« پهره روتاک » « روزنامه پهره »
ادبیات بلوچ« پهره روتاک » « روزنامه پهره »
ادبیات بلوچپــُـــل بادشاه
نوک وَرنایانی دیوان
بلوچی گیدی آزمانک
----------------------
کریم بلوچ _ تـَهـل
پــُـــل بادشاه
بادشاه ءِ میری باگ ءَ ، سُهر پـُـلّ ءِ پـُلّ پُـلـّتــگ و بهار
ءِ مستی ءِ بو و آتار چـُنـت سر باگ و شاهی گواتــگر ءَ پیچتـگ ات . شاه
ءِ بانک اے روچاں باز بیــواڑ ات و هم تب ءَ ورنایی تــبـــے زُرتگ ات .
شهبانک ءَ هم دنیای ءِ گنج و مال و پادشاهی رستگ ات و هم سَدانی
دَزگهار و مولِد په آئی ءِ کارانی کنگ ءَ تیار ءَ اوشتاتگ اتنت ، بلے
بادشاه ءِ بیرانی ءَ چه رند ، وهدے که ایوک و تهنا بیتگ ات ، زهیرانی
زهریں کارچ ، آئی ءِ تب ناساچ کنان اتنت .
آ روچیں شهبانک ءَ وتی سرگواپ ءَ لوٹائینتگ ات و بادشاهی گواتگر ءِ
پیژدر ءَ که شاهی و میری باگ ءِ نیمگ ات ، گوں جانی دَزگهاراں نشتگ ات و
دیم و لنٹان ءَ وَزمه کناں و پَن مُشان ات . نرم گواتے سهر پلانی زبادیں
بو ءَ چه شاهی باگ ءَ آران ات ، شهبانک ءِ دل ءَ تبـــــے چِت و وتی
مولدے ءَ گوئشت که برو و چه باگ ءَ چُنت جوانیں سهر پُلّ به سِندیت و
پرآئیا بیار ایت .
مولد شُت و دمانے ءَ رند گوں چُنت پرنما و وشرنگیں مزنیں پـُلّ آتک
که چه آهانی وشـّـیـں بو و آتار و شـَـرّ رنگیں ندارگ مردم ءِ سار چو
بهارانی مولـُم ءِ رنگاں ، هزار رنگیں مراد و واهگ بال کناں و چـَکـرّاں
بیت انت .
شهبانک وتی مولد ءَ پَرمات که پُـلاّں به بر و شاهی ماڑی ءَ آئی ءِ
تهت ءَ ، زَرّیں تـَشـْتے ءَ ایر بکن . مولد شُت و دمانے ءَ چه رند چه
شاهی بان ءَ درکَپت . شهبانک گوں وتی دَزگهاراں دیوان ات و مولد آئی ءِ
کاراں گلائیش اتنت که اناگت تَشتے ءِ تِلینگگ ءِ توار بیت . بانک وتی
مولداں پَرمات که برو انت و بچار انت که بارین کے انت . مولد شُت و واتر
ات انت و گوئشت اش که کسے شاهی بان ءَ نه انت !
بلے هنگت آهانی ٹـَوک و هبر نه کُـٹّـِتـَگ ات که اپدا تَشت ءِ
تِلینگَگ ءِ توار بیت . شهبانک وتی مولداں بَدے گوئشت و اپدا وتی
نزیکتریں مولِد ءَ راه دات که جوان بچار ایت تا که نبا دُزّے به بیت و
شاهی گواتگر ءَ به روپیت و به بارت .
مولد شُت ، بلے پدا بر نه گـَشت . بانک پریشان بیت ، وت پاد آتک و
شُت تا که بزانت بارین چے بیتگ . لوگ ءَ که مان بیت ، دیست ئی که شاهی
تَهت ءِ کَش ءَ مولد بے سار انت و کپتگ و تَشت ءَ پُلے ، پـُل دابیں
بَـچّـے بیتگ که تُرُپیت و دَست و پاداں سُرینان انت ، برز ءَ چاراں و وت
وتی گون ءَ رَٹاں و کـَندان انت .
تا که بانک پُلرنگیں بَچّ ءَ دیست ، تَپ بیت و پلرنگیں بَچ ئی چه
دل دوست بیت . بانک اش زُرت و تهت ءَ واپینت و مولد اش په سار کت .
