« پهره روتاک » « روزنامه پهره »
ادبیات بلوچ« پهره روتاک » « روزنامه پهره »
ادبیات بلوچکــُچــْــک ءِ بـَـرکـَـتــی کـاڑ « پــِـیــا »
چـُـکانی دیوان
چینی گِیدی آزمانک
----------------
--------------------
تـَرینـــــــوک :
کریم بلوچ _ تـَهـل
کــُچــْــک ءِ بـَـرکـَـتــی کـاڑ « پــِـیــا »
جهان ءَ هـَست ات یک وَرنا اے که نام ئی « وَنگ سِیاو » ات . چه
پــِـت ءَ پرآئیا یک داری کــُـڈے رود ءِ تـَـیاب گـورا ، پـَشت کـَپت
گوں کوهنیں ماهیگ کـُشی _ ماهیگ گِری _ یـَدارے .
وَرنا هـُجّ و مجبور ات که وت پر وتا وَرد و ورگے شوهاز بکنت .
آئیا هر روچ وتی یدار ءَ سوار بیتگ ات و رود ءَ ماهیگ ئی گِپت و نزیکیں
شهرُک ءِ بازار ءَ بُرت انت و بهای ءَ کـُت انت .
یگبرے وَهدے که « وَنگ سِیاو » وتی یَدار ءَ سوار ات و آپ ءَ روان
ات ، دیست ئی که تیاب ءَ چیزے بـَلیت _ جـَلـَشکیت _ . « وَنگ سِیاو »
وتی یدار ءَ تیاب ءِ نیمگ ءَ بـُرت ، و هَیرانی ءَ دیست ئی که تیاب ءِ
ریکان ءَ باز هـَیرانی سـوناییں _ شر رنگیں _سـُهـر چـَکـْیـں کـُـچـْـکے
_ کـُـشـْـکے _ بـَلیت .
نیزگاریں وَرنای ءَ ، سـُهـر چـَـکـْیـں کـُـچـْـک سَک دوست بیت .
کـُـچـْـک ئی زُرت و گوں وتا لوگ ئی بـُرت . مان پـراه دَپیں کانچی
پـُـلـدانے ءَ آپاں مان کـُت و اِیر کت .
رَندا وتی کـَمیں ڈلـَـگ ءِ شامی وارت و شُت که به وَسپیت _ وَپسیت
_ و آرام به کـَنت . دومی روچ ءَ « وَنگ سِیاو » مدامی داب ءَ ، پـَـگاه
مـُـهـَلاّ وتی ماهیگ گِری ءِ رَندا شُت و تَهنا بیگاه ءَ لوگ ءَ
بــِـرگـَشت .
هـَنچو که دَروازگ ئی پـَاچ کـُت ، هـُشک و هَیران بیت. چـُلدان ءَ
آس روک ات و پادینگ ءَ دیگے پـُرّ چه بـَٹ و وڑوڑیں ورگاں بــِر ات .
اول ءَ بی وَسین و بئ کسین ماهیگ گِر پگر کت که آئی ءِ همساهگ وتی
شام ءِ وَرد ءَ آئی ءِ دِیگ و چـُلدان _ آچدان _ ءَ گِرادَگ انت . نِشت و
آهانی وَدار ئی کـُت .
آئی ءِ دل باز ءَ لوٹ اِت که بزانت که بارین اے کـُجام همساهِگ و
کـُجام کس انت . شپ بیت . شپ سیاه و تَهار بیت . بلے هِچ کـَس نیاتک .
گـُڑان آئیا پگر کت که بلکین آئی ءِ همساهگاں ، اے وَرَگ پر آئیا گِرَستگ
انت . گـُڑان وَرنا نِشت و بـَـٹـاں وارت .
دومی روچ ءَ هم ، وهدے که لوگ ءَ مان بیت ؛ دیست ئی که دِیگ چه
گِرَستگیں بَـٹـاں و وَرَگاں پـُـرّ اِنت . « وَنگ سِیاو » سرجمیں روچ ءَ
لـَنگـَـڑ و بے وَرد گِرانیں کاراں دَربَراں بیتگ ات . سَکّ ژَند و سَکّ
شـُدیگ ات . گِـرَسْتـَـگ و تَیاریں وَرد ، آئیا سک پکار ات . آئی نِشت و
سرجمیں دیگ ءِ ورد ئی گوں دِل ءِ مَئیل وارت انت . بلے پدا هَیران ات که
اے چونیں رازے و لوٹت ئی که اے راز ءَ بزانت و دَر به بارت .
