر

سوچ انت هم دل ءَ

باهینت وهد و سالاں

کم زانتی ءِ گِل ءَ

هُرجیت نازکیں تَب

دَؤرانی مُشکِل ءَ

چَکـّـاس دَؤر ءِ سَکّ انت

گار بیت چو منزل ءَ

*

بارین بوُد زور انت

بَچّاں و سَؤل بنت

راج ءِ گـُلیں ورنا

اِستار ءِ ڈَؤل بنت

گـُوَرماں چو دیم کنز انت

زِرانی چَؤل بنت

پروشنت بَد ءِ کـَلاتاں

یا جُهد ءَ هَؤل بنت؟

*

زندان و بَند زند ءِ

ڈِیه ءَ چه ڈَنّ گوں سوز

شپ انت سیاهیں روچ هم

مَیمے نه جِند ءِ روز

ساز انت گـَم ءِ ترانگ

هم ڈُکّی ءِ سروز

بارین امیت بَنت گـُٹـگیر

نا زانتی ءِ مَروز ؟

*

باور نه بیت که جنگل

لـَوار ءِ آس برؤت

سمین ءِ گار مرادان

گوریچ  اِیر به بارت سَؤت

مَردانی اِیر مر انت جُهد

وَهد ءِ به بیت مَؤت

پَد ریچ - پـُل بَرانی

بارین کے انت که جَؤت ؟

*

زاناں دست که یک بَنت

پروشنت بَد ءِ کـَلات

کـَد بیت بے وسی هم

هم لَنگـَڑی مه چات

وَشّی و شاده ءِ دَؤر

همسیال ، پهک برات

هَزّام بیت بهارے

آزات راج و شات

*

زاناں مهر پـُلّ بَنت

ٹـِکّ دَنت چو بامسار

شاده گوں رُژن شانت هم

کـُـٹـّـَنــت مئے ودار

پگرانی بَند سِند انت

شهگان بَنت هزار

 بیا بیا که آجویی انت

کـُرتگ ترا تَوار !

بیا بیا که آجویی انت

کـُرتگ ترا تَوار !


                                                    کریم بلوچ _ تـَهـل
                                                         13/04/10

کار دئین لت

ولادیمیر گریگورویچ سوتیوا

 کریم بلوچ - تــَـهــل

دجک لوگ ءَ روان ات . راه ءَ گوں کرگوشکے ( هرگوشکے ) دچار کپت و آهاں هوری روان بیت انت . چه دونینانی همراهی راه لـُـک و نیم بیتگ ات .

 تاں لوگ ( دَوار ) راه دور ات . هبر کناں روان اتنت .

راه ءِ سرا لٹ و دارے کپتگ ات .

هرگوشک هبر کنان ات وداری ندیست ۔ پادی بند گپت و کمے هست ات که بکپیت . 

_ اوه تو ! ... _ هرگوشک گرم گپتگ ات ؛ گوئشتی و گوں پاد -  داری لگتے جت که چه راه دور و یک نیمگے کپت . 

بلے دجک رپت ؛ داری چست کرت و وتی کوپگ ءِ سرا نات و جست - شت و هرگوشکی رسینت .

هرگوشک که دار ءَ دجک ءِ کوپگ ءَ دیست ، هیران بوت :

_ اے دار ءَ تو چون کن ئے ؟ چئے کارے کیت اے دار ؟

_ اے ادناییں دارے نهنت _ دجک گوئشاں بیت . _  اے کار دئیں لـَـٹے .

هرگوشک آئی ءِ هبر ءِ بدل ءَ گــُـرُنڈ اِت :

_ او کنٹک سرگ ! وتی لٹ ءَ دَئور دئے . تو گوں آئی ، چه اداں جاهے شت نکن ئے ! 