وهدے که شهبانک جوڑ و دراه بیت ، چه اوداں که آئیا وتیگی چـُک و
مردمے نیست ات ، همے بَچلک ئی پُلـُک و پـُلّ بادشاه نامینت و وتی زهگی
زُرت و رودیناں و مَزن کناں بیت .
سالاں زوت گوئزاں بیت انت و پُل بادشاه رُست ؛ نوک ورنا و ورنا
بیت و پر آئیا سانگ و سیرے پکار بیت بلے پل بادشاه ءِ بالاد چه سر و نیمے
هم گوئستگ ات ، جان ءَ باز ڈڈ و تیاریں ورنا یــے ات . په براه ءَ ماه ءِ
هم مَٹ و دَروَر ات و په بالاد ءَ کوه کاپ ءِ دیهانی مَٹ ءَ چه سر ات .
وت نیم کوهیں مزارے بیتگ ات . شهبانک گوئشت که شهر و ملک ءِ سرجمیں
مهدیمیں کاڑ _ جـَنـِـک _ اش بادشاه ءِ گواتگر ءَ لوٹائینت انت تا که پل
بادشاه پر وتا گهتریں کاڑ ءَ ، وتی سانگ و جِشتاری ءَ بزور ایت . شهبانک
ءَ مَهن کتگ ات که هچ کس پل بادشاه ءَ آدینک پیش مه دار یت .، ماه دَرور
و مه دیمیں کاڑاں وهدے که پل بادشاه ءَ دیست ، پهک چه آئی پر زیبیں براه
و بالاد تـُسـت و بیهوش بیت انت . کس آئی ءِ مَٹ و درور نه ات .
آهر ءَ پـُل بادشاه ءِ جند سرگِپت تا که آئی ءِ جند ، وت هم شهر و
ملکاں بچاریت و هم پر وتا آئی ءِ جند بـَـلـّـے وَدی بکنت . هر جاه ءَ که
شُت جارجنوک جار و گوانک ءَ جت که پل بادشاه پر وتا بـَـلّ و جوڑه ءِ
شوهاز ءَ همے ملک ءَ آتکگ ، مهدیمیں جَنِکاں وتا را سینگار کن انت و پل
بادشاه ءَ وتی لوگاں به لوٹائیننت ، یا آئی ءِ گِندک ءَ بیاینت .
یک روچــــے که پل بادشاه شهر ءِ تـَنـْک و گـَـلـّیـان ءَ رَوگ
ات دیست ئی که لوگے ءِ دروازگ پاچ انت و مهدیمیں کاڑے ، وتی لوگ ءَ نشتگ
؛ سر و گواپ انت . تا که وَشرنگیں جَنِک آئیا دیست ، یک ترپوکیں چیز ئی
دِهْدے وتی زان ءِ چیرا چیر دات . پل بادشاه جُست کت که مهرنگیں بانُک
شما چه چیزے ءَ چه من وتی زانکوٹ ءِ چیرا چیر دات . بانک گوئشت که هچ
چیزے ءَ من چیر نه داتگ ، بلے پل بادشاه ءَ باور نه بوت ، مهدیمیں جنک ءِ
دست ئی گپت و چه جاه ءَ چِست کت ،ترپوکیں چیزئی زرت و چارت . آدینکے ات
، وتی براه و دیم ئی که دیست وت هیران بیت .
بازیں روچ و ماهے پل بادشاه وتی بـَلّ ءِ شوهاز ءَ گلائیش ات ،
بلے وتی مـَٹ ئی ودی نه کت . یک روچے ماں دوریں ملکے ءَ ، پل بادشاه
بازارے ءَ تـَرِ و گرد ات . چـُنت مردم گوں وتی بور و اپساں بازار ءَ آتک
انت . گوئشت اش که آهاں چه سک دوریں ملکے ءَ تَـرّاں و گـرداں اداں آتکگ
انت تا که په وتی بادشاه ءِ دُتـّــَگ ءَ وَستارے ودی بکن انت که په براه
و بالاد بادشاه ءِ جَنِک ءِ همدرور به بیت .