بانداتیں روچ هم ، آئیا مُهـَـلاّ چه واب ءَ پاد آتک و چه لوگ ءَ
دَرکـَپت . بلے اے بَریں رود ءِ آپ ءِ نیمگ ءَ نه شـُت بلکین په آرامی
شـُت وتی کـُـڈ و لوگ ءِ پـُشـت ءَ چــِـیر بیت و سْرَپت تا که بزانت که
کے اے کاراں پر آئیا کـَنگ انت .
تاں دِیریں وَهدے ءَ آئیا وَدار کـُت . تاں چاشت ءِ وَهد ءَ . چه
ٹـُنگ _ کـَڑک _ ے ءَ وتی لوگ ءَ چاران ات ؛ بلے هِچ کس و هچ چیز ئی نه
دیست .
رَند چه چاشت ءِ وَهد ءَ ، دیست ئی که پراه دَپیں کانچیں پـُلدان ءِ
آپ ، پـُلـپُـٹـارَک جـَت . کـُچْـک ءِ دَپ پـَچ بیت و چه آئیا جـَنِـکو
- کار _ ے دَر کـَپت که په زیب و رَنگ ءَ چه ماه و پـُـلاں هم سـَد سَر
ات .
جــنــکــو ، هما دمان ءَ کار ءَ گـُـلائـیـش بیت . بے تـِرک
وتـَوار ، چو کـَواسیں بـَلـَدیں زانوگِریں مردماں ، چـُلدان ءَ آس روک
کت و پادینگ ئی ایر کت دیگ ئی گوں بَٹ و وَرگاں پادینگ ءِ بُرزگ ءَ پــِر
کـُت .
« وَنگ سِیاو » گیش چه ایشی ءَ ودار نه کت . دِهدے دَروازگ ئی پچ
کت و تتک لوگ ءَ و بے مَـٹـین جَنِکو ءِ دَست ئی گِپت . کاڑ لوٹ اِت که
وتا یله بکنت و دیم په پراه دَپیں کانچی پـُلدان ءَ به تَچیت . بلے
وَرناییں ماهیگ گِر آئیا وَیل نه کـُت .
- مَه تـُرس ، مه تَچ بے دَروَریں بانـُک . دَزبندی انت منا بگوئش
ات که شما کے ات ؟ _ وَرنا پـْـول کت .
- منی نام « پیا » انت ، کـُشْـک منی هـَنـْد و جاه انت . وَهدے
که من دیست که تئی زندمان سـَکّ و نـه وَش انت ، من لوٹ ات که ترا مـَدَت
به کناں و بـَڑایی به دَیاں . هنون من پیکه اپدا آپ ءَ به رَواں .
- مـُدامی ءَ منی پـَچی ءَ به مان ! منی دَزبندی انت بے دَروَریں
کاڑ ! _ « وَنگ سِیاو » ءَ چه آئیا دَزبندی کت .
- منی دِل هم لوٹیت ، بلے مَنت ءَ نه کناں . _ کـُچک ءِ « پیا »
گوں دلگرانی ءَ پسو دات .
- جوان انت منی پَـجـّـی ءَ اگں نه تاں دیر ، بلکین یک کـَمَـڑکے _
کـَمے ، دمانے _ به نند . یک دَمانے منی پجی ءَ دَپے _ زَنبے _ بـَـٹ به
وَر . _ وَرنا اے گپ ءَ گوئشت و هِیرانے _ گـَلاسے _ چه بَـٹ و وَرَگ ءَ
پـُـرّ ، آئیا پیش کت .
بلے هَنچو که « پیا » کـَـنـَـگ _ بــِـرِنج _ ءِ اولی دانگ ءَ
دَست پــِـرکـُت ، آئی ءِ تهاریں و تَهروزیں دیم روشن بیت .