دجک هچ چی نگوئشت . تهنا چه آئی کمے پدکنزت و پدا تتک و تچگ ءَ وتی لٹ ءِ یکیں سری جوگ ءِ آپ ءَ نات و یکیں دمان ءَ گوں لـٹ ءِ دومی سر ءِ مـَـدَت ءَ جوگ ءِ دومی نیمگ ءَ بال و سٹ کرت . و پدا هرگوشک ءِ همراه بوت . هنچو که گوئش ئے هچ گپے نبوته .  

هرگوشک ءِ دپ چه هَیرانی پاچ بوتگ ات . گوئشتی :

_   زبر دست ! تو پیش داشت که باز جوانی ءَ سِٹ کن ئے !

_ من چه بیه وا سٹ کنئگ نزاناں ، _ دجک گوئشت ، _  بلے اے کار دئیں لٹ ، چه اے گــَٹ منا مدت دات .

آهاں دیما شت انت . کمے دیما ، لیهور و پوجگلانی اوشتاتگین آپے ءَ رست انت .

Заяц с кочки на кочку прыгает. Ёжик позади идёт, перед собой палкой дорогу проверяет.

— Эй, Колючая Голова, что ты там плетёшься еле-еле? Наверно, твоя палка…

هرگوشک دیما تر ات و چه کاهانی بوچکانی سرا روان و سٹ کنان ات . دجک آئی ءِ پشتا روان ات و گوں وتی ڈنڈا راه ءَ چکاسان ات .

_ اَو کنٹگ سرگ ، تو گوں وتی دَزلٹ چئے پول ئے ؟ بلکیں تئی کاردئیں لٹ ...

هرگوشک  وتی هبر نکٹینتگ ات که چه بوچکے کاه لگشت و تاں گوشاں ، پوجگل و لیهوراں بـُـڈ اِت . کمے اگں به سُرتیں ، پهک بُڈتگ ات . 

دجک وتا هرگوشک ءِ نزیکتریں بوچک ءَ رسینت و هرگوشکی توار کرت :

_ اے دزلٹ ءَ بگر ! وتا مُهر بدار !

هرگوشک لٹ ءَ گپت . دجک وتی سرجمیں زور ءَ کاربست و وتی سنگتی چه پوجگلاں رَکینت .

وهدے که هشکیں هَندے ءَ رست انت ، هرگوشک وتی دوستیں دجک ءَ امبازاں گپت وگوئشتی : 

_ دجک من تئی منتواراں ، تو منا رکینت !

_ تو چئے گوئش ئے ! اے کار دئیں لٹ ات ؛ سَکـّـی ءَ کــَـٹ ات ! 

Пошли дальше и у самой опушки большого тёмного леса увидели на земле птенчика.

Он выпал из гнезда и жалобно пищал, а родители кружились над ним, не зная, что делать.

شت انت دیما و بزیں و تهاریں جنگل ءِ نیام ءَ جنگ ( جنجشک ) ءِ چوکوے اش دیست که زمین ءَ کپتگ . آ چه بُرزیں کدوگے کپتگ ات و په بد هالی چروکگ ات . آئی ءِ پت و مات هم آئی ءِ سرون گردگ اتنت ، چریکگ اتنت و نزانت اش که چئے بکن انت . 

_ مـَدت کنیت ، مدت کنیت ! _ مات و پت هم چریکگ اتنت .

کدوگ برز ات _ هچ دابے اودانی سرکت نکن انت . نه دجک و نه هرگوشک ؛ هچ کجام چه درچک و داراں سرکپت نکن انت .

بلے کمک پکار انت ...

دجک پگر کرت و پگری کرت :

_ تو درچک ءِ بن ءَ ، دیم ءَ درچک نیمگ ءَ بکن و بوشت ! _ آئیا هرگوشگ ءَ پرمات ( للات ).

هرگوشک دیما درچک ءِ نیمگ ءَ کرت و درچک ءِ بُنا اوشتات . دجک چیپلک ءَ وتی دار ءِ برزیں سر ءَ ایر کرت ( نات ) . و گوں آئیا هرگوشک ءِ کوپگاں سرکپت و وتی داری برز کت چینچو که آئیا وَس هست ات . تو گوئشت کن ئے که تاں کدوگ لٹ سربیتگ ات .