گـُـڑان آهاں وتی بادشاه ءِ جنِک ءِ کـَشـّـِتـَـگیں شبین و عکس
ءَ مردماں پیش دار انت ، هما مردم که پل بادشاه ءَ دیستگ ات ، یکزبان
گوئشاں بیت انت که اے شهکاڑیں بانک ءِ همدرور تهنا پل بادشاه بیت ءَ کنت
.
گـَشت انت و پل بادشاه اش ودی کرت و آورت و کشتگیں عکس و شبین اش
پیش داشت ، پل بادشاه تا که مهتوسیں بادشاه ءِ جَنِک ءِ وَشرنگیں دیم ءَ
دیست ، نه یک دلے که هزار دل ، پر آئی ءِ گِندُک ءَ هدوک و دلمانگ بیت و
آئی ءِ آرام شت و گار بیت . بلے زرد ءَ تاهیرے رَست که هو هچ کس ءِ بـَلّ
و بـَڈو دریا و زر ءَ گار نه انت .
وهدے که پل بادشاه گوں مهتوس ءِ مردماں ، آهانی ملک ءَ رَست انت
، ملک ءَ مزنیں وَشـّی یـے بیت . مهتوس که آئیا دیست ، آئی ءِ مهرانی
بندیگ و هدوک بیت . وت ئی داشت نه کت ، آئی ءِ وشاتک ءَ کنداں و روشنیں
دیم ءَ در کپت . گوئشت ئی که شهر اش گوں جـُلّ و چراگاں سینگار بست . هر
نیمگ ءَ شاده و وَشـّی ءِ زیملانی دیوان بیت . شهر اش هپت شپ و هپت روچ
سینگار کت و آئیا چه رند ، چلّ شپ و چلّ روچ ءَ ڈهلّ و ساز و زیمل بیت و
آهر ءَ زهیر واریں و پر مهر یں سالونک و بانور اش یکجاه کت انت .
سال و ماه هنچو په وَشی و شادهاں گوئزاں بیت انت ، دَؤر و وهد هم
بدل بَـیـان اتنت . پیشی مهر و مهرواری کوهن بیت انت . بازیں سال و ماهے
گوئست انت . آهر ءَ روچے کسے شهکاڑیں بانک ءَ گوئشت که تو وتی جود و مرد
ءِ سر و بن ءَ جست نه کت . بارین تو زان ئے که ائی ءِ سر و بُن چونین انت
. مهتوس هم یک روچے وتی شوّ و جود ءَ همے جست کت . پل بادشاه کندگے جت و
گوئشت ئی که اے ترا په بارین باز پکار انت . مهتوس ءَ پسو دات که هو اے
گپ ءِ زانگ پر منا پکار انت ، پرچا که من وتی مُلک ءِ بادشاه ءِ لاڑکیں
جَنِک اوں ، وتی سانگ و بندانی باره ءَ زانگ ءَ لوٹوں . پل بادشاه ءِ دپ
ءَ بچکندے ات ، بلے دل ءَ چے گوئست آئی ءِ جند ءَ زانت و بس .
پل بادشاه مهتوس ءَ گوئشت که جوان انت ، هنون گرمان انت یک روچے
من و تو نزیکیں زر و دریا ءِ کـَش ءَ په جان شودگ و اوژناگ کنگ ءَ روان و
تئی جستانی پسو و جواب ءَ هموداں دیاں .
یک روچے پل بادشاه و آئی لوگی ئیں شهکاڑ ، زر ءِ تیاب ءَ شُت انت
. وتی جـُلّ اش تیاب ءِ درچکے ءِ بُن ءَ چیر گهت . نیبگ و ورگ ءَ رند پل
بادشاه وتی لوگی ءَ سوج کت ، ترا پکار انت که منی زه و زات ءَ بزان ئے یا
همینچو که تو منا چه وتی جند ءَ گیش دوست ئے ، ترا بس انت . شهکاڑ گوئشت
که منا تئی زه و زات ءِ زانگ سکّ پکار انت .