- تو منا رَکـّیـنـت منی « وَنگ سِیاو » _ « پیا » گوئشت . _ اگں
من مردمانی وَرد ءَ به وَراں ، پیکه مدامی مردمانی نیام ءَ به ماناں .
- اگں چوش انت ، من چه شما دَزبندی کناں که منی پـَجّـی ءَ به مان ئے !
- اگں تو به لوٹ ئے ، منی دل سـَکّ ءَ لوٹیت که تئی پـَجّی ءَ پَشت
به کـَپاں . _ بے دَروَریں جنکو پسو دات .
چو کـُشـْـک ءِ بَرکتی « پیا » ، نیزگار و بے وسین « وَنگ سِیاو »
ءِ لوگ ءَ ، آئی ءِ پجّی ءَ پَشت کـَپت و مَنت و آئی ءِ سانگ و جـَن بیت
. « وَنگ سِیاو » شُت ماهیگ گِری ءَ ، و بے مَٹین « پیا » رُپت و روپ ءَ
کت ، کـَن وَر ئی کت ، گـُدان ئی دُهت ، لوگ ئی چـِت و نزآرت . هر
دوئیناں سک وَش ، گـَل و وَشدل اتنت .
بلے هر رُژنئ ءِ کـَش ءَ ، تهاری و ساهِگے هم هست . باز انت چُشین
وَشّی که کـدین کـُچـّـَل و زَهر ءَ بَنت . یگبرے چه « وَنگ سِیاو » ءِ
لـَنگـَڑی کـُـڈ ءِ کـَش ءَ ، مـَزن ، سِیر و امیریں مَردے گوئزان ات .
هما وَهد ءَ « وَنگ سِیاو » ءِ لوگی هم ، لوگ ءِ دَروازگ ءَ نشتگ ات و
گـُـداں دوچگ ات .
تا که سِـیریں مرد « مَندَرین » ءِ چم آئیا دیست ، ساه ئی بَـنـد
بوت . چـُــشــیــں ماهیں جَنِکے ءَ ، هچ کـَدین آئیا نه دِیستگ ات .
گــڑان رِپکباز و ٹــَـگـّیں « مَندرین » پگر کت که « وَنگ سِیاو » ءِ
بــِـیــه ءَ من گار ءَ کناں .
اِیدگه روچیں « وَنگ سِیاو » ئی وتی گواتگر ءَ لوٹائینت و هِـژم ءَ
گوں گوئشت :
- « وَنگ سِیاو » ترا بهمانگی ماهیں لوگی اے هست . اگں منی بد ئے
من تیار اوں که پر تو نوکیں و جوانیں بانے _ لوگے _ به بَنداں ، بلے اگں
مه دئے ، گُڑان تو پیکه پرمنا نوکیں و وَش زیبیں گواتگرے به بندئے و اگں
تاں سئے روچ ءَ ماڑی ءَ تیار مه کن ئے ، من گوئشان که تئی گردن ءَ به
گـُڈ انت !
بے وَسیں « وَنگ سِیاو » ءَ چه « مندرین » ءِ زَهریں گپانی پگر و
هیال ، هـَـنچیں ڈکّ و دردے گِپت که کمے هست ات که دل تِرَک به بیت . چم
ئی سِیاه و تهار بیت انت . اِلاّ که بــِـلاّ وتی راهی وَدی کت و پادانی
سرا وتا داشت . وَهدے که آئی ءِ لوگی آئی ءِ نَگِیگیں جاور دیست که
پادانی سرا تـُـت انت ، تـَــتـک چه دَروازگ ءِ دَپ ءَ آئی ءِ باسک _
بَـگـَـل _ ئی گِپت و لوگ ءَ بُرت نادینت و سر سوج کت که چے بیتگ ؟
- واه ، منا سوج مکن منی دلدوستیں بیلی _ « وَنگ سِیاو » کـِٹ اِت _
من پیکه په مندرین ءَ ، سئے روچ ءِ اَندر ءَ شاهی گواتگریں ماڑی اے به
بَنداں ، اگں اے کار ءَ کــُت مه کناں ، گوئشیت که منی گـَردِن ءَ به
گـُڈ انت .
- گـَم مه کن _ آئی ءِ مهرنگیں لوگی گوئشت. _ ماڑی ءِ کار ءَ بـِلّ
پرمن . من سئے روچ ءِ اندر ءَ پر مندرین ءَ هنچیں گواتگر و ماڑی اے به
ٹهیناں که آئی ءِ دل به لوٹیت .