چُش آئی ءِ پت و مات وَش بیت انت . دجک و هرگوشک ءِ چپ . چاگرد ءَ بال کناں و چریکان اتنت :  

_ منتواریں ، منتواریں ، شمئی منتواریں !

و هرگوشک ، دجک ءَ گوئشت :

_ شاباش ترا دجک ! تو جوانیں پگرے کت !

_ تئو چئے گوئش ئے ! اے پهک ءَ کرتگ انت کار دئیں لٹ ، پر سوب و پر کــٹ ، چست بیت بے مَــٹ !

شت انت دیما ، تهار و بزیں جنگل ءَ ، هرچی دیماتر شت انت تهارتر ات و هرگوشک ءَ گیش ترسگ ات . دجک ، گندگ ءَ نترسگ ات : دیما روان ات و گوں وتی لٹ چه درچکانی ٹال و شاهڑانی نیام ءَ راه ءَ پچ کنان ات . 

اناگت چه درچکے ءِ پشتا مزنیں گرکے آهانی دیما ءَ درکپت و آهانی راهی بست و گــُـرّ اِت :

_ بوشت ایت !

هرگوشک و دجک اوشتات انت . گرک ءِ دپ ءِ لئوز رچان اتنت ، نزیکتر یهت و دنتاناں دُرُشاں ، گوئشتی :

_ دَجک ، من ترا کار نداراں  ؛ ترا کنٹگ پر انت . بلے سیهڑک ( هرگوشکک ) ترا ، من سرجم وراں ، گوں دُمب و گوشاں !

هرگوشک چه ترس ءَ لرزگ و دِرهگ ات ، چه ترس ءَ چش که زمستان ءِ هرگوشکاں ماں برپ ، پهک اسپیت بوتگ ات .  تتک ( تچ اِت ) نکنت . گوئش ئے پادی ڈگار ءَ چــِـرَک ( آهونڈ ) جتگ ولچتگ اتنت . چمانی مُٹ ( بند ) کرت که هنوں گرک آئیا وارت .

تهنا دجک ات که نترستگ ات : وتی داری برز کرت و گوں سرجمیں وَس و واک ءَ گرگ ءِ سرین و پشتی چُپت .

گرک چه درد ءَ چیهانٹے ( چیهالے ) جت که دجک ءِ دومی لٹ آئی ءِ سرگ و چم ءَ لگ اِت ( لگ اِست ). گرک سٹے کرت و تتک ! ...

هنچو تتک و شت که وتی پشتی هم چـَـک نه جت .

_ منتواراں من تئی هرگوشک . تو منا چه گرک ءَ هم رَکینت !

_ اے کار دئیں لٹ انت ، په دُژمنان چـَٹ انت ! _ دجک پسو دات .

آهاں دیما شت انت تاں جنگل کــُٹ اِت و راه اِش ودی کرت . راه بالادگ و چه کوه ءَ گوئزان ات .

دجک وتی لٹ ءَ تِکـّه دیاں ، دیما روان ات . بے وَسیں هرگوشک ژند بوتگ ات ، کمے هست ات که پهک بکپ ایت .

 آهانی لوگ هنوں نزیک ات ، بلے هرگوشک دیما شت ءَ نه کت .

_ پرواهے نهنت ، تو لٹ ءَ گوں ، وتا بدار . _ دجک گوئشت و آئیا چــِکاں و کــَـشـّـاں بوت . 

هرگوشک لٹ ءِ دومی سرا گپت و دجک آئیا چه سربرزی و بالادگ کشاں بوت . و په هرگوشک ءَ گوئش ئے سرکپگ راهت تر بوت .

_ بچار تو _ هرگوشک گوئشت . _ تئی کاردئیں لٹ ، اے گشت منا په سرکپگ ءَ مدت کرت .