گـُـڑان آهاں گـُداں کـَشّ اِت و جان ءِ شودگ ءَ آپ ءِ نزیک ءَ
شت انت . شهکاڑ دریا ءِ کش ءَ اوشتاتگ ات ، پل بادشاه آپ ءَ ماں دات ، آپ
تاں آئی ءِ ٹـونگ ءَ رَستگ ات که اپدا مهتوس ئی پول کت که ترا تئی جست ءِ
جواب همینچو پکار انت که بے آئیا تو منا دوست داشت ءَ نه کن ئے ؟ مهتوس
هو گوئشت . پل بادشاه کمے دیما تر دریا ءَ ماں دات ، آپ تاں آئی ءِ سرین
ءَ رستگ ات ، اپدا وتی جست ئی چه مهتوس ءَ گپت ، و مهتوس ءِ جواب هما
پیشی ات ، پل بادشاه وتی سر ءَ آپ ءِ چیرا کت و دریا ءَ بـُـکّ وارت ...
پل بادشاه دریا ءَ گار بیت ، آئی ءِ جاه ءَ مزنیں وشرنگیں سهر
پـُلـے پیداگ بیت که ماں زر ءِ آپاں ترپان ات و زر ءِ شرتگاں آئی ءِ
وشّیں زبادیں بو ءَ تیاب ءَ آرت . مهتوس ءِ چماں ارسانی الماسیں ترمپ ،
شیپ گراں و لیٹ وراں بیت انت ...
روچ تهار بیت ، بلے مهتوس هما داب ءَ چماں دریا ءِ گـُـوَرم و
شرتگاں سکّ کتگ ات . بلے پل بادشاه ءِ پل که دریای ءِ گـُـوَرمے ءَ برتگ
و بیگواه کتگ ات ، زر ءَ بیگواه بیت و کدیں اپدا مهتوس نه دیست . ایدگه
روچیں هم شهکاڑیں مهتوس گوں ارسیگیں چمّاں و بَژنیگیں دل ءَ هما تیاب ءَ
آتک و تاں شپ ءَ آئی ءِ وداریک بیت ، آئی ءِ چماں هنچو زر ءَ سَکّ اتنت
که تو گوئش ئے آئی ءِ چمان پلمک جَـنَگ ءَ شموشتگ ات . بلے چو نه ات و
آئیا ترس ات که مبات که چمانی واز و بندے ءَ آئی ءِ دلی دوست و زند ءِ
دومی بهر ، ودی به بیت و آئیا گوانکے به جنت و آئیا هما کسانکیں گدار ءَ
هم چه آئی ءِ گِندُک ءَ زبهر به بیت . نیں آئیا مار اِت که پل بادشاه آئی
ءِ دل ءِ تاهیر و آرام انت . بلے پل بادشاه بیگواه ات ...
سرجمیں گرماگ _ گـَرمان _ ءَ هر روچ مهتوس په وتی تاهیر ءِ
گندگ ءَ همے تیاب ءِ باهوٹ و میار بیتگ ات ... چمانی ارس ، پرشتگیں و
پشومانیں دل ءَ هچ آئی ءِ مَدَت و کـُمـَکے نه کت .
سال گوئست انت ، وهد گوئزاں بیت انت بلے پل بادشاه ءِ رنگ ،
وشرنگی و براه و بالاد ءِ گپ و هبر ، هر کس ءِ دپ و زبان ات ، مهتوس ءِ
جان ءِ هر بند و بوگ ، سار ءِ هر مارگے په پل بادشاه ءَ مرادیگ ، زروک و
هدوک ات . آئی ءِ هر گپ و هبر پل بادشاه ات ، چه دگه نیمگے پل بادشاه ءِ
مردم هم په آئی ءِ ودی کنگ ءَ ، شهر و ملکاں گردگ و گولگ اتنت ، بلے پل
بادشاه ءِ باره ءَ سَدانی آزمانک و هال هست ات ، بلے راستیں هال ءَ کسے
نزانتگ ات .
هر کس که شهکاڑیں مهتوس ءِ گواتگر ءَ به شتیں و پل بادشاه ءِ
باره ءَ هالے چیزے به گوئشتیں ، شهکاڑ که هنون وت شهبانک ات ، آئیا هر
دابیں داد ءَ دات .
شهکاڑیں مهتوس و پلبادشاه ءِ هال و هبر دنیا و مُلکاں شِنگ و
تالاں بیتگ ات . چه هر جاه شهبانکیں مهتوس ءِ گواتگر ءَ ، هال گوئش و
آزمانک گوئشاں آتک انت ، راست و نا راست ءَ گوں یک و دگه لـَچیناں و
دوچان اتنت تاں چه آئیا کجام دادے به گر انت ...