ماڑی ءِ بندگ ءِ گـَپ ءَ آهاں کـُٹینت و دگه گـَپ اش نه جـَت . یک
روچے گوئست ، رَندا دومی روچ هم گوئست . سئیمی روچ ءِ پگاه ءَ « پیا »
وتی جود _ شوّ _ ءَ چه واب ءَ پاد کـُت که چِست بئے ، کمک کن که گِچینی
هـَندے په مندرین ءِ گواتگر ءَ گچین به کـَن اوں .
وَهدے که هَند و جاه اش گچین کت ، « پیا » وتی مودانی دِراج تریں
سِنجاک ءَ کـَش اِت و گوں آئیا گواتگریں ماڑی ءِ بُندات ءِ نَـکش ءَ ڈگار
ءِ ریکاں کـَش اِت .
رَند چه _ به چار ئی ! _ ءِ گوئشگ ءَ ، آهانی دیما بے مَٹیں تیاریں
شاهی ماڑی اے جَــکِــتـَگ ات.
« وَنگ سِیاو » هم وَشدل چه گـَل ءَ ، تتک مندرین ءِ نیمگ ءَ تاں
آئیا هال به دَنت که ماڑی تیار انت .
مندرین ءَ وتی گوشانی اِشکتگیں گـَپ باور نه بیت . وتی گـُلامانی
گوئشت که آئیا بَستگیں نوکیں ماڑی ءِ نیمگ ءَ به بَر انت . وَهـــدے که
آئی اش مــاڑی پــیــش داشت ، مندرین ءِ دَپ چه هـَیرانی ءَ کـُبل بیت و
دانکے هبر ئی گوئشت نه کت .
ایدگه روچیں اپدا مندرین گوئشت که « وَنگ سِیاو » ءَ به لوٹائیننت
و گوئشت ئی :
- تو بے مَٹیں شاهی گواتگرے ٹهینت ، بزان تئی دَست ءَ هر کارے بیت
؛ نین بلے تو توان ئے که اے بے مَٹیں گواتگر ءِ چَپ و چاگرد ءَ ، بے مٹیں
دیوالے چه رَنگ په رَنگیں ڈوک و سِنگاں به ٹهین ئے ؟ اے کار ءَ سئئ روچ
ءِ اندر ءَ بکن ، اگں نه من گوئشاں که تئی گـَردن ءَ به گـُـڈ انت !
بے وَسیں « وَنگ سِیاو » ءِ چم اپدا چم چه اے کچّلیں گپاں تهار بیت
انت . پاد ءِ تُـهک شُت انت ، هنچو که اِلاّ که بــِلاّ وتی راهی تا لوگ
ءَ وَدی کت و وتی لوگ ءَ رَسینت .
وهدے که آئی ءِ لوگ بانُک ، آئی ءِ نگیگیں جاور ءَ دیست ، تتک
دَستاں گِپت ، بُرت نادینت و پول کت که ترا چے بیتگ ؟
- واه تو هچ هبر ءِ پول ءَ مه کن منی دلدوستیں لوگی _ « وَنگ سِیاو
» کِــٹ اِت ._ من پیکه تاں سئے روچ ءَ گواتگر ءِ چپ و چاگرد ءَ بُرزیں
دیوالے چه وڑوڑین و رنگ په رَنگیں ڈوکاں به بنداں ، اگں من اے کار ءَ
کـُت مه کناں ، مندرین ءَ گوئشیت که منی گردن ءَ به گـُڈ انت .
- هچ گـَم مه کن ، هچ وتا تَنگ مه کن _ « پیا » وتی مَرد ءَ
لـَباس کنان ءَ گوئشت ._ دیوال ءِ بندگ منی کار انت . سئے روچ ءَ چه رَند
په مندرین ءَ دیوالے بیت ، آئی ءِ دل ءِ واهگ ءِ برابر ءَ .
سئیمی روچ ءِ پـَگاه ءَ « پیا » وتی جود ءَ زُرت و شـُت انت گواتگر
ءِ نیمگ ءَ .