چو دجک ، هرگوشک ءَ آئی ءِ لوگ و دَوار ءَ سر کت و اوداں دیر ات که آئی ءِ چکاں و زال آئی ءِ ودار و رهچار اتنت .

پهک چه آئی ءِ گندگ ءَ وَش بیت انت و هرگوشک ، دجک ءَ گوئشت :

_ اگں تئی برکتی کار دئیں لت مه بوتیں ، من هچ وهد دوارگ ، وتی لوگ ءَ وتی چماں ندیستگ ات .

دجک نزهندے جت ( بچکند اِت ) و گوئشتی :

_ تو ، ٹیکی چه من ، همے کار دئیں لٹ ءَ بزور . بلکیں ترا هنگت کار بدنت . 

هرگوشک سرءَ جهل کرت و گوئشتی :

_ تو وَت گڑاں بے چشیں کار دئیں لٹ ءَ چئے کن ئے  ؟ 

_ پرواهے نهنت ، _ دجک پسو دیاں بوت ، _ لـٹ مدام ودی بیت بلے کار دئینے به بیت ، _ دجک وتی پیشانی ءَ ٹکینت . _ کار دئینے به بیت ایش انت جاهی !  

 

ادان ات که هرگوشک سرجمیں گپاں سرکچ وارت ( سرپد بوت ) :

_ تئو راست گوئشت : مهم لٹ نهنت ، زانوگریں سرگ و نیکیں دل انت !

                                                              ****************************

روباه و کونزه

------------------                                                                  ------------------------
تـــریـنـــــــوک :                                                                     کــَـریـم بلوچ _ تهل

                                                روباه و کونزه


        زالے په ڈگار ءِ رُنـَـگ ءَ شَت ، شیر ءِ کونزگے وتی پـجّی ءَ بُرت و ڈگار ءِ یک کـَشے ءَ ، کاه و جـِکـّـانی نیام ءَ چیر دات ، و ڈگار ءِ رُنـَـگ ءَ گلائیش بیت .
       روباهے چه هموداں گـُـوَزان ات ، شیر ءِ کونزگ ئی دیست و په شیرانی وَرَگ ءَ ؛ سَرَگ ئی کونزگ ءَ کـُت . شیر ئی وارت انت ، و لوٹت ئی که لوگ ءَ بـِر گـَرد ایت . بَلے موٹیں کم بهت ءِ سرگ ، کونزگ ءَ پَسِتَـگ ات و دَر کـَرت ئی نه کت .
       روباه ءِ سرگ ماں کونزگ ءَ ات؛ راه ءَ روان ، سرگ ءَ چنڈیناں و گوئشان ات :
       _ نوں کونزگ ، من ترا گوں مَلنڈ کت ، وهدے_ وهدے هنچش بیت هم  ؛ نوں کونزگ جان ، منی سَـگر ءَ یله کن ! منی وَشَـلـُک ، مَلـَنڈی دگه بس انت ! لـَیباں ما کت ، بس انت دگه ! هر چی که بلوٹ ۓ ، من ترا دَیوں !
         روباه په هر چیز ءِ  دَیـَگ ءَ ساڑی و تیار ات ، بلے کونزگ یله و ویل نه کت .
       گڑاں روباه زَهر گِـپت :
       _ تو دل ءَ به دار ، پیرے ترا به جنت ، تو من ءَ بـَد نام کنئگ لوٹ ئے ؛ گڑاں من ترا آپ ءَ بُڈیناں !
       گڑاں روباه آپ ءِ نیمگ ءَ تَچاں و رواں بیت ، شُت و شُت  ، آپ ءَ رَست ، کونزگ ئی آپ ءَ کت که بُـڈینیت ئی . کونزگ ئی بُـڈینت ، بلے کونزگ ، روباه ءَ هم  وتی همراهی ءَ زُرت و بُرت .