ماں هما نزیکیں شهراں هم یک نیزگاریں آزمانک گوئشے هست ات که آئیا
بازیں آزمانک و هبر گِیر و یات اتنت . چه دنیا ءِ مال و زانتاں ، چکانی
بـُـرّک ءِ داد ات و مردمانی گـَلاس و کولاڈانی ٹهینگ . په همے هاتر ءَ
مدام نیم سیر ات . یک روچے وتی زال ئی گوئشت که آئیا لوٹیت که شهبانکیں
مهتوس ءِ شهر و گواتگر ءَ بروت و پل بادشاه ءِ باره ءَ چیزے راست و
دروگیں هبر به گـُـواپیت و به گوئشیت ؛ تاں که شهبانک ءَ آئیا چیزے نه
چیزے داد به دنت .
آئی ءِ زال گوئشت ، چون ترا شرم ءَ نه بیت که پیرانسری په دروگ
ءِ بندگ ءَ لانک بندئے روئے . پیره مرد گوئشت ، هر کس اوداں یک
آزمانکــــے گوئشیت و دروگـــے بندیت ، من هم یک چیزے گوئشاں منا هم دادے
دینت ، بلکین پیرانسری یک برے سیریں نان و نگنے وارت بکنیں ... پیره زال
آئیا مکن گوئشت ، بلے پیره مرد آرام نه بیت . آهر وتی توشگی زرت ، هر ئی
گـَندَل کت . هر ءَ سوار بیت و دیم په شهبانک مهتوس ءِ شهر ءَ روان بیت .
شُت و شُت . شپ که وتی سیاهیں چادر ءَ جهان ءَ پــِـر گِیجاں بیت ، پیره
مرد گوں وتی هر ءَ ژَند و پـَنـد هما تیاب ءَ رَست که پل بادشاه ءَ آهری
گـَشت ءَ اوژناگ کتگ ات . پیره مرد دمبرتگ ات و هر هم ژند بیتگ ات .
پیره مرد هموداں هر ءَ درچکے ءِ بن ءَ داشت تا که باراں پاچ
بکنت ، بلے هما دمان ءَ چه زر ءِ پهنات ءَ توارے بیـت . زر و دریای ءَ
رُژنے مانشانت ، دریا پچ بیت ...
هر همے وهد ءَ گِه کت و تتک . پیره مرد که هَؤل بیتگ ات ، چه ترس
درچکے ءَ سر کپت . ترس ءَ لرزاں و چه هموداں چاراں بیت ...
پل بادشاه چه آپ ءَ در بیت . بازیں مردمے گوں آئیا چه آپ ءَ
درکپت انت ، شپ تیاب ءِ دپ ءَ چو روچ ءَ روشنا بیتگ ات . آهاں وتی پرزونگ
ءَ پاچ کرت و هر دابیں ورد و آپــــــے پرزونگ ءَ تیار ات . سازگراں
سازاں جناں بیت انت ، ناچی وتا را چَنڈیناں و لرزیناں ، ساز ءِ زیملاں
همراهی کنان اتنت . پل بادشاه گوں وتی مردماں بهشتی ندارگے ءَ پیش داران
اتنت . توار مهر و دوستی توار ات ، دیماں رنج و گـَم ءِ نشان نیست ات .
گوئش ئے دنیا ءِ ڈکـّیـاں اوداں هَـنـد و جاهے نیست ات ...
پیره مرد ءِ ترس وا گار بیتگ ات ، بلے هنون دل ءِ دریکـَگ گیش
بیتگ ات و وتی چمّ ءِ دیستگیـن ئی هم باور نه بیتگ ات ، تتکگیں هر هم آئی
ءِ پریشانی ءَ گیش کتگ ات . شُد ءَ هم نزانت ئی که چے بکنت .
بامگواه ءِ نزیک بیتگ ات که پل بادشاه و آئی ءِ مردماں آپ ءَ مان
بیت انت ، آپ ءَ تهنا چنت پُلّ چه آهانی نشان پَشت کـَپت ، پـُـلاّن ءَ
هم زر ءِ گوات ءَ ، زر ءَ برت .