وهدے که آهاں اودان سر بیت انت ، « پیا » چه وتی موداں دراج تریں
سِنجاک ءَ کـَش اِت و کـَلات ءِ چپ و چاگرد ءَ ، گِردیں کِشکے کـَش اِت
و - « ایش انت » - ءِ گون ءَ گواتگر ءِ چپ و چاگرد ءَ بـُرزیں و شـَـتکیں
دیوالے مِک بیت .پر زیبیں دیوالے چه رنگ په رنگیں ڈوکاں !
« وَنگ سِیاو » چه گـَل ءَ هما دَمان ءَ تتک مندرین ءِ نیمگ ءَ ،
تاں که ائیا هال به دنت که دیوال تیار انت . مندرین ءَ وتی گوشان ءِ
اشکتگیں هبر باور نه بوت . بلے وهدے که گـلاماں آئیا آرت ماڑی ءِ کـَش ءَ
، آئی گوں وتی چماں دیوال ءَ دیست ، باور ئی بیت ، آئی ءِ پر هژمیں توار
مَٹ بیت و گوئشت ئی که به بَر انت ئی وتی گواتگر ءَ .
بلے ایدگه روچیں مندرین سئیمی بر ءَ پـَرمات که « وَنگ سِیاو » ءَ
بیار انت . ائرا بیهار دَیان ءَ گوئشت ئی :
- کوٹ و کلات و ڈوک بندیں دیوال وا تَیار بیت انت ، اگں تو چشیں
وَش نماییں کلات و دیوالے بَست ءَ کن ئے ، تئّی دَست ءَ وَش زِیدیں
شاهــگانیں باگ و پارک ءِ جوڑ کنگ ، ادنایین گپے بیت ءَ کـَنت . پارک و
باگے که چه وڑوڑیں درچک ، پـُلّ ، پــِرونک و مرگاں پـُر به بیت ، کواتگر
ءِ چَپ و چاگرد _ دَؤر و گوئر _ ءَ ٹهین و اَڑ به کـَن ؛ که پـر آپیں
رودے هم چه کـَلات ءِ دیوال ءِ چیر ءَ به رُمبیت که وڑوڑیں ماهیگاں ، آپ
ءَ اوژناگ به کن انت . اگں تو تاں سئے روچ ءَ اے سرجمیں کاران ءَ جوانی
ءَ کت مه کن ئے ، من هُگم ءَ کناں و لـَـلاّیاں که تئی گـردن ءَ به گـُـڈ
انت !
بے وسیں « وَنگ سِیاو » اپدا گوں وتی بے وسی ، گوں ارسیگیں چماں و
بَژنیگیں دلے ءَ لوگ ءَ رواں بیت . وَهدے که لوگ ءَ رَست ، لوگ ءِ
دَروازگ ءَ ، جن آئی ءِ وَداریگ و رَهچار ات . « وَنگ سِیاو » دل ءَ داشت
نه کت . گوں گِریتگیں دلے کوکار ئی کت ؛ مندرین دگه نه بیتگیں هگمے کتگ و
سرجمیں هالی وتی زال ءَ گوئشت انت .
- هچ دل ءَ تنگ مه کن _ جنیں آرامی ءَ وتی مرد ءَ آرام کت. _ اے
منی کار انت ، سئیمی روچ ءَ اے کار پهک سرجم بَنت .
سئیمی روچ ءِ گـُوَربام ءَ ، وَهدے که پگاه بُنگیج بیان ات ، «
پیا » ، « وَنگ سِیاو » ءَ چه لوٹ اِت که آئیا مَدَت بکنت و چه رَنگی
کاگداں ، وڑوڑیں مـُرگ ، درچک و دار ، پـُـل ، پــرونک و ماهیگاں به
بـُرّ اِیت .
« پیا » ی ءِ جِند چه وتی موداں مَستریں سِنجاک ءَ کـَش اِت و
کـَلات ءِ چپ و چاگرد ءِ ڈوکی دیوال ءِ کـَش ءَ ، کِشکے کـَشـّاں بیت و
دومی گِردیں کِشک ءِ کـُـٹـّـَـگ ءِ گون ءَ ، جـُهلیں رود ءِ رُمبوکیں
سـَک ساپیں آپانی شـُرشُـر اشکـُنـَـگ بیت . پدا « پیا » کاگدی درچکاں ،
پـُلاں ، پرونکاں _ مـُلاوکاں _ ، مُرگاں ، و ماهیگان ءَ وتی دست ءَ زُرت
انت و آهانی باره ءَ پگر کناں بیت . هما دَمان ءَ مُرگاں آزمان ءَ بال کت
، درچکاں پارک ءِ اندر ءَ وتی جاه ءَ سبز بیت انت ،پلاں ، کاه و کاوَکانی
اندر ءَ رداں و پل کناں و زباد درنزاں بیت انت ، پرونکاں ، په ٹهل ءَ هر
نیمگ ءَ مـَلاّں و بال کناں بیت انت ، ماهیگاں ، رود ءِ ساپیں آپاں
سِتـّـاں و اوژناگ کناں بیت انت .
گـَلیں « وَنگ سِیاو » اپدا وتی وشّی و گـَلاں چه بال کناں ، شت و
مندرین ءَ هال دات که پهک چیز اش اَڈ کـُتَـگ !
مندرین وهدے که پارک و رود ءَ دیست گوئشت ئی :
- « وَنگ سِیاو » تو وتی سرجمیں کار ءَ که من ترا گوئشتگ انت ،
کتگ انت ، اے کارانی بَدل ءَ ، من ترا داد تئی زندمان ءَ بکشاں ! اے بے
مَٹیں کلات و گواتگر ، گوں وَشرنگیں سِنگی دیوالاں ، وَش زیدیں پارک و
رمبوکیں شِیشَـگیں آپ گوں ماهیگاں ، بے ماهکانیں و شر رنگیں کاڑ و جنینے
ءَ هِچ انت .
من لوٹاں که تئی جـَن ءَ ، هر روچ ءَ بگند اوں ، په اے هاترا ،
تئی لوگی هر روچ پگاه ءَ به ییت اے گواتگر ءَ و منی کاران ءَ بکنت .
بے وَسیں « وَنگ سِیاو » وتی سرا لونج و جَهل کت . بلے ائی ءِ
زانتکار و زانوگریں زال آئیا گوئشت :
- ما مندرین ءِ اے واهگ ءَ هم پیلو _ پوره _ ءَ کنوں .
ایدگه روچ پگاه ءَ ، « پیا » آتک مندرین ءِ گواتگر ءَ و شـُت
مندرین ءِ پیشانیگ _ انیشگ _ ءَ دَست پــِرکـُت . هما دمان ءَ مندرین
کسان و کسان بیاں بیت ، تا که آهر ءَ هُشک و بے ساهیں ڈوکیں بـُـٹــُکے
بیت ، هنچین که هر جاه دروازگ و دیوالاں لَچـِتـَگ انت . هر جاه گواتو
بها کنوکیں ڈکاناں شـَوَشْـکـَگ _ بها کنگ _ بنت . مندرین ءِ جِند ءِ
کِرد ءِ آسر همیش ات .
بلے اگں لنگڑیں ماهیگ گر و آئی ءِ مهرنگیں جن « پیا » ی ءِ پول ءَ
کن ات ؛ آهاں چه وتی لـَنگـَـڑی کــُڈ ءَ در کـَپت و هما بے مٹیں شاهی
گواتگر و ماڑی ءَ ، شت وَشدل ، ایمن و آبات نِشت انت . تا وتی گـُڈی روچ
ءَ .
* زانگی :
اے آزمانک اولی گـَشت ءَ ماں جرمنی زبان ءَ ، 1893 ءِ سال ءَ ماں
پراگ ءَ چاپ بیتگ . چکسلواکیا 1966 ءِ سال ءَ دوارگ گوں جوانیں نَکش و
نگاراں چاپ بیتگ .
** - برکتی :
برکتی ، برکت دَیوک ، هَیر دَیوک ، واهگانی پیلو کنوک ، گیشتر مری
_ بـُکـٹی گالوار ءَ کامرز ءَ بیت . جادوگر بد نیتیں مردم انت بلے
بـَرکـَتی نیک نیتیں مردم انت . « معجزه گر » .
ورنا و شرین جنک : کاڑ
http://www.bankreceptov.ru/