پیره مرد وتی ژَنْـدی ، بیوابی ، شُـد ، هـَر ءِ تچگ و گاری و
ترس ءَ پهک شموشت انت . تچاں دیم په شهبانکیں مهتوس ءِ گواتگر ءَ روان
بیت . پیتاپ برز بیتگ ات که مهتوس ءِ گواتگر ءَ رَست . گوئشت ئی که پـُل
بادشاه ءِ هال ئی گون انت ، کوتوال ءَ باور نه بیتگ ات و گوئشت ئی که
چاشت ءِ وهد ءَ بیا ، بلے پیره مرد دستاں بست و گوئشت ئی که آئیا باز
دَلهاریں گپے هست ، و آئیا گوئشگ لوٹیت . شهبانکیں مهتوس آئی ءِ هبر و
دَزبندی کنان ءَ که اشکت و دیست انت ، کوتوال ءَ گوئشت که آئیا مان بیگ
ءَ بــِه هلـّیـت . پیره مرد مان بیت . شهبانک ئی سلام دات و آئی ءِ دیما
سر ئی جهل کت .
پیره مرد وتی پیشی آزمانکاں و « دروگاں » هـَنـّون پهک شموشتگ ات
و وتی چم دیستیں هال ئی یک په یک شهبانک ءَ گوئشت انت ، گوئشگ ءَ هما جوش
مان ات که شهبانک ءَ آئی ءِ هبرانی راستی ءِ سرا هچ شکے نه بیت . هاس کن
وهدے که هما هَند ئی نام گپت که پُل بادشاهی دیستگ ات و وهدے که گوئشت ئی
که پل بادشاه و آئی ءِ همراهی دیستگ انت که دریا ءِ آپ ءَ مان بیتگ انت و
پل بیتگ انت که آپ ءِ سرا اوشتاتگ انت . اے هما گپ اتنت که تهنا هما
دیستگ اتنت و بس و کس ئی هم نه گوئشتگ ات ...
شهبانک گوئشت که پیره مرد ءَ جوانیں بورے به دینت و آئی ءِ راه
ءِ توشگ ءَ سرجم کن انت . وَت بازیں سهر و اشرفی آئیا بکشات . رندا وتی
سیری گـُد ئی گورا کـُت انت و هما هند ءَ شت که پیره مرد پل بادشاه ءَ
دیستگ ات . هما درچک ءَ که پیره مرد سرکپته بیتگ ، سر کپت . شپ ءِ ودار
ئی کت که وتی زرد و واهگ ءِ مرادان ءَ بگند ایت . وتی زندمان ءِ گاریں
رنگ ءِ نشانیاں ودی بکنت . شپ بیت . تهاری که مان شانت ، شهبانکیں مهتوس
، وتی دلی پل بادشاه ءَ دیست که هما داب ءَ وَشرنگ و وشڈول چه آپ ءَ گوں
وتی مردماں درکپت . شپ شپے تهاریں نه ات ، تو گوئش ئے که روشنیں بهاری
روچے انت. شهبانک چه درچک ءَ ، آرامی ءَ ایرکپت و پل بادشاه ءِ نیمگ ءَ
شُت . پل بادشاه آئی ءِ گندگ ءَ هیران و اجکه بیت ... شهبانکیں مهتوس
گوئشت منا پهل کن ، یا منی پجّی ءَ بیا ، یا منا وتی پـَجـّـی ءَ به بر
... پل بادشاه ملک ءِ بادشاه بیت و شهبانک مهتوس نیکیں شه بانکے بیت . ما
را اش چیزے زَرّ و گـَبـَـرّ دات و ما چه هموداں وتی ملک ءَ بــِر
گـَشتیں .
٭ - اے آزمانک ءَ من چــِلّ سال پیش ءِ کـَـچ ءَ چه واجه عادل سوداگرزاده
( حسین بـُـرّ ) ، واجه نوشر ءِ چـُکّ ءَ اشکتگ . آزمانک ءِ بُنی نام «
گل بادشاه » ات . بلکین چیزے من شموشتگ . هر داب ءَ امیت انت که منی بیل
و استاد ، منی ردیاں راست و درگوئز کن انت . کریم _ تهل